यथा हि चक्षू रूपिद्रव्याणि स्वप्रदेशैरसंस्पृशदप्रविष्टं परिच्छेद्यमाकारमात्मसात्कुर्वन्न चाप्रविष्टं जानाति पश्यति च, एवमात्माप्यक्षातीतत्वात्प्राप्यकारिताविचारगोचरदूरतामवाप्तो ज्ञेयतामापन्नानि समस्तवस्तूनि स्वप्रदेशैरसंस्पृशन्न प्रविष्टः शक्तिवैचित्र्यवशतो वस्तुवर्तिनः समस्तज्ञेयाकारानुन्मूल्य इव क वलयन्न चाप्रविष्टो जानाति पश्यति च । एवमस्य विचित्रशक्ति योगिनो ज्ञानिनोऽर्थेष्वप्रवेश इव प्रवेशोऽपि सिद्धिमवतरति ।।२९।। जगदशेषमिति । तथा हि ---यथा लोचनं कर्तृ रूपिद्रव्याणि यद्यपि निश्चयेन न स्पृशति तथापि व्यवहारेण स्पृशतीति प्रतिभाति लोके । तथायमात्मा मिथ्यात्वरागाद्यास्रवाणामात्मनश्च संबन्धि यत्केवलज्ञानात्पूर्वं विशिष्टभेदज्ञानं तेनोत्पन्नं यत्केवलज्ञानदर्शनद्वयं तेन जगत्त्रयकालत्रयवर्तिपदार्थान्निश्चयेनास्पृशन्नपि व्यवहारेण स्पृशति, तथा स्पृशन्निव ज्ञानेन जानाति दर्शनेन पश्यति च । कथंभूतस्सन् । अतीन्द्रियसुखास्वादपरिणतः सन्नक्षातीत इति । ततो ज्ञायते निश्चयेनाप्रवेश इव व्यवहारेण ज्ञेयपदार्थेषु
अन्वयार्थः — [चक्षुः रूपं इव] जेवी रीते चक्षु रूपने (ज्ञेयोमां अप्रवेशेलुं रहीने तेम ज अप्रवेशेलुं नहि रहीने जाणे – देखे छे) तेवी रीते [ज्ञानी] आत्मा [अक्षातीतः] इन्द्रियातीत थयो थको [अशेषं जगत्] अशेष जगतने ( – समस्त लोकालोकने) [ज्ञेयेषु] ज्ञेयोमां [न प्रविष्टः] अप्रविष्ट रहीने [न अविष्टः] तेम ज अप्रविष्ट नहि रहीने [नियतं] निरंतर [जानाति पश्यति] जाणे -देखे छे.
टीकाः — जेवी रीते चक्षु रूपी द्रव्योने स्वप्रदेशो वडे अणस्पर्शतुं होवाथी अप्रविष्ट रहीने (जाणे – देखे छे) तेम ज ज्ञेय आकारोने आत्मसात् (-पोतारूप) करतुं होवाथी अप्रविष्ट नहि रहीने जाणे – देखे छे; तेवी रीते आत्मा पण, इन्द्रियातीतपणाने लीधे स्वप्रदेशोथी अणस्पर्शतो होवाथी अप्रविष्ट रहीने (जाणे – देखे छे) तेम ज शक्तिवैचित्र्यने लीधे वस्तुमां वर्तता समस्त ज्ञेयाकारोने जाणे के मूळमांथी उखेडीने कोळियो करी जतो होवाथी अप्रविष्ट नहि रहीने जाणे -देखे छे. आ रीते आ विचित्र शक्तिवाळा आत्माने पदार्थोमां अप्रवेशनी जेम प्रवेश पण सिद्ध थाय छे.
भावार्थः — जोके आंख पोताना प्रदेशो वडे रूपी पदार्थोने स्पर्शती नहि होवाथी निश्चयथी तो ते ज्ञेयोमां अप्रविष्ट छे तोपण ते रूपी पदार्थोने जाणती – देखती होवाथी प्र. ७
*प्राप्यकारिताना विचारगोचरपणाथी (पण) दूर थयो थको ज्ञेयभूत समस्त वस्तुओने
*प्राप्यकारिता = ज्ञेय विषयोने स्पर्शीने ज कार्य करी शकवुं — जाणी शकवुं — ते. (इन्द्रियातीत थयेला आत्मामां प्राप्यकारिताना विचारनो पण अवकाश नथी.)