समस्तमहामोहमूर्धाभिषिक्तस्कन्धावारस्यात्यन्तक्षये संभूतत्वान्मोहरागद्वेषरूपाणामुपरंजकानाम- भावाच्चैतन्यविकारकारणतामनासादयन्ती नित्यमौदयिकी कार्यभूतस्य बन्धस्याकारणभूततया कार्यभूतस्य मोक्षस्य कारणभूततया च क्षायिक्येव कथं हि नाम नानुमन्येत । अथानुमन्येत चेत्तर्हि कर्मविपाकोऽपि न तेषां स्वभावविघाताय ।।४५।।
तत्त्वविपरीतकर्मोदयजनितत्वात्सर्वाप्यौदयिकी भवति हि स्फु टम् । मोहादीहिं विरहिदा निर्मोह-
शुद्धात्मतत्त्वप्रच्छादकममकाराहङ्कारोत्पादनसमर्थमोहादिविरहितत्वाद्यतः तम्हा सा खायग त्ति मदा तस्मात्
सा यद्यप्यौदयिकी तथापि निर्विकारशुद्धात्मतत्त्वस्य विक्रियामकुर्वती सती क्षायिकीति मता । अत्राह
शिष्यः ---‘औदयिका भावाः बन्धकारणम्’ इत्यागमवचनं तर्हि वृथा भवति । परिहारमाह --औदयिका
भावा बन्धकारणं भवन्ति, परं किंतु मोहोदयसहिताः । द्रव्यमोहोदयेऽपि सति यदि शुद्धात्मभावनाबलेन
भावमोहेन न परिणमति तदा बंधो न भवति । यदि पुनः कर्मोदयमात्रेण बन्धो भवति तर्हि संसारिणां
सर्वदैव कर्मोदयस्य विद्यमानत्वात् सर्वदैव बन्ध एव, न मोक्ष इत्यभिप्रायः ।।४५।। अथ यथार्हतां
शुभाशुभपरिणामविकारो नास्ति तथैकान्तेन संसारिणामपि नास्तीति सांख्यमतानुसारिशिष्येण पूर्वपक्षे
थयेली) होवा छतां ते सदा औदयिकी क्रिया महा मोहराजानी समस्त सेनाना अत्यंत क्षये उत्पन्न थई होवाथी मोहरागद्वेषरूप *उपरंजकोना अभावने लीधे चैतन्यना विकारनुं कारण नहि थती होवाथी, कार्यभूत बंधना अकारणभूतपणा वडे अने कार्यभूत मोक्षना कारणभूतपणा वडे क्षायिकी ज केम न मानवी जोईए? (जरूर मानवी जोईए.) अने जो क्षायिकी ज मानवी जोईए तो कर्मविपाक ( – कर्मनो उदय) पण तेमने (अर्हंत्भगवंतोने) स्वभावविघातनुं कारण थतो नथी (एम नक्की थाय छे).
भावार्थः — अर्हंतभगवानने जे दिव्य ध्वनि, विहार आदि क्रियाओ छे ते निष्क्रिय शुद्ध आत्मतत्त्वने प्रदेशपरिस्पंदमां निमित्तभूत पूर्वबद्ध कर्मना उदयथी उत्पन्न थई छे तेथी औदयिकी छे. ते क्रियाओ अर्हंतभगवानने चैतन्यविकाररूप भावकर्म उत्पन्न करती नथी, कारण के निर्मोह शुद्ध आत्मतत्त्वने रागद्वेषमोहरूप विकारमां निमित्तभूत मोहनीयकर्मनो (तेमने) क्षय थयो छे. वळी ते क्रियाओ तेमने रागद्वेषमोहना अभावने लीधे नवीन बंधमां कारणरूप नथी, परंतु पूर्वकर्मना क्षयमां कारणरूप छे केम के जे कर्मना उदयथी ते क्रियाओ थाय छे ते कर्म पोतानो रस दई खरी जाय छे. आ रीते मोहनीयकर्मना क्षये उत्पन्न थई होवाथी अने कर्मना क्षयमां कारणभूत होवाथी अर्हंतभगवाननी ते औदयिकी क्रिया क्षायिकी कहेवामां आवी छे. ४५.
७६प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
*उपरंजको = उपराग — मलिनता करनारा (विकारी भावो)