दव्वं जीवमजीवं जीवो पुण चेदणोवओगमओ । पोग्गलदव्वप्पमुहं अचेदणं हवदि य अजीवं ।।१२७।।
इह हि द्रव्यमेकत्वनिबन्धनभूतं द्रव्यत्वसामान्यमनुज्झदेव तदधिरूढविशेषलक्षण- सद्भावादन्योन्यव्यवच्छेदेन जीवाजीवत्वविशेषमुपढौकते । तत्र जीवस्यात्मद्रव्यमेवैका व्यक्तिः । अजीवस्य पुनः पुद्गलद्रव्यं धर्मद्रव्यमधर्मद्रव्यं कालद्रव्यमाकाशद्रव्यं चेति पञ्च व्यक्तयः । कथनेन द्वितीया चेति ‘आगासमणुणिविट्ठं’ इत्यादिसूत्रद्वयेन सप्तमस्थलम् । तदनन्तरं कालाणुरूपद्रव्यकाल- स्थापनरूपेण ‘उप्पादो पद्धंसो’ इत्यादिगाथात्रयेणाष्टमस्थलमिति विशेषज्ञेयाधिकारे समुदायपातनिका । तद्यथा — अथ जीवाजीवलक्षणमावेदयति — दव्वं जीवमजीवं द्रव्यं जीवाजीवलक्षणं भवति । जीवो पुण चेदणो जीवः पुनश्चेतनः स्वतःसिद्धया बहिरङ्गकारणनिरपेक्षया बहिरन्तश्च प्रकाशमानया नित्यरूपया निश्चयेन परमशुद्धचेतनया, व्यवहारेण पुनरशुद्धचेतनया च युक्तत्वाच्चेतनो भवति । पुनरपि किंविशिष्टः ।
हवे द्रव्यविशेषनुं प्रज्ञापन करे छे (अर्थात् द्रव्यविशेषोने – द्रव्यना भेदोने – जणावे छे). तेमां (प्रथम), द्रव्यना जीव -अजीवपणारूप विशेषने नक्की करे छे (अर्थात् द्रव्यना, जीव ने अजीव एवा बे भेदो दर्शावे छे)ः —
अन्वयार्थः — [द्रव्यं] द्रव्य [जीवः अजीवः] जीव अने अजीव छे. [पुनः] त्यां, [चेतनोपयोगमयः] चेतना -उपयोगमय (चेतनामय तथा उपयोगमय) ते [जीवः] जीव छे [च] अने [पुद्गलद्रव्यप्रमुखः अचेतनः] पुद्गलद्रव्यादिक अचेतन द्रव्यो ते [अजीवः भवति] अजीव छे.
टीकाः — अहीं (आ विश्वमां) द्रव्य, एकत्वना कारणभूत द्रव्यत्वसामान्यने छोड्या विना ज, तेमां रहेलां विशेषलक्षणोना सद्भावने लीधे एकबीजाथी जुदां पाडवामां आवतां जीवपणारूप अने अजीवपणारूप विशेषने पामे छे. त्यां जीवनो, आत्मद्रव्य ज एक भेद छे; अने अजीवना, पुद्गलद्रव्य, धर्मद्रव्य, अधर्मद्रव्य, काळद्रव्य तथा आकाशद्रव्य — ए पांच
२५२प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-