इह हि संसारिणो जीवस्यानादिकर्मपुद्गलोपाधिसन्निधिप्रत्ययप्रवर्तमानप्रतिक्षण- विवर्तनस्य क्रिया किल स्वभावनिर्वृत्तैवास्ति । ततस्तस्य मनुष्यादिपर्यायेषु न कश्चनाप्येष एवेति टङ्कोत्कीर्णोऽस्ति, तेषां पूर्वपूर्वोपमर्दप्रवृत्तक्रियाफलत्वेनोत्तरोत्तरोपमर्द्यमानत्वात्; फल- पृथक्त्वलक्षणस्यातद्भावाभिधानान्यत्वलक्षणस्य च कथनरूपेण द्वितीया, संज्ञालक्षणप्रयोजनादिभेदरूप- स्यातद्भावस्य विवरणरूपेण तृतीया, तस्यैव दृढीकरणार्थं चतुर्थीति गाथाचतुष्टयेन सत्ताद्रव्ययोर- भेदविषये युक्तिकथनमुख्यता । तदनन्तरं सत्ताद्रव्ययोर्गुणगुणिकथनेन प्रथमा, गुणपर्यायाणां द्रव्येण सहाभेदकथनेन द्वितीया चेति स्वतन्त्रगाथाद्वयम् । तदनन्तरं द्रव्यस्य सदुत्पादासदुत्पादयोः सामान्यव्याख्यानेन विशेषव्याख्यानेन च गाथाचतुष्टयं, ततश्च सप्तभङ्गीकथनेन गाथैका चेति समुदायेन
अन्वयार्थः — [एषः इति कश्चित् नास्ति] (मनुष्यादिपर्यायोमां) ‘आ ज’ एवो कोई (शाश्वत पर्याय) नथी; [स्वभावनिर्वृत्ता क्रिया नास्ति न] (कारण के संसारी जीवने) स्वभावनिष्पन्न क्रिया नथी एम नथी (अर्थात् विभावस्वभावथी नीपजती रागद्वेषमय क्रिया अवश्य छे). [यदि] अने जो [परमः धर्मः निःफलः] परम धर्म अफळ छे तो [क्रिया हि अफला नास्ति] क्रिया जरूर अफळ नथी (अर्थात् एक वीतराग भाव ज मनुष्यादिपर्यायोरूप फळ उपजावतो नथी, रागद्वेषमय क्रिया तो अवश्य ते फळ उपजावे छे).
टीकाः — अहीं (आ विश्वमां), अनादि कर्मपुद्गलनी उपाधिना सद्भावने आश्रये (-कारणे) जेने १प्रतिक्षण २विवर्तन वर्ते छे एवा संसारी जीवने क्रिया खरेखर स्वभावनिष्पन्न ज छे; तेथी तेने मनुष्यादिपर्यायोमांनो कोई पण पर्याय ‘आ ज’ एवो टंकोत्कीर्ण नथी; कारण के ते पर्यायो पूर्व पूर्व पर्यायना नाशमां प्रवर्तता क्रियाफळरूप होवाथी ३उत्तर उत्तर पर्याय वडे नष्ट थाय छे. अने क्रियानुं फळ तो, मोह साथे ४मिलननो नाश
१. प्रतिक्षण = दरेक क्षणे
२. विवर्तन = विपरिणमन; पलटो (फेरफार) थया करवो ते.
३. उत्तर उत्तर = पछी पछीना. (मनुष्यादिपर्यायो रागद्वेषमय क्रियाना फळरूप छे तेथी कोइ पण पर्याय
पूर्व पर्यायने नष्ट करे छे अने पछीना पर्यायथी पोते नष्ट थाय छे.
४. मिलन = मळी जवुं ते; मिश्रितपणुं; संबंध; जोडाण.