नानात्वाभ्याम् । यदा खलु भङ्गोत्पादयोरेकत्वं तदा पूर्वपक्षः, यदा तु नानात्वं तदोत्तरः । तथाहि — यथा य एव घटस्तदेव कुण्डमित्युक्ते घटकुण्डस्वरूपयोरेकत्वासंभवात्तदुभयाधारभूता मृत्तिका संभवति, तथा य एव संभवः स एव विलय इत्युक्ते संभवविलय- स्वरूपयोरेकत्वासंभवात्तदुभयाधारभूतं ध्रौव्यं संभवति । ततो देवादिपर्याये संभवति मनुष्यादि- पर्याये विलीयमाने च य एव संभवः स एव विलय इति कृत्वा तदुभयाधारभूतं ध्रौव्यवज्जीवद्रव्यं संभाव्यत एव । ततः सर्वदा द्रव्यत्वेन जीवष्टङ्कोत्कीर्णोऽवतिष्ठते । अपि च यथाऽन्यो घटोऽन्यत्कुण्डमित्युक्ते तदुभयाधारभूताया मृत्तिकाया अन्यत्वासंभवात् घटकुण्ड- स्वरूपे संभवतः, तथान्यः संभवोऽन्यो विलय इत्युक्ते तदुभयाधारभूतस्य ध्रौव्यस्यान्यत्वा- भङ्गसमुद्भवो यत्र संभवति क्षणभङ्गसमुद्भवस्तस्मिन्क्षणभङ्गसमुद्भवे विनश्वरे पर्यायार्थिकनयेन जने लोके जगति कश्चिदपि, तस्मान्नैव जायते न चोत्पद्यत इति हेतुं वदति । जो हि भवो सो विलओ द्रव्यार्थिकनयेन यो हि भवस्स एव विलयो यतः कारणात् । तथाहि – मुक्तात्मनां य एव सकलविमलकेवलज्ञानादिरूपेण मोक्षपर्यायेण भव उत्पादः स एव निश्चयरत्त्त्त्त्नत्रयात्मकनिश्चयमोक्षमार्गपर्यायेण विलयो विनाशस्तौ च मोक्षपर्यायमोक्षमार्गपर्यायौ कार्यकारणरूपेण भिन्नौ, तदुभयाधारभूतं यत्परमात्मद्रव्यं तदेव, मृत्पिण्ड- साथे (पण) जोडायेलो छे. अने आ विरोध पामतुं नथी; कारण के उद्भव ने विलयनुं एकपणुं अने अनेकपणुं छे. ज्यारे उद्भव ने विलयनुं एकपणुं छे त्यारे पूर्व पक्ष छे, अने अनेकपणुं छे त्यारे उत्तर पक्ष छे (अर्थात् ज्यारे उद्भव ने विलयना एकपणानी अपेक्षा लेवामां आवे त्यारे ‘कोई उत्पन्न थतुं नथी ने नाश पामतुं नथी’ ए पक्ष फलित थाय छे, अने ज्यारे उद्भव ने विलयना अनेकपणानी अपेक्षा लेवामां आवे त्यारे क्षणे क्षणे थता विनाश ने उत्पादनो पक्ष फलित थाय छे). ते आ प्रमाणेः —
जेम ‘जे घडो छे ते ज कूंडुं छे’ एम कहेवामां आवतां, घडाना स्वरूपनुं ने कूंडाना स्वरूपनुं एकपणुं असंभवित होवाथी ते बन्नेना आधारभूत माटी प्रगट थाय छे, तेम ‘जे उद्भव छे ते ज विलय छे’ एम कहेवामां आवतां, उद्भवना स्वरूपनुं ने विलयना स्वरूपनुं एकपणुं असंभवित होवाथी ते बन्नेना आधारभूत ध्रौव्य प्रगट थाय छे; तेथी देवादिपर्याय उत्पन्न थतां ने मनुष्यादिपर्याय नष्ट थतां, ‘जे उद्भव छे ते ज विलय छे’ एम गणवाथी (अर्थात् एवी अपेक्षा लेवाथी) ते बन्नेना आधारभूत ध्रौव्यवाळुं जीवद्रव्य प्रगट थाय छे ( – ख्यालमां आवे छे). माटे सर्वदा द्रव्यपणे जीव टंकोत्कीर्ण रहे छे.
अने वळी, जेम ‘अन्य घडो छे अने अन्य कूंडुं छे’ एम कहेवामां आवतां, ते बन्नेना आधारभूत माटीनुं अन्यपणुं ( – भिन्नभिन्नपणुं) असंभवित होवाथी घडानुं ने कूंडानुं स्वरूप ( – बन्नेनां भिन्नभिन्न स्वरूप) प्रगट थाय छे, तेम ‘अन्य उद्भव छे अने
२३६प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-