यदि खलु निखिलात्मीयज्ञेयाकारसमर्पणद्वारेणावतीर्णाः सर्वेऽर्था न प्रतिभान्ति ज्ञाने तदा तन्न सर्वगतमभ्युपगम्येत । अभ्युपगम्येत वा सर्वगतं, तर्हि साक्षात् संवेदनमुकुरुन्द- भूमिकावतीर्ण(प्रति)बिम्बस्थानीयस्वीयस्वीयसंवेद्याकारकारणानि परम्परया प्रतिबिम्बस्थानीय- संवेद्याकारकारणानीति कथं न ज्ञानस्थायिनोऽर्था निश्चीयन्ते ।। ३१ ।। वा णाणं व्यवहारेण सर्वगतं ज्ञानं सम्मतं चेद्भवतां कहं ण णाणट्ठिया अट्ठा तर्हि व्यवहारनयेन स्वकीयज्ञेयाकारपरिच्छित्तिसमर्पणद्वारेण ज्ञानस्थिता अर्थाः कथं न भवन्ति किंतु भवन्त्येवेति । अत्रायमभिप्रायः --यत एव व्यवहारेण ज्ञेयपरिच्छित्त्याकारग्रहणद्वारेण ज्ञानं सर्वगतं भण्यते, तस्मादेव ज्ञेयपरिच्छित्त्याकारसमर्पणद्वारेण पदार्था अपि व्यवहारेण ज्ञानगता भण्यन्त इति ।।३१।। अथ ज्ञानिनः पदार्थैः सह यद्यपि व्यवहारेण ग्राह्यग्राहकसम्बन्धोऽस्ति तथापि संश्लेषादिसम्बन्धो नास्ति, तेन कारणेन ज्ञेयपदार्थैः सह भिन्नत्वमेवेति प्रतिपादयति — गेण्हदि णेव ण
अन्वयार्थः — [यदि] जो [ते अर्थाः] ते पदार्थो [ज्ञाने न सन्ति] ज्ञानमां न होय तो [ज्ञानं] ज्ञान [सर्वगतं] सर्वगत [न भवति] न होई शके. [वा] अने जो [ज्ञानं सर्वगतं] ज्ञान सर्वगत छे तो [अर्थाः] पदार्थो [ज्ञानस्थिताः] ज्ञानस्थित [कथं न] कई रीते नथी? (अर्थात् छे ज.)
टीकाः — जो समस्त स्व -ज्ञेयाकारोना समर्पण द्वारा (ज्ञानमां) ऊतर्या थका सर्व पदार्थो ज्ञानमां न प्रतिभासे तो ते ज्ञान सर्वगत न मानी शकाय. अने जो ते (ज्ञान) सर्वगत मानवामां आवे, तो पछी (पदार्थो) साक्षात् ज्ञानदर्पणभूमिकामां ऊतरेला *बिंब- समान पोतपोताना ज्ञेयाकारोनां कारणो (होवाथी) अने १परंपराए प्रतिबिंब समान ज्ञेयाकारोनां कारणो होवाथी पदार्थो कइ रीते ज्ञानस्थित नथी नक्की थता? (अवश्य ज्ञानस्थित नक्की थाय छे.)
भावार्थः — दर्पणमां मयूर, मंदिर, सूर्य, वृक्ष वगेरेनां प्रतिबिंब पडे छे. त्यां निश्चयथी तो प्रतिबिंबो दर्पणनी ज अवस्था छे; छतां दर्पणमां प्रतिबिंबो देखीने,
५२प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
*बिंब = दर्पणमां जेनुं प्रतिबिंब पड्युं होय ते. (ज्ञानने दर्पणनी उपमा आपीए तो, पदार्थोना
ज्ञेयाकारो बिंब समान छे अने ज्ञानमां थता ज्ञाननी अवस्थारूप ज्ञेयाकारो प्रतिबिंब जेवां छे.)
१. पदार्थो साक्षात् स्वज्ञेयाकारोनां कारण छे (अर्थात् पदार्थो पोतपोताना ज्ञेयाकारोनां साक्षात् कारण छे) अने परंपराए ज्ञाननी अवस्थारूप ज्ञेयाकारोनां (-ज्ञानाकारोनां) कारण छे.