इह तावद्भगवन्तः सिद्धा एव शुद्धज्ञानमयत्वात्सर्वतश्चक्षुषः, शेषाणि तु सर्वाण्यपि भूतानि मूर्तद्रव्यावसक्तद्रष्टित्वादिन्द्रियचक्षूंषि । देवास्तु सूक्ष्मत्वविशिष्टमूर्तद्रव्यग्राहित्वाद- वधिचक्षुषः, अथ च तेऽपि रूपिद्रव्यमात्रद्रष्टत्वेनेन्द्रियचक्षुर्भ्योऽविशिष्यमाणा इन्द्रियचक्षुष एव । एवममीषु समस्तेष्वपि संसारिषु मोहोपहततया ज्ञेयनिष्ठेषु सत्सु ज्ञाननिष्ठत्वमूल- शुद्धात्मतत्त्वसंवेदनसाध्यं सर्वतश्चक्षुस्त्वं न सिद्धयेत् । अथ तत्सिद्धये भगवन्तः श्रमणा आगमचक्षुषो भवन्ति । तेन ज्ञेयज्ञानयोरन्योन्यसंवलनेनाशक्यविवेचनत्वे सत्यपि स्वपर- एव द्रष्टिरित्याख्याति — आगमचक्खू शुद्धात्मादिपदार्थप्रतिपादकपरमागमचक्षुषो भवन्ति । के ते । साहू निश्चयरत्नत्रयाधारेण निजशुद्धात्मसाधकाः साधवः । इंदियचक्खूणि निश्चयेनातीन्द्रियामूर्तकेवलज्ञानादि- गुणस्वरूपाण्यपि व्यवहारेणानादिकर्मबन्धवशादिन्द्रियाधीनत्वेनेन्द्रियचक्षूंषि भवन्ति । कानि कर्तॄणि । सव्वभूदाणि सर्वभूतानि सर्वसंसारिजीवा इत्यर्थः । देवा य ओहिचक्खू देवा अपि च सूक्ष्ममूर्त- पुद्गलद्रव्यविषयावधिचक्षुषः । सिद्धा पुण सव्वदो चक्खू सिद्धाः पुनः शुद्धबुद्धैकस्वभावजीवलोकाकाश- प्रमितशुद्धासंख्येयसर्वप्रदेशचक्षुष इति । अनेन किमुक्तं भवति । सर्वशुद्धात्मप्रदेशे लोचनोत्पत्तिनिमित्तं
अन्वयार्थः — [साधुः] साधु [आगमचक्षुः] आगमचक्षु ( – आगमरूप चक्षुवाळा) छे, [सर्वभूतानि] सर्व भूतो ( – प्राणीओ) [इन्द्रियचक्षूंषि] इन्द्रियचक्षु छे, [देवाः च] देवो [अवधिचक्षुषः] अवधिचक्षु छे [पुनः] अने [सिद्धाः] सिद्धो [सर्वतःचक्षुषः] सर्वतःचक्षु ( – सर्व तरफथी चक्षुवाळा अर्थात् सर्व आत्मप्रदेशे चक्षुवाळा) छे.
टीकाः — प्रथम तो, आ लोकमां भगवंत सिद्धो ज शुद्धज्ञानमय होवाथी सर्वतःचक्षु छे अने बाकीनां बधांय भूतो (-जीवो), मूर्त द्रव्योमां ज तेमनी द्रष्टि लागती होवाथी, इन्द्रियचक्षु छे. देवो सूक्ष्मत्ववाळां मूर्त द्रव्योने ग्रहण करता होवाथी अवधिचक्षु छे; अथवा तेओ पण, मात्र रूपी द्रव्योने देखता होवाथी तेमने इन्द्रियचक्षुवाळांओथी जुदा न पाडवामां आवे तो, इन्द्रियचक्षु ज छे. ए रीते आ बधाय संसारीओ मोह वडे +उपहत होवाने लीधे ज्ञेयनिष्ठ होवाथी, ज्ञाननिष्ठपणानुं मूळ जे शुद्धात्मतत्त्वनुं संवेदन तेनाथी साध्य ( – सधातुं) एवुं सर्वतःचक्षुपणुं तेमने सिद्ध थतुं नथी.
हवे, तेनी (सर्वतःचक्षुपणानी) सिद्धिने माटे भगवंत श्रमणो आगमचक्षु होय छे. तेओ ते आगमरूप चक्षु वडे, जोके ज्ञेय अने ज्ञाननुं अन्योन्य मिलन होवाने लीधे तेमने भिन्न करवां अशक्य छे (अर्थात् ज्ञेयो ज्ञानमां न जणाय एम करवुं अशक्य छे) तोपण,
४३६प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
+उपहत = हणायेला; ईजा पामेला; अशुद्ध; मलिन; भ्रष्ट.