जं परदो विण्णाणं तं तु परोक्खं ति भणिदमट्ठेसु ।
यत्तु खलु परद्रव्यभूतादन्तःकरणादिन्द्रियात्परोपदेशादुपलब्धेः संस्कारादालोकादेर्वा प्रतिभासमयपरमज्योतिःकारणभूते स्वशुद्धात्मस्वरूपभावनासमुत्पन्नपरमाह्लादैकलक्षणसुखसंवित्त्याकार- परिणतिरूपे रागादिविकल्पोपाधिरहिते स्वसंवेदनज्ञाने भावना कर्तव्या इत्यभिप्रायः ।।५७।। अथ पुनरपि प्रकारान्तरेण प्रत्यक्षपरोक्षलक्षणं कथयति — जं परदो विण्णाणं तं तु परोक्खं ति भणिदं यत्परतः सकाशाद्विज्ञानं परिज्ञानं भवति तत्पुनः परोक्षमिति भणितम् । केषु विषयेषु । अट्ठेसु ज्ञेयपदार्थेषु । जदि
भावार्थः — जे सीधुं आत्मा द्वारा ज जाणे छे ते ज्ञान प्रत्यक्ष छे. इंद्रियज्ञान तो परद्रव्यरूप इंद्रियो द्वारा जाणे छे तेथी ते प्रत्यक्ष नथी. ५७.
हवे परोक्ष अने प्रत्यक्षनां लक्षण दर्शावे छेः —
अन्वयार्थः — [परतः] पर द्वारा थतुं [ यत् ] जे [ अर्थेषु विज्ञानं ] पदार्थो संबंधी विज्ञान [ तत् तु] ते तो [परोक्षं इति भणितं] परोक्ष कहेवामां आव्युं छे; [ यदि ] जो [ केवलेन जीवेन ] केवळ जीव वडे ज [ ज्ञातं भवति हि ] जाणवामां आवे [ प्रत्यक्षम् ] तो ते ज्ञान प्रत्यक्ष छे.
टीकाः — निमित्तपणाने पामेलां (अर्थात् निमित्तरूप बनेलां) एवां जे परद्रव्य- भूत १अंतःकरण, इंद्रिय, २परोपदेश, ३उपलब्धि, ४संस्कार के ५प्रकाशादिक, तेमना द्वारा
१००प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
१. अंतःकरण = मन
२. परोपदेश = अन्यनो उपदेश
३. उपलब्धि = ज्ञानावरणीय कर्मना क्षयोपशमना निमित्ते ऊपजेली पदार्थोने जाणवानी शक्ति.
(आ ‘लब्ध’शक्ति ज्यारे ‘उपयुक्त’ थाय त्यारे ज पदार्थ जणाय.)
४. संस्कार = पूर्वे जाणेला पदार्थोनी धारणा
५. चक्षुइन्द्रिय द्वारा रूपी पदार्थने जोवामां प्रकाश पण निमित्तरूप थाय छे.