ण हवदि जदि सद्दव्वं असद्धुव्वं हवदि तं कधं दव्वं । हवदि पुणो अण्णं वा तम्हा दव्वं सयं सत्ता ।।१०५।।
यदि हि द्रव्यं स्वरूपत एव सन्न स्यात्तदा द्वितयी गतिः असद्वा भवति, सत्तातः पृथग्वा भवति । तत्रासद्भवद्ध्र्रौव्यस्यासंभवादात्मानमधारयद्द्रव्यमेवास्तं गच्छेत्; सत्तातः विभावगुणान्तरं परिणमति, पुद्गलद्रव्यं वा पूर्वोक्तशुक्लवर्णादिगुणं त्यक्त्वा रक्तादिगुणान्तरं परिणमति, हरितगुणं त्यक्त्वा पाण्डुरगुणान्तरमाम्रफलमिवेति भावार्थः ।।१०४।। एवं स्वभावविभावरूपा द्रव्यपर्याया गुणपर्यायाश्च नयविभागेन द्रव्यलक्षणं भवन्ति इति कथनमुख्यतया गाथाद्वयेन चतुर्थस्थलं गतम् । अथ
हवे सत्ता अने द्रव्य अर्थांतरो (भिन्न पदार्थो, अन्य पदार्थो) नहि होवा विषे युक्ति रजू करे छेः —
अन्वयार्थः — [यदि] जो [द्रव्यं] द्रव्य [सत् न भवति] (स्वरूपथी ज) सत् न होय तो — (१) [ध्रुवं असत् भवति] नक्की ते असत् होय; [तत् कथं द्रव्यं] जे असत् होय ते द्रव्य केम होई शके? [पुनः वा] अथवा (जो असत् न होय) तो (२) [अन्यत् भवति] ते सत्ताथी अन्य (जुदुं) होय! (ते पण केम बने?) [तस्मात्] माटे [द्रव्यं स्वयं] द्रव्य पोते ज [सत्ता] सत्ता छे.
टीकाः — जो द्रव्य स्वरूपथी ज १सत् न होय, तो बीजी गति ए थाय के — (१) ते २असत् होय, अथवा (२) सत्ताथी पृथक् होय. त्यां, (१) जो असत् होय तो, ध्रौव्यना असंभवने लीधे पोते नहि टकतुं थकुं, द्रव्य ज ३अस्त थाय; अने (२) जो सत्ताथी
२०२प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
१. सत् = हयात.
२. असत् = नहि हयात एवुं
३. अस्त = नष्ट. [जे असत् होय तेनुं टकवुं --हयात रहेवुं केवुं? माटे द्रव्यने असत् मानतां, द्रव्यना अभावनो प्रसंग आवे अर्थात् द्रव्य ज सिद्ध न थाय.]