आत्मा हि तावत्परिणामात्मैव, परिणामः स्वयमात्मेति स्वयमुक्तत्वात् । परिणामस्तु चेतनात्मकत्वेन ज्ञानं कर्म कर्मफलं वा भवितुं शीलः, तन्मयत्वाच्चेतनायाः । ततो ज्ञानं कर्म कर्मफलं चात्मैव । एवं हि शुद्धद्रव्यनिरूपणायां परद्रव्यसंपर्कासंभवात्पर्यायाणां द्रव्यान्तः- प्रलयाच्च शुद्धद्रव्य एवात्मावतिष्ठते ।।१२५।।
अथैवमात्मनो ज्ञेयतामापन्नस्य शुद्धत्वनिश्चयात् ज्ञानतत्त्वसिद्धौ शुद्धात्मतत्त्वोपलम्भो व्यम् ।।१२४।। अथ ज्ञानकर्मकर्मफलान्यभेदनयेनात्मैव भवतीति प्रज्ञापयति — अप्पा परिणामप्पा आत्मा भवति । कथंभूतः । परिणामात्मा परिणामस्वभावः । कस्मादिति चेत् ‘परिणामो सयमादा’ इति पूर्वं स्वयमेव भणितत्वात् । परिणामः कथ्यते — परिणामो णाणकम्मफलभावी परिणामो भवति । किंविशिष्टः । ज्ञानकर्मकर्मफलभावी; ज्ञानकर्मकर्मफलरूपेण भवितुं शील इत्यर्थः । तम्हा यस्मादेवं तस्मात्कारणात् । णाणं पूर्वसूत्रोक्ता ज्ञानचेतना । कम्मं तत्रैवौक्तलक्षणा कर्मचेतना । फलं च पूर्वोक्तलक्षणफलचेतना च । आदा मुणेदव्वो इयं चेतना त्रिविधाप्यभेदनयेनात्मैव मन्तव्यो ज्ञातव्य इति । एतावता किमुक्तं भवति । त्रिविधचेतनापरिणामेन परिणामी सन्नात्मा किं करोति । निश्चयरत्नत्रयात्मकशुद्धपरिणामेन मोक्षं साधयति, शुभाशुभाभ्यां पुनर्बन्धमिति ।।१२५।। एवं त्रिविधचेतनाकथनमुख्यतया गाथात्रयेण चतुर्थ- स्थलं गतम् । अथ सामान्यज्ञेयाधिकारसमाप्तौ पूर्वोक्तभेदभावनायाः शुद्धात्मप्राप्तिरूपं फलं दर्शयति —
टीकाः — प्रथम तो आत्मा खरेखर परिणामस्वरूप ज छे, कारण के ‘परिणाम पोते आत्मा छे’ एम (१२२मी गाथामां भगवान कुंदकुंदाचार्यदेवे) पोते कह्युं छे; अने परिणाम चेतनास्वरूप होवाथी ज्ञान, कर्म अथवा कर्मफळरूपे थवाना स्वभाववाळो छे, कारण के चेतना ते -मय होय छे (अर्थात् चेतना ज्ञानमय, कर्ममय अथवा कर्मफळमय होय छे). माटे ज्ञान, कर्म अने कर्मफळ आत्मा ज छे.
आ रीते खरेखर शुद्धद्रव्यना निरूपणमां परद्रव्यना १संपर्कनो असंभव होवाथी अने पर्यायो द्रव्यनी अंदर २प्रलीन थई जता होवाथी आत्मा शुद्धद्रव्य ज रहे छे. १२५.
हवे, ए रीते ३ज्ञेयपणाने पामेला आत्मानी शुद्धताना निश्चय द्वारा ज्ञानतत्त्वनी सिद्धि थतां शुद्ध आत्मतत्त्वनी उपलब्धि ( – अनुभव, प्राप्ति) थाय छे एम तेने अभिनंदता थका (अर्थात् आत्मानी शुद्धताना निर्णयने प्रशंसता थका — धन्यवाद देता थका), द्रव्य- सामान्यना वर्णननो उपसंहार करे छेः —
२४६प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
१. संपर्क = संबंध; संग.
२. प्रलीन थई जवुं = अत्यंत लीन थइ जवुं; मग्न थइ जवुं; अलोप थइ जवुं; अद्रश्य थई जवुं.
३. ज्ञेयपणाने पामेलो = ज्ञेय बनेलो; ज्ञेयभूत. (आत्मा ज्ञानरूप पण छे, ज्ञेयरूप पण छे. आ
ज्ञेयतत्त्वप्रज्ञापन अधिकारने विषे अहीं द्रव्यसामान्यनुं निरूपण चाले छे, तेमां आत्मा ज्ञेयभूतपणे
समावेश पाम्यो छे.)