आत्मनो हि परिक्षपितमोहकलुषस्य तन्मूलपरद्रव्यप्रवृत्त्यभावाद्विषयविरक्तत्वं स्यात्; ततोऽधिकरणभूतद्रव्यान्तराभावादुदधिमध्यप्रवृत्तैकपोतपतत्रिण इव अनन्यशरणस्य मनसो निरोधः स्यात्; ततस्तन्मूलचञ्चलत्वविलयादनन्तसहजचैतन्यात्मनि स्वभावे समवस्थानं स्यात् । तत्तु स्वरूपप्रवृत्तानाकुलैकाग्रसञ्चेतनत्वात् ध्यानमित्युपगीयते । अतः स्वभावावस्थानरूपत्वेन ध्यानमात्मनोऽनन्यत्वात् नाशुद्धत्वायेति ।।१९६।। स भवति क्षपितमोहकलुषः । पुनरपि किंविशिष्टः । विसयविरत्तो मोहकलुषरहितस्वात्मसंवित्तिसमुत्पन्न- सुखसुधारसास्वादबलेन कलुषमोहोदयजनितविषयसुखाकाङ्क्षारहितत्वाद्विषयविरक्तः । पुनरपि कथंभूतः । समवट्ठिदो सम्यगवस्थितः । क्व । सहावे निजपरमात्मद्रव्यस्वभावे । किं कृत्वा पूर्वम् । मणो णिरुंभित्ता विषयकषायोत्पन्नविकल्पजालरूपं मनो निरुध्य निश्चलं कृत्वा । सो अप्पाणं हवदि झादा स एवंगुणयुक्तः पुरुषः स्वात्मानं भवति ध्याता । तेनैव शुद्धात्मध्यानेनात्यन्तिकीं मुक्तिलक्षणां शुद्धिं लभत
अन्वयार्थः — [यः] जे [क्षपितमोहकलुषः] मोहमळनो क्षय करी, [विषयविरक्तः] विषयथी विरक्त थई, [मनः निरुध्य] मननो निरोध करी, [स्वभावे समवस्थितः] स्वभावमां समवस्थित छे, [सः आत्मा] ते आत्मा [ननु ध्याता भवति] ध्यानार छे.
टीकाः — मोहमळनो जेणे क्षय कर्यो छे एवा आत्माने, मोहमळ जेनुं मूळ छे एवी १परद्रव्यप्रवृत्तिनो अभाव थवाथी विषयविरक्तता थाय छे; तेथी (अर्थात् विषयविरक्तता थवाथी), समुद्रना मध्यमां रहेला एक वहाणना पंखीनी माफक, अधिकरणभूत द्रव्यांतरोनो अभाव थवाने लीधे जेने अन्य कोई शरण रह्युं नथी एवा मननो निरोध थाय छे (अर्थात् जेम समुद्रना मध्यमां रहेला कोई एकाकी वहाणना उपर बेठेला पंखीने ते वहाण सिवाय अन्य कोई वहाणोनो, वृक्षोनो के भूमि वगेरेनो आधार नहि रहेवाने लीधे बीजुं कोई शरण नहि रहेवाथी ते पंखी ऊडतुं अटकी जाय छे, तेम विषयविरक्तता थवाथी मनने आत्मद्रव्य सिवाय कोई अन्य द्रव्योनो आधार नहि रहेवाने लीधे बीजुं कांई शरण नहि रहेवाथी मन निरोध पामे छे); अने तेथी (अर्थात् मननो निरोध थवाथी), मन जेनुं मूळ छे एवी चंचळतानो विलय थवाने लीधे अनंत -सहज- चैतन्यात्मक स्वभावमां २समवस्थान थाय छे. ते स्वभावसमवस्थान तो स्वरूपमां प्रवर्ततुं, अनाकुळ, एकाग्र संचेतन होवाथी तेने ‘ध्यान’ कहेवामां आवे छे.
आथी (एम नक्की थयुं के) ध्यान स्वभावसमवस्थानरूप होवाने लीधे आत्माथी अनन्य होवाथी अशुद्धतानुं कारण थतुं नथी. १९६. प्र. ४६
१. परद्रव्यप्रवृत्ति = परद्रव्यमां प्रवर्तवुं ते. २. समवस्थान = स्थिरपणे – द्रढपणे रहेवुं ते; द्रढपणे टकवुं ते.