न खलु सर्गः संहारमन्तरेण, न संहारो वा सर्गमन्तरेण, न सृष्टिसंहारौ स्थिति- मन्तरेण, न स्थितिः सर्गसंहारमन्तरेण । य एव हि सर्गः स एव संहारः, य एव संहारः स एव सर्गः, यावेव सर्गसंहारौ सैव स्थितिः, यैव स्थितिस्तावेव सर्गसंहाराविति । तथाहि — य एव कुम्भस्य सर्गः स एव मृत्पिण्डस्य संहारः, भावस्य भावान्तराभावस्वभावेनावभासनात् । य एव च मृत्पिण्डस्य संहारः स एव कुम्भस्य सर्गः, अभावस्य भावान्तरभावस्वभावेनाव- भासनात् । यौ च कुम्भपिण्डयोः सर्गसंहारौ सैव मृत्तिकायाः स्थितिः, व्यतिरेकाणामन्वया- सत्तालक्षणविवरणमुख्यतया द्वितीयस्थलं गतम् । अथोत्पादव्ययध्रौव्याणां परस्परसापेक्षत्वं दर्शयति — ण भवो भंगविहीणो निर्दोषपरमात्मरुचिरूपसम्यक्त्वपर्यायस्य भव उत्पादः तद्विपरीतमिथ्यात्वपर्यायस्य भङ्गं विना न भवति । कस्मात् । उपादानकारणाभावात्, मृत्पिण्डभङ्गाभावे घटोत्पाद इव । द्वितीयं च कारणं मिथ्यात्वपर्यायभङ्गस्य सम्यक्त्वपर्यायरूपेण प्रतिभासनात् । तदपि कस्मात् । ‘‘भावान्तर- स्वभावरूपो भवत्यभाव’’ इति वचनात् । घटोत्पादरूपेण मृत्पिण्डभङ्ग इव । यदि पुनर्मिथ्यात्वपर्याय- भङ्गस्य सम्यक्त्वोपादानकारणभूतस्याभावेऽपि शुद्धात्मानुभूतिरुचिरूपसम्यक्त्वस्योत्पादो भवति, तर्ह्युपादानकारणरहितानां खपुष्पादीनामप्युत्पादो भवतु । न च तथा । भंगो वा णत्थि संभवविहीणो

टीकाः — खरेखर ^१सर्ग ^२संहार विना होतो नथी अने संहार सर्ग विना होतो नथी; ^३सृष्टि अने संहार ^४स्थिति विना होतां नथी, स्थिति सर्ग अने संहार विना होती नथी.

जे सर्ग छे ते ज संहार छे, जे संहार छे ते ज सर्ग छे; जे सर्ग ने संहार छे ते ज स्थिति छे, जे स्थिति छे ते ज सर्ग ने संहार छे. ते आ प्रमाणेः जे कुंभनो सर्ग छे ते ज ^५मृत्तिकापिंडनो संहार छे, कारण के भावनुं भावान्तरना अभावस्वभावे अवभासन छे (अर्थात् भाव अन्यभावना अभावरूप स्वभावे प्रकाशे छे – देखाय छे). वळी जे मृत्तिकापिंडनो संहार छे ते ज कुंभनो सर्ग छे, कारण के अभावनुं भावान्तरना भावस्वभावे अवभासन छे (अर्थात् नाश अन्यभावना उत्पादरूप स्वभावे प्रकाशे छे). वळी जे कुंभनो सर्ग अने पिंडनो संहार छे ते ज मृत्तिकानी स्थिति छे, कारण के ^६व्यतिरेको

१९०प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-

१. सर्ग = उत्पाद; उत्पत्ति.
२. संहार = व्यय; नाश.
३. सृष्टि = उत्पत्ति.
४. स्थिति = टकवुं ते; ध्रुव रहेवुं ते; ध्रौव्य.
५. मृत्तिकापिंड = माटीनो पिंड; माटीनो पिंडो.
६. व्यतिरेक = भेद; एकनुं बीजारूप नहि होवुं ते; ‘आ ते नथी’ एवा ज्ञानना निमित्तभूत भिन्नरूपपणुं.