अमी मनुष्यादयः पर्याया नामकर्मनिर्वृत्ताः सन्ति तावत् । न पुनरेतावतापि तत्र जीवस्य स्वभावाभिभवोऽस्ति, यथा कनकबद्धमाणिक्यकङ्कणेषु माणिक्यस्य । यत्तत्र नैव जीवः स्वभावमुपलभते तत् स्वकर्मपरिणमनात्, पयःपूरवत् । यथा खलु पयःपूरः प्रदेशस्वादाभ्यां पिचुमन्दचन्दनादिवनराजीं परिणमन्न द्रवत्वस्वादुत्वस्वभावमुपलभते, तथात्मापि प्रदेशभावाभ्यां कर्मपरिणमनान्नामूर्तत्वनिरुपरागविशुद्धिमत्त्वस्वभावमुपलभते ।।११८।। लब्धस्वभावा न भवन्ति, तेन कारणेन स्वभावाभिभवो भण्यते, न च जीवाभावः । कथंभूताः सन्तो लब्धस्वभावा न भवन्ति । परिणममाणा सकम्माणि स्वकीयोदयागतकर्माणि सुखदुःखरूपेण परिणममाना इति । अयमत्रार्थः — यथा वृक्षसेचनविषये जलप्रवाहश्चन्दनादिवनराजिरूपेण परिणतः सन्स्वकीय-
टीकाः — प्रथम तो, आ मनुष्यादि पर्यायो नामकर्मथी निष्पन्न छे. परंतु आटलाथी पण त्यां जीवने स्वभावनो पराभव नथी, जेम कनकबद्ध ( – सुवर्णमां जडेला) माणेकवाळां कंकणोमां माणेकना स्वभावनो पराभव नथी तेम. जे त्यां जीव स्वभावने उपलब्ध करतो – अनुभवतो नथी, ते स्वकर्मरूपे परिणमवाने लीधे छे; पाणीना पूरनी माफक. जेम पाणीनुं पूर प्रदेशथी अने स्वादथी निंब -चंदनादि वनराजिरूपे (लीमडो, चंदन वगेरे वृक्षोनी लांबी हाररूपे) परिणमतुं थकुं (पोताना) १द्रवत्व अने २स्वादुत्वरूप स्वभावने उपलब्ध करतुं नथी, तेम आत्मा पण प्रदेशथी अने भावथी स्वकर्मरूपे परिणमवाने लीधे (पोताना) अमूर्तत्व अने ३निरुपरागविशुद्धिमत्त्वरूप स्वभावने उपलब्ध करतो नथी.
भावार्थः — मनुष्यादिपर्यायोमां, कर्म कांई जीवना स्वभावने हणतुं के आच्छादित करतुं नथी; परंतु त्यां जीव पोते ज पोताना दोषथी कर्म अनुसार परिणमे छे तेथी तेने पोताना स्वभावनी उपलब्धि नथी. जेम पाणीनुं पूर प्रदेशनी अपेक्षाए वृक्षोरूपे परिणमतुं थकुं पोताना प्रवाहीपणारूप स्वभावने उपलब्ध करतुं – अनुभवतुं नथी अने स्वादनी अपेक्षाए वृक्षोरूपे परिणमतुं थकुं पोताना स्वादिष्ठपणारूप स्वभावने उपलब्ध करतुं नथी, तेम आत्मा पण प्रदेशनी अपेक्षाए स्वकर्म अनुसार परिणमतो थको पोताना अमूर्तपणारूप स्वभावने उपलब्ध करतो नथी अने भावनी अपेक्षाए स्वकर्मरूपे परिणमतो थको उपराग विनानी विशुद्धिवाळापणारूप पोताना स्वभावने उपलब्ध करतो नथी. आथी एम निर्धार थाय छे के मनुष्यादिपर्यायोमां जीवोने पोताना ज दोषथी पोताना स्वभावनी
२३४प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
१. द्रवत्व = प्रवाहीपणुं
२. स्वादुत्व = स्वादिष्ठपणुं
३. निरुपराग-विशुद्धिमत्त्व = उपराग (-मलिनता, विकार) विनानी विशुद्धिवाळापणुं. [अरूपीपणुं अने
निर्विकार -विशुद्धिवाळापणुं आत्मानो स्वभाव छे.]