यत्किल क्रमेणैकैकमर्थमालम्ब्य प्रवर्तते ज्ञानं तदेकार्थालम्बनादुत्पन्नमन्यार्थालम्बनात् प्रलीयमानं नित्यमसत्तथा कर्मोदयादेकां व्यक्तिं प्रतिपन्नं पुनर्व्यक्त्यन्तरं प्रतिपद्यमानं क्षायिक- मप्यसदनन्तद्रव्यक्षेत्रकालभावानाक्रान्तुमशक्तत्वात् सर्वगतं न स्यात् ।।५०।।
तिक्कालणिच्चविसमं सयलं सव्वत्थसंभवं चित्तं । जुगवं जाणदि जोण्हं अहो हि णाणस्स माहप्पं ।।५१।।
अथवा स्वसंवेदनज्ञानेनात्मा ज्ञायते, ततश्च भावना क्रियते, तया रागादिविकल्परहितस्व- संवेदनज्ञानभावनया केवलज्ञानं च जायते । इति नास्ति दोषः ।।४९।। अथ क्रमप्रवृत्तज्ञानेन सर्वज्ञो न भवतीति व्यवस्थापयति ---उप्पज्जदि जदि णाणं उत्पद्यते ज्ञानं यदि चेत् । कमसो क्रमशः सकाशात् । किंकिं
टीकाः — जे ज्ञान क्रमशः एक एक पदार्थने अवलंबीने प्रवर्ते छे ते (ज्ञान) एक पदार्थना अवलंबन द्वारा उत्पन्न थईने बीजा पदार्थना अवलंबन द्वारा नष्ट थतुं होवाथी नित्य नहि होतुं तथा कर्मोदयने लीधे एक *व्यक्तिने पामी पछी अन्य व्यक्तिने पामतुं होवाथी क्षायिक पण नहि होतुं, अनंत द्रव्य -क्षेत्र -काळ -भावने पहोंची वळवाने ( – जाणवाने) असमर्थ होवाने लीधे सर्वगत नथी.
भावार्थः — क्रमे प्रवर्ततुं ज्ञान अनित्य छे, क्षायोपशमिक छे; एवा क्रमिक ज्ञानवाळो पुरुष सर्वज्ञ होई शके नहि. ५०.
हवे युगपद् प्रवृत्ति वडे ज ज्ञाननुं सर्वगतत्व सिद्ध थाय छे (अर्थात् अक्रमे प्रवर्ततुं ज्ञान ज सर्वगत होई शके) एम नक्की थाय छेः —
अन्वयार्थः — [त्रैकाल्यनित्यविषमं ] त्रणे काळे सदाय विषम (असमान जातिना), [ सर्वत्रसंभवं ] सर्व क्षेत्रना [ चित्रं ] अने अनेक प्रकारना [ सकलं ] समस्त पदार्थोने [ जैनं ] जिनदेवनुं ज्ञान [ युगपद् जानाति ] युगपद् जाणे छे. [अहो हि] अहो! [ ज्ञानस्य माहात्म्यम् ] ज्ञाननुं माहात्म्य!
८६प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
*व्यक्ति = प्रगटता; विशेष; भेद.