न खल्वात्मनः पुद्गलपरिणामः कर्म, परद्रव्योपादानहानशून्यत्वात् । यो हि यस्य परिणमयिता दृष्टः स न तदुपादानहानशून्यो दृष्टः, यथाग्निरयःपिण्डस्य । आत्मा तु तुल्यक्षेत्रवर्तित्वेऽपि परद्रव्योपादानहानशून्य एव । ततो न स पुद्गलानां कर्मभावेन परिणमयिता स्यात् ।।१८५।।
रागादिपरिणामरूपं निश्चयेन भावकर्म भण्यते । कस्मात् । तत्पायःपिण्डवत्तेनात्मना प्राप्यत्वाद्व्या- प्यत्वादिति । पोग्गलदव्वमयाणं ण दु कत्ता सव्वभावाणं चिद्रूपात्मनो विलक्षणानां पुद्गलद्रव्यमयानां न तु कर्ता सर्वभावानां ज्ञानावरणादिद्रव्यकर्मपर्यायाणामिति । ततो ज्ञायते जीवस्य रागादिस्वपरिणाम एव कर्म, तस्यैव स कर्तेति ।।१८४।। अथात्मनः कथं द्रव्यकर्मरूपपरिणामः कर्म न स्यादिति प्रश्ने समाधानं ददाति — गेण्हदि णेव ण मुंचदि क रेदि ण हि पोग्गलाणि कम्माणि जीवो यथा निर्विकल्पसमाधिरतः परममुनिः
अन्वयार्थः — [जीवः] जीव [सर्वकालेषु] सर्व काळे [पुद्गलमध्ये वर्तमानः अपि] पुद्गलनी मध्यमां रहेतो होवा छतां पण [पुद्गलानि कर्माणि] पौद्गलिक कर्मोने [हि] खरेखर [गृह्णाति न एव] ग्रहतो नथी, [मुञ्चति न] छोडतो नथी, [करोति न] करतो नथी.
टीकाः — खरेखर पुद्गलपरिणाम आत्मानुं कर्म नथी, कारण के ते परद्रव्यनां ग्रहणत्याग विनानो छे; जे जेनो परिणमावनार जोवामां आवे छे, ते — जेम अग्नि लोखंडना गोळानां ग्रहणत्याग विनानो छे तेम — तेनां ग्रहणत्याग विनानो जोवामां आवतो नथी. आत्मा तो तुल्य क्षेत्रे वर्ततो होवा छतां पण ( – परद्रव्य साथे एकक्षेत्रावगाही होवा छतां पण) परद्रव्यनां ग्रहणत्याग विनानो ज छे. तेथी ते पुद्गलोने कर्मभावे परिणमावनार नथी. १८५.
त्यारे (जो आत्मा पुद्गलोने कर्मपणे परिणमावतो नथी तो पछी) आत्मा कई रीते पुद्गलकर्मो वडे ग्रहाय छे अने मुकाय छे तेनुं हवे निरूपण करे छेः —