संवेदनमप्यात्मनोऽभिन्नत्वात् कर्त्रंशेनात्मतामापन्नं करणांशेन ज्ञानतामापन्नेन कारणभूता- नामर्थानां कार्यभूतान् समस्तज्ञेयाकारानभिव्याप्य वर्तमानं कार्यकारणत्वेनोपचर्य ज्ञानमर्थान- भिभूय वर्तत इत्युच्यमानं न विप्रतिषिध्यते ।।३०।।
जदि ते ण संति अट्ठा णाणे णाणं ण होदि सव्वगयं ।
सव्वगयं वा णाणं कहं ण णाणट्ठिया अट्ठा ।।३१।।
युगपदेव सर्वपदार्थेषु परिच्छित्त्याकारेण वर्तते । अयमत्र भावार्थः ---कारणभूतानां सर्वपदार्थानां
कार्यभूताः परिच्छित्त्याकारा उपचारेणार्था भण्यन्ते, तेषु च ज्ञानं वर्तत इति भण्यमानेऽपि व्यवहारेण दोषो नास्तीति ।।३०।। अथ पूर्वसूत्रेण भणितं ज्ञानमर्थेषु वर्तते व्यवहारेणात्र पुनरर्था ज्ञाने वर्तन्त इत्युपदिशति – जइ यदि चेत् ते अट्ठा ण संति ते पदार्थाः स्वकीयपरिच्छित्त्याकारसमर्पणद्वारेणादर्शे
बिम्बवन्न सन्ति । क्व । णाणे केवलज्ञाने । णाणं ण होदि सव्वगयं तदा ज्ञानं सर्वगतं न भवति । सव्वगयं
व्यापीने वर्ततुं देखाय छे, तेम १संवेदन (ज्ञान) पण, आत्माथी अभिन्न होवाथी कर्ता- अंश वडे आत्मापणाने पामतुं थकुं ज्ञानरूप करण -अंश वडे २कारणभूत पदार्थोना कार्यभूत समस्त ज्ञेयाकारोमां व्यापीने वर्ते छे, तेथी कार्यमां कारणनो ( – ज्ञेयाकारोमां पदार्थोनो) उपचार करीने ‘ज्ञान पदार्थोमां व्यापीने वर्ते छे’ एम कहेवुं विरोध पामतुं नथी.
भावार्थः — जेम दूधथी भरेला वासणमां रहेलुं इन्द्रनील रत्न (नीलम) सघळा दूधने पोतानी प्रभा वडे नीलवर्ण करे छे तेथी व्यवहारे रत्ननी प्रभा अने रत्न समस्त दूधमां व्यापेलां कहेवाय छे, तेम ज्ञेयोथी भरेला विश्वमां रहेलो आत्मा समस्त ज्ञेयोने (लोकालोकने) पोतानी ज्ञानप्रभा वडे प्रकाशित करे छे अर्थात् जाणे छे तेथी व्यवहारे आत्मानुं ज्ञान अने आत्मा सर्वव्यापी कहेवाय छे (जोके निश्चयथी तो तेओ पोताना असंख्य प्रदेशोमां ज रहेलां छे, ज्ञेयोमां पेठां नथी). ३०.
हवे, आ रीते पदार्थो ३ज्ञानमां वर्ते छे एम व्यक्त करे छेः —
१. प्रमाणद्रष्टिथी संवेदन अर्थात् ज्ञान कहेतां अनंत गुणपर्यायोनो पिंड समजाय छे. तेमां जो कर्ता, करण
२. पदार्थो कारण छे अने तेमना ज्ञेयाकारो कार्य छे.
३. आ गाथामां पण ‘ज्ञान’ शब्दथी अनंत गुण -पर्यायोना पिंडरूप ज्ञातृद्रव्य ख्यालमां लेवुं.