इह हि यथा किलैकस्त्र्यणुकः समानजातीयोऽनेकद्रव्यपर्यायो विनश्यत्यन्यश्चतुरणुकः प्रजायते, ते तु त्रयश्चत्वारो वा पुद्गला अविनष्टानुत्पन्ना एवावतिष्ठन्ते; तथा सर्वेऽपि समानजातीया द्रव्यपर्याया विनश्यन्ति प्रजायन्ते च, समानजातीनि द्रव्याणि त्वविनष्टानु- त्पन्नान्येवावतिष्ठन्ते । यथा चैको मनुष्यत्वलक्षणोऽसमानजातीयो द्रव्यपर्यायो विनश्यत्यन्य- स्त्रिदशत्वलक्षणः प्रजायते, तौ च जीवपुद्गलौ अविनष्टानुत्पन्नावेवावतिष्ठेते; तथा सर्वेऽप्यसमानजातीया द्रव्यपर्याया विनश्यन्ति प्रजायन्ते च, असमानजातीनि द्रव्याणि त्वविनष्टानुत्पन्नान्येवावतिष्ठन्ते । एवमात्मना ध्रुवाणि द्रव्यपर्यायद्वारेणोत्पादव्ययीभूतान्युत्पाद- व्ययध्रौव्याणि द्रव्याणि भवन्ति ।।१०३।। परमात्मावाप्तिरूपः स्वभावद्रव्यपर्यायः । पज्जओ वयदि अण्णो पर्यायो व्येति विनश्यति । कथंभूतः । अन्यः पूर्वोक्तमोक्षपर्यायाद्भिन्नो निश्चयरत्नत्रयात्मकनिर्विकल्पसमाधिरूपस्यैव मोक्षपर्यायस्योपादानकारणभूतः । कस्य संबन्धी पर्यायः । दव्वस्स परमात्मद्रव्यस्य । तं पि दव्वं तदपि परमात्मद्रव्यं णेव पणट्ठं ण उप्पण्णं शुद्धद्रव्यार्थिकनयेन नैव नष्टं न चोत्पन्नम् । अथवा संसारिजीवापेक्षया देवादिरूपो विभावद्रव्यपर्यायो जायते मनुष्यादिरूपो विनश्यति तदेव जीवद्रव्यं निश्चयेन न चोत्पन्नं न च विनष्टं, पुद्गलद्रव्यं वा द्वयणुकादिस्क न्धरूपस्वजातीयविभावद्रव्यपर्यायाणां विनाशोत्पादेऽपि निश्चयेन न चोत्पन्नं न च विनष्टमिति । ततः स्थितं यतः कारणादुत्पादव्ययध्रौव्यरूपेण द्रव्यपर्यायाणां विनाशोत्पादेऽपि द्रव्यस्य
टीकाः — अहीं (विश्वमां) जेम एक त्रि -अणुक समानजातीय अनेकद्रव्यपर्याय विनष्ट थाय छे अने बीजो *चतुरणुक (समानजातीय अनेकद्रव्यपर्याय) उत्पन्न थाय छे परंतु ते त्रण के चार पुद्गलो (परमाणुओ) तो अविनष्ट अने अनुत्पन्न ज रहे छे ( – ध्रुव छे), तेम बधाय समानजातीय द्रव्यपर्यायो विनष्ट थाय छे अने उत्पन्न थाय छे परंतु समानजाति द्रव्यो तो अविनष्ट अने अनुत्पन्न ज रहे छे ( – ध्रुव छे).
वळी जेम एक मनुष्यत्वस्वरूप असमानजातीय द्रव्यपर्याय विनष्ट थाय छे अने बीजो देवत्वस्वरूप (असमानजातीय द्रव्यपर्याय) उत्पन्न थाय छे परंतु ते जीव ने पुद्गल तो अविनष्ट अने अनुत्पन्न ज रहे छे, तेम बधाय असमानजातीय द्रव्यपर्यायो विनष्ट थाय छे अने उत्पन्न थाय छे परंतु असमानजाति द्रव्यो तो अविनष्ट अने अनुत्पन्न ज रहे छे.
आ प्रमाणे पोताथी (अर्थात् १द्रव्यपणे) ध्रुव अने द्रव्यपर्यायो द्वारा उत्पादव्ययरूप एवां १द्रव्यो उत्पाद -व्यय -ध्रौव्य छे. १०३.
*चतुरणुक = चार अणुओनो (परमाणुओनो) बनेलो स्कंध
१. ‘द्रव्य’ शब्द मुख्यपणे बे अर्थमां वपराय छेः (१) एक तो, सामान्यविशेषना पिंडने अर्थात् वस्तुने द्रव्य कहेवामां आवे छे; जेम के – ‘द्रव्य उत्पादव्ययध्रौव्यस्वरूप छे.’ (२) बीजुं, वस्तुना सामान्य अंशने पण द्रव्य कहेवामां आवे छे; जेम के — ‘द्रव्यार्थिक नय’ अर्थात् सामान्यअंशग्राही नय. ज्यां जे अर्थ घटतो होय त्यां ते अर्थ समजवो.