तृष्णाभिर्दुःखबीजतयाऽत्यन्तदुःखिताः सन्तो मृगतृष्णाभ्य इवाम्भांसि विषयेभ्यः सौख्यान्य- भिलषन्ति । तद्दुःखसंतापवेगमसहमाना अनुभवन्ति च विषयान्, जलायुका इव, तावद्यावत् क्षयं यान्ति । यथा हि जलायुकास्तृष्णाबीजेन विजयमानेन दुःखाङ्कुरेण क्रमतः समाक्रम्यमाणा
दुष्टकीलालमभिलषन्त्यस्तदेवानुभवन्त्यश्चाप्रलयात् क्लिश्यन्ते, एवममी अपि पुण्यशालिनः
पापशालिन इव तृष्णाबीजेन विजयमानेन दुःखाङ्कुरेण क्रमतः समाक्रम्यमाणा विषयान- भिलषन्तस्तानेवानुभवन्तश्चाप्रलयात् क्लिश्यन्ते । अतः पुण्यानि सुखाभासस्य दुःखस्यैव साधनानि स्युः ।।७५।।
सुखाद्विलक्षणानि विषयसुखानि इच्छन्ति । न केवलमिच्छन्ति, न केवलमिच्छन्ति, अणुभवंति य अनुभवन्ति च । किंपर्यन्तम् ।
आमरणं मरणपर्यन्तम् । कथंभूताः । दुक्खसंतत्ता दुःखसंतप्ता इति । अयमत्रार्थः — यथा तृष्णोद्रेकेण
दुःखनुं बीज होवाने लीधे पुण्यजनित तृष्णाओ वडे पण अत्यंत दुःखी वर्तता थका, १मृगतृष्णामांथी जळनी माफक विषयोमांथी सुखोने इच्छे छे अने ते २दुःखसंतापना वेगने नहि सही शकवाथी विषयोने भोगवे छे. क्यां सुधी? विनाश ( – मरण) पामे त्यां सुधी. कोनी जेम? जळोनी जेम. जेम जळो, तृष्णा जेनुं बीज छे एवा विजय पामता दुःखांकुर वडे क्रमशः आक्रांत थती होवाथी, खराब लोहीने इच्छती अने तेने ज भोगवती थकी विनाशपर्यंत क्लेश पामे छे, तेम आ पुण्यशाळीओ पण, पापशाळीओनी माफक, तृष्णा जेनुं बीज छे एवा विजय पामता दुःखांकुर वडे क्रमशः आक्रांत थता होवाथी, विषयोने इच्छता अने तेमने ज भोगवता थका विनाशपर्यंत ( – मरण पामतां सुधी) क्लेश पामे छे. आथी पुण्यो सुखाभास एवा दुःखनां ज साधन छे.
भावार्थः — जेमने समस्तविकल्पजाळ रहित परमसमाधिथी उत्पन्न सुखामृतरूप, सर्व आत्मप्रदेशे परम -आह्लादभूत स्वरूपतृप्ति वर्तती नथी एवा समस्त संसारी जीवोने निरंतर विषयतृष्णा व्यक्त के अव्यक्तपणे वर्ते ज छे. ते तृष्णारूपी बीज क्रमशः अंकुररूप थई दुःखवृक्षरूपे वृद्धि पामतां, ए रीते दुःखदाहनो वेग असह्य थतां, ते जीवो विषयोमां प्रवृत्त थाय छे. माटे जेमने विषयोमां प्रवृत्ति जोवामां आवे छे एवा देवो सुधीना समस्त संसारीओ दुःखी ज छे.
आ रीते दुःखभाव ज पुण्योने — पुण्यजनित सामग्रीने — अवलंबतो होवाथी, पुण्यो सुखाभास एवा दुःखनां ज आलंबन – साधन छे. ७५.
१२८प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
१. जेम झांझवांमांथी जळ प्राप्त थतुं नथी तेम इन्द्रियविषयोमांथी सुख प्राप्त थतुं नथी.
२. दुःखसंताप = दुःखदाह; दुःखनी बळतरा – पीडा.