समुदायात्मना द्रव्येणाभिनिर्वृत्तत्वाद्द्रव्यमयः । द्रव्याणि तु पुनरेकाश्रयविस्तारविशेषात्मकै- र्गुणैरभिनिर्वृत्तत्वाद्गुणात्मकानि । पर्यायास्तु पुनरायतविशेषात्मका उक्तलक्षणैर्द्रव्यैरपि गुणैरप्य- भिनिर्वृत्तत्वाद्द्रव्यात्मका अपि गुणात्मका अपि । तत्रानेकद्रव्यात्मकैक्यप्रतिपत्तिनिबन्धनो द्रव्यपर्यायः । स द्विविधः, समानजातीयोऽसमानजातीयश्च । तत्र समानजातीयो नाम यथा अनेकपुद्गलात्मको द्वयणुकस्त्र्यणुक इत्यादि; असमानजातीयो नाम यथा जीवपुद्गलात्मको ततश्च ‘अत्थित्तणिच्छिदस्स हि’ इत्याद्येकपञ्चाशद्गाथापर्यन्तं विशेषभेदभावना चेति द्वितीयमहाधिकारे समुदायपातनिका । अथेदानीं सामान्यज्ञेयव्याख्यानमध्ये प्रथमा नमस्कारगाथा, द्वितीया द्रव्यगुण- पर्यायव्याख्यानगाथा, तृतीया स्वसमयपरसमयनिरूपणगाथा, चतुर्थी द्रव्यस्य सत्तादिलक्षणत्रय- सूचनगाथा चेति पीठिकाभिधाने प्रथमस्थले स्वतन्त्रगाथाचतुष्टयम् । तदनन्तरं ‘सब्भावो हि सहावो’ इत्यादिगाथाचतुष्टयपर्यन्तं सत्तालक्षणव्याख्यानमुख्यत्वं, तदनन्तरं ‘ण भवो भंगविहीणो’ इत्यादि- गाथात्रयपर्यन्तमुत्पादव्ययध्रौव्यलक्षणकथनमुख्यता, ततश्च ‘पाडुब्भवदि य अण्णो’ इत्यादिगाथाद्वयेन १
द्रव्यमय ( – द्रव्यस्वरूप) छे. वळी द्रव्यो ३एक जेमनो आश्रय छे एवा विस्तारविशेषोस्वरूप गुणोथी रचायेलां ( – गुणोनां बनेलां) होवाथी गुणात्मक छे. वळी पर्यायो — के जेओ आयतविशेषोस्वरूप छे तेओ — जेमनां लक्षण (उपर) कहेवामां आव्यां एवां द्रव्योथी तेम ज गुणोथी रचायेल होवाथी द्रव्यात्मक पण छे, गुणात्मक पण छे. तेमां, अनेकद्रव्यात्मक एकतानी ४प्रतिपत्तिना कारणभूत द्रव्यपर्याय छे. ते द्विविध छेः (१) समानजातीय अने (२) असमानजातीय. त्यां, (१) समानजातीय ते — जेवा के अनेकपुद्गलात्मक ५द्वि -अणुक,
१. विस्तारसामान्यसमुदाय = विस्तारसामान्यरूप समुदाय. विस्तार एटले पहोळाई. द्रव्यना पहोळाई-
अपेक्षाना ( – एक साथे रहेनारा, सहभावी) भेदोने ( – विस्तारविशेषोने) गुणो कहेवामां आवे छे;
जेम के ज्ञान, दर्शन, चारित्र वगेरे जीवद्रव्यना विस्तार -विशेषो अर्थात् गुणो छे. ते विस्तार-
विशेषोमां रहेला विशेषपणाने गौण करीए तो ए बधामां एक आत्मापणारूप सामान्यपणुं भासे
छे. आ विस्तारसामान्य (अथवा विस्तारसामान्यसमुदाय) ते द्रव्य छे.
२. आयतसामान्यसमुदाय = आयतसामान्यरूप समुदाय. आयत एटले लंबाई अर्थात् काळ -अपेक्षित
प्रवाह. द्रव्यना लंबाई -अपेक्षाना ( – एक पछी एक प्रवर्तता, क्रमभावी, काळ -अपेक्षित) भेदोने
( – आयतविशेषोने) पर्यायो कहेवामां आवे छे. ते क्रमभावी पर्यायोमां प्रवर्तता विशेषपणाने गौण
करीए तो एक द्रव्यपणारूप सामान्यपणुं ज भासे छे. आ आयतसामान्य (अथवा
आयतसामान्यसमुदाय) ते द्रव्य छे.
३. अनंत गुणोनो आश्रय एक द्रव्य छे.
४. प्रतिपत्ति = प्राप्ति; ज्ञान; स्वीकार.
५. द्वि -अणुक = बे अणुनो बनेलो स्कंध