इह किलैकमाकाशद्रव्यमेकं धर्मद्रव्यमेकमधर्मद्रव्यमसंख्येयानि कालद्रव्याण्यनन्तानि जीवद्रव्याणि । ततोऽप्यनन्तगुणानि पुद्गलद्रव्याणि । तथैषामेव प्रत्येकमतीतानागतानुभूय- मानभेदभिन्ननिरवधिवृत्तिप्रवाहपरिपातिनोऽनन्ताः पर्यायाः । एवमेतत्समस्तमपि समुदितं ज्ञेयम् । इहैवैकं किंचिज्जीवद्रव्यं ज्ञातृ । अथ यथा समस्तं दाह्यं दहन् दहनः समस्तदाह्यहेतुक- समस्तदाह्याकारपर्यायपरिणतसकलैकदहनाकारमात्मानं परिणमति, तथा समस्तं ज्ञेयं जानन् ज्ञाता समस्तज्ञेयहेतुकसमस्तज्ञेयाकारपर्यायपरिणतसकलैकज्ञानाकारं चेतनत्वात् स्वानुभव- प्रत्यक्षमात्मानं परिणमति । एवं किल द्रव्यस्वभावः । यस्तु समस्तं ज्ञेयं न जानाति स समस्तं भणितम् । अभेदनयेन तदेव सर्वज्ञस्वरूपं तदेवोपादेयभूतानन्तसुखाद्यनन्तगुणानामाधारभूतं सर्व- प्रकारोपादेयरूपेण भावनीयम् इति तात्पर्यम् ।।४७।। अथ यः सर्वं न जानाति स एकमपि न जानातीति विचारयति — जो ण विजाणदि यः कर्ता नैव जानाति । कथम् । जुगवं युगपदेकक्षणे । कान् । अत्थे अर्थान् । कथंभूतान् । तिक्कालिगे त्रिकालपर्यायपरिणतान् । पुनरपि कथंभूतान् । तिहुवणत्थे त्रिभुवनस्थान् । णादुं तस्स ण सक्कं तस्य पुरुषस्य सम्बन्धि ज्ञानं ज्ञातुं समर्थं न भवति । किम् । दव्वं
टीकाः — आ विश्वमां एक आकाशद्रव्य छे, एक धर्मद्रव्य छे, एक अधर्मद्रव्य छे, असंख्य काळद्रव्यो छे, अनंत जीवद्रव्यो छे अने तेनाथी पण अनंतगणां पुद्गलद्रव्यो छे; वळी तेमने ज प्रत्येकने अतीत, अनागत अने वर्तमान एवा (त्रण) भेदोथी भेदवाळा १निरवधि २वृत्तिप्रवाहनी अंदर पडता ( – समाइ जता) अनंत पर्यायो छे. ए रीते आ बधोय (द्रव्यो ने पर्यायोनो) समुदाय ज्ञेय छे. तेमां ज एक कोई पण (गमे ते) जीवद्रव्य ज्ञाता छे. हवे अहीं, जेम समस्त दाह्यने दहतो अग्नि समस्तदाह्यहेतुक ( – समस्त दाह्य जेनुं निमित्त छे एवा) समस्तदाह्याकारपर्याये परिणमेलुं सकळ एक ३दहन जेनो ४आकार छे एवा पोतारूपे ( – अग्निरूपे) परिणमे छे, तेम समस्त ज्ञेयने जाणतो ज्ञाता ( – आत्मा) समस्तज्ञेयहेतुक समस्तज्ञेयाकारपर्याये परिणमेलुं ५सकळ एक ज्ञान जेनो ४आकार छे एवा ६पोतारूपे — जे चेतनपणाने लीधे स्वानुभवप्रत्यक्ष छे ते -रूपे — परिणमे छे. आ प्रमाणे खरेखर द्रव्यनो स्वभाव छे. परंतु जे समस्त ज्ञेयने नथी जाणतो ते (आत्मा), जेम समस्त
प्र. ११