इन्द्रियग्राह्याः किल स्पर्शरसगन्धवर्णास्तद्विषयत्वात् । ते चेन्द्रियग्राह्यत्वव्यक्तिशक्ति- वशात् गृह्यमाणा अगृह्यमाणाश्च आ -एकद्रव्यात्मकसूक्ष्मपर्यायात्परमाणोः आ -अनेक- द्रव्यात्मकस्थूलपर्यायात्पृथिवीस्कन्धाच्च सकलस्यापि पुद्गलस्याविशेषेण विशेषगुणत्वेन विद्यन्ते । ते च मूर्तत्वादेव शेषद्रव्याणामसंभवन्तः पुद्गलमधिगमयन्ति । शब्दस्यापीन्द्रियग्राह्यत्वाद्गुणत्वं न खल्वाशङ्कनीयं, तस्य वैचित्र्यप्रपञ्चितवैश्वरूपस्याप्यनेकद्रव्यात्मकपुद्गलपर्यायत्वेनाभ्युप- संबन्धं प्रतिपादयति । दव्वाणममुत्ताणं विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावं यत्परमात्मद्रव्यं तत्प्रभृतीनाममूर्तद्रव्याणां संबन्धिनो भवन्ति । ते के । गुणा अमुत्ता अमूर्ताः गुणाः, केवलज्ञानादय इत्यर्थः । इति मूर्तामूर्तगुणानां लक्षणसंबन्धौ ज्ञातव्यौ ।।१३१।। एवं ज्ञानादिविशेषगुणभेदेन द्रव्यभेदो भवतीति कथनरूपेण द्वितीय- स्थले गाथाद्वयं गतम् । अथ मूर्तपुद्गलद्रव्यस्य गुणानावेदयति — वण्णरसगंधफासा विज्जंते पोग्गलस्स वर्णरसगन्धस्पर्शा विद्यन्ते । कस्य । पुद्गलस्य । कथंभूतस्य । सुहुमादो पुढवीपरियंतस्स य ‘‘पुढवी जलं च छाया चउरिंदियविसयकम्मपरमाणू । छव्विहभेयं भणियं पोग्गलदव्वं जिणवरेहिं’’ ।। इति
अन्वयार्थः — [वर्णरसगंधस्पर्शाः] वर्ण, रस, गंध ने स्पर्श ( – ए गुणो) [सूक्ष्मात्] सूक्ष्मथी मांडीने [पृथिवीपर्यन्तस्य च] पृथ्वी पर्यंतना [पुद्गलस्य] (सर्व) पुद्गलने [विद्यन्ते] होय छे; [चित्रः शब्दः] जे विविध प्रकारनो शब्द [सः] ते [पुद्गलः] पुद्गल अर्थात् पौद्गलिक पर्याय छे.
टीकाः — स्पर्श, रस, गंध ने वर्ण इन्द्रियग्राह्य छे, कारण के तेओ इन्द्रियोना विषयो छे. तेओ इन्द्रियग्राह्यपणानी १व्यक्ति अने शक्तिने वशे इन्द्रियो वडे भले ग्रहाता होय के न ग्रहाता होय तोपण तेओ एकद्रव्यात्मक सूक्ष्मपर्यायरूप परमाणुथी मांडीने अनेकद्रव्यात्मक स्थूलपर्यायरूप पृथ्वीस्कंध सुधीना सर्व पुद्गलने अविशेषपणे विशेष गुणो तरीके होय छे; अने तेओ मूर्त होवाने लीधे (पुद्गल सिवायनां) बाकीनां द्रव्योने नहि वर्तता होवाथी पुद्गलने जणावे छे.
शब्द पण इन्द्रियग्राह्य होवाथी गुण हशे एम शंका न करवी, कारण के ते ( शब्द) पुद्गलपर्याय तरीके स्वीकारवामां आवे छे.
२६०प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
*विचित्रता वडे विश्वरूपपणुं (अनेकानेकप्रकारपणुं) दर्शावतो होवा छतां तेने अनेकद्रव्यात्मक
१. परमाणु, कार्मणवर्गणा वगेरेमां इन्द्रियग्राह्यपणुं व्यक्त नथी तोपण शक्तिरूपे अवश्य होय छे; तेथी ज घणा परमाणुओ स्कंधरूपे थई स्थूलपणुं धारण करतां इंद्रियो वडे जणाय छे.
*विचित्रता = विविधता. (शब्द भाषात्मक, अभाषात्मक, प्रायोगिक, वैश्रसिक – एम विविध छे.)