स्यादस्त्येव १, स्यान्नास्त्येव २, स्यादवक्तव्यमेव ३, स्यादस्तिनास्त्येव ४, स्याद- स्त्यवक्तव्यमेव ५, स्यान्नास्त्यवक्तव्यमेव ६, स्यादस्तिनास्त्यवक्तव्यमेव ७, स्वरूपेण १, पररूपेण २, स्वपररूपयौगपद्येन ३, स्वपररूपक्र मेण ४, स्वरूपस्वपररूपयौगपद्याभ्यां ५, पररूपस्वपररूपयौगपद्याभ्यां ६, स्वरूपपररूपस्वपररूपयौगपद्यैः ७, आदिश्यमानस्य स्वरूपेण कोऽर्थः । कथंचित् । कथंचित्कोऽर्थः । विवक्षितप्रकारेण स्वद्रव्यादिचतुष्टयेन । तच्चतुष्टयं शुद्ध- जीवविषये कथ्यते । शुद्धगुणपर्यायाधारभूतं शुद्धात्मद्रव्यं द्रव्यं भण्यते, लोकाकाशप्रमिताः शुद्धासंख्येयप्रदेशाः क्षेत्रं भण्यते, वर्तमानशुद्धपर्यायरूपपरिणतो वर्तमानसमयः कालो भण्यते, शुद्धचैतन्यं भावश्चेत्युक्तलक्षणद्रव्यादिचतुष्टय इति प्रथमभङ्गः १ । णत्थि त्ति य स्यान्नास्त्येव । स्यादिति
अन्वयार्थः — [द्रव्यं] द्रव्य [अस्ति इति च] कोई पर्यायथी ‘अस्ति’, [नास्ति इति च] कोई पर्यायथी ‘नास्ति’ [पुनः] अने [अवक्तव्यम् इति भवति] कोई पर्यायथी ‘अवक्तव्य’ छे; [केनचित् पर्यायेण तु तदुभयं] वळी कोई पर्यायथी ‘अस्ति -नास्ति’ [वा] अथवा [अन्यत् आदिष्टम् ] कोई पर्यायथी अन्य त्रण भंगरूप कहेवामां आवे छे.
टीकाः — द्रव्य (१) *‘स्यात् अस्ति ज’ छे, स्वरूपनी अपेक्षाए; (२) ‘स्यात् नास्ति ज’ छे, पररूपनी अपेक्षाए; (३) ‘स्यात् +अवक्तव्य ज’ छे, स्वरूप -पररूपना युगपद्पणानी अपेक्षाए; (४) ‘स्यात् अस्ति -नास्ति ज’ छे, स्वरूप -पररूपना क्रमनी अपेक्षाए; (५) ‘स्यात् अस्ति -अवक्तव्य ज’ छे, स्वरूपनी अने स्वरूप -पररूपना युगपद्पणानी अपेक्षाए; (६) ‘स्यात् नास्ति -अवक्तव्य ज’ छे, पररूपनी अने स्वरूप- पररूपना युगपद्पणानी अपेक्षाए; (७) ‘स्यात् अस्ति -नास्ति -अवक्तव्य ज’ छे, स्वरूपनी, पररूपनी अने स्वरूप -पररूपना युगपद्पणानी अपेक्षाए.
२२६प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
*स्यात् = कथंचित्; कोई प्रकारे; कोई अपेक्षाए. (दरेक द्रव्य स्वचतुष्टयनी अपेक्षाए — स्वद्रव्य,
स्वक्षेत्र, स्वकाळ अने स्वभावनी अपेक्षाए — ‘अस्ति’ छे. शुद्ध जीवनुं स्वचतुष्टय आ
प्रमाणे छेः शुद्ध गुण -पर्यायोना आधारभूत शुद्धात्मद्रव्य ते द्रव्य छे; लोकाकाशप्रमाण शुद्ध
असंख्य प्रदेशो ते क्षेत्र छे; शुद्धपर्यायरूपे परिणत वर्तमान समय ते काळ छे; अने शुद्ध चैतन्य
ते भाव छे.)
+अवक्तव्य = कही शकाय नहि एवुं. (एकीसाथे स्वरूप तेम ज पररूपनी अपेक्षाए द्रव्य कथनमां
आवी शकतुं नथी तेथी ‘अवक्तव्य’ छे.)