स्पर्शादिचतुष्कस्याविर्भावतिरोभावस्वशक्तिवशमासाद्य पृथिव्यप्तेजोवायवः स्वपरिणामैरेव जायन्ते । अतोऽवधार्यते द्वयणुकाद्यनन्तानन्तपुद्गलानां न पिण्डकर्ता पुरुषोऽस्ति ।।१६७।।
समुत्पद्यन्ते, तथापि स्वकीयाभ्यन्तरसुखदुःखादिरूपपरिणतेरेवाशुद्धोपादानकारणं भवन्ति, न च
पृथिव्यादिकायाकारपरिणतेः । कस्मादिति चेत् । तत्र स्कन्धानामेवोपादानकारणत्वादिति । ततो
ज्ञायते पुद्गलपिण्डानां जीवः कर्ता न भवतीति ।।१६७।। अथात्मा बन्धकाले बन्धयोग्य-
पुद्गलान् बहिर्भागान्नैवानयतीत्यावेदयति — ओगाढगाढणिचिदो अवगाह्यावगाह्य नैरन्तर्येण
निचितो भृतः । स कः । लोगो लोकः । कथंभूतः । सव्वदो सर्वतः सर्वप्रदेशेषु । कैः कर्तृभूतैः ।
पोग्गलकायेहिं पुद्गलकायैः । किंविशिष्टैः । सुहुमेहि बादरेहि य इन्द्रियग्रहणायोग्यैः सूक्ष्मैस्तद्ग्रहण-
योग्यता अनुसार *स्पर्शादि चतुष्कना आविर्भाव अने तिरोभावनी स्वशक्तिने वश थईने पृथ्वी, पाणी, तेज ने वायुरूप पोताना परिणामोथी ज थाय छे. आथी नक्की थाय छे के द्वि -अणुकादि अनंतानंत पुद्गलोनो पिंडकर्ता आत्मा नथी. १६७.
हवे (जेम आत्मा पुद्गलपिंडनो करनार नथी तेम) आत्मा पुद्गलपिंडनो लावनार (पण) नथी एम नक्की करे छेः —
अन्वयार्थः — [लोकः] लोक [सर्वतः] सर्वतः [सूक्ष्मैः बादरैः] सूक्ष्म तेम ज बादर [च] तथा [अप्रायोग्यैः योग्यैः] कर्मत्वने अयोग्य तेम ज कर्मत्वने योग्य [पुद्गलकायैः] पुद्गलकायो (पुद्गलस्कंधो) वडे [अवगाढगाढनिचितः] (विशिष्ट रीते) अवगाहाईने गाढ भरेलो छे.
३२०प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
*स्पर्शादि चतुष्क = स्पर्श, रस, गंध ने वर्ण. (स्पर्शादिकनी प्रगटता अने अप्रगटता ते पुद्गलनी
शक्ति छे.)