देवो मनुष्य इत्यादि । गुणद्वारेणायतानैक्यप्रतिपत्तिनिबन्धनो गुणपर्यायः । सोऽपि द्विविधः, स्वभावपर्यायो विभावपर्यायश्च । तत्र स्वभावपर्यायो नाम समस्तद्रव्याणामात्मीयात्मीयागुरुलघु- गुणद्वारेण प्रतिसमयसमुदीयमानषट्स्थानपतितवृद्धिहानिनानात्वानुभूतिः, विभावपर्यायो नाम रूपादीनां ज्ञानादीनां वा स्वपरप्रत्ययप्रवर्तमानपूर्वोत्तरावस्थावतीर्णतारतम्योपदर्शितस्वभाव- विशेषानेकत्वापत्तिः । अथेदं दृष्टान्तेन द्रढयति — यथैव हि सर्व एव पटोऽवस्थायिना विस्तार- सामान्यसमुदायेनाभिधावताऽऽयतसामान्यसमुदायेन चाभिनिर्वर्त्यमानस्तन्मय एव, तथैव हि सर्व एव पदार्थोऽवस्थायिना विस्तारसामान्यसमुदायेनाभिधावताऽऽयतसामान्यसमुदायेन च द्रव्यपर्यायगुणपर्यायनिरूपणमुख्यता । अथानन्तरं ‘ण हवदि जदि सद्दव्वं’ इत्यादिगाथाचतुष्टयेन सत्ता- द्रव्ययोरभेदविषये युक्तिं कथयति, तदनन्तरं ‘जो खलु दव्वसहावो’ इत्यादि सत्ताद्रव्ययोर्गुणगुणिकथनेन प्रथमगाथा, द्रव्येण सह गुणपर्याययोरभेदमुख्यत्वेन ‘णत्थि गुणो त्ति व कोई’ इत्यादि द्वितीया चेति स्वतन्त्रगाथाद्वयं, तदनन्तरं द्रव्यस्य द्रव्यार्थिकनयेन सदुत्पादो भवति, पर्यायार्थिकनयेनासदित्यादि- कथनरूपेण ‘एवंविहं’ इतिप्रभृति गाथाचतुष्टयं, ततश्च ‘अत्थि त्ति य’ इत्याद्येकसूत्रेण नयसप्तभङ्गीव्याख्यानमिति समुदायेन चतुर्विंशतिगाथाभिरष्टभिः स्थलैर्द्रव्यनिर्णयं करोति । तद्यथा – अथ सम्यक्त्वं कथयति — त्रि -अणुक वगेरे; (२) असमानजातीय ते — जेवा के जीवपुद्गलात्मक देव, मनुष्य वगेरे. गुण द्वारा आयतनी अनेकतानी प्रतिपत्तिना कारणभूत गुणपर्याय छे. ते पण द्विविध छेः (१) स्वभावपर्याय अने (२) विभावपर्याय. तेमां, समस्त द्रव्योने पोतपोताना अगुरुलघुगुण द्वारा प्रतिसमय प्रगटती षट्स्थानपतित हानिवृद्धिरूप अनेकपणानी अनुभूति ते स्वभावपर्याय; (२) रूपादिकने के ज्ञानादिकने १स्व -परना कारणे प्रवर्तती २पूर्वोत्तर अवस्थामां थतुं जे तारतम्य तेने लीधे जोवामां आवता स्वभावविशेषोरूप अनेकपणानी ३आपत्ति ते विभावपर्याय. हवे आ (पूर्वोक्त कथन) द्रष्टांतथी द्रढ करवामां आवे छेः —
जेम आखुंय ४पट अवस्थायी ( – स्थिर रहेता) एवा विस्तारसामान्यसमुदाय वडे अने दोडता ( – वहेता, प्रवाहरूप) एवा आयतसामान्यसमुदाय वडे रचातुं थकुं ते -मय ज छे, तेम आखोय पदार्थ ‘द्रव्य’नामना अवस्थायी विस्तारसामान्यसमुदाय वडे अने दोडता
१६४प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
१. स्व ते उपादान अने पर ते निमित्त.
२. पूर्वोत्तर = पहेलांनी अने पछीनी
३. आपत्ति = आवी पडवुं ते
४. पट = वस्त्र