येषां जीवदवस्थानि हतकानीन्द्रियाणि, न नाम तेषामुपाधिप्रत्ययं दुःखम्; किंतु स्वाभाविकमेव, विषयेषु रतेरवलोकनात् । अवलोक्यते हि तेषां स्तम्बेरमस्य करेणुकुट्टनीगात्र- स्पर्श इव, सफ रस्य बडिशामिषस्वाद इव, इन्दिरस्य संकोचसंमुखारविन्दामोद इव, पतङ्गस्य प्रदीपार्चीरूप इव, कुरङ्गस्य मृगयुगेयस्वर इव, दुर्निवारेन्द्रियवेदनावशीकृतानामासन्ननिपातेष्वपि विषयेष्वभिपातः । यदि पुनर्न तेषां दुःखं स्वाभाविकमभ्युपगम्येत तदोपशान्तशीतज्वरस्य संस्वेदनमिव, प्रहीणदाहज्वरस्यारनालपरिषेक इव, निवृत्तनेत्रसंरम्भस्य च वटाचूर्णावचूर्णनमिव, विनष्टकर्णशूलस्य बस्तमूत्रपूरणमिव, रूढव्रणस्यालेपनदानमिव, विषयव्यापारो न दृश्येत । दृश्यते चासौ । ततः स्वभावभूतदुःखयोगिन एव जीवदिन्द्रियाः परोक्षज्ञानिनः ।।६४।। कस्मादिति चेत् । पञ्चेन्द्रियविषयेषु रतेरवलोकनात् । जइ तं ण सब्भावं यदि तद्दुःखं स्वभावेन नास्ति हि स्फु टं वावारो णत्थि विसयत्थं तर्हि विषयार्थं व्यापारो नास्ति न घटते । व्याधिस्थानामौषधेष्विव

TIkA — jemane ¹hat indriyo jIvatI ( – hayAt) chhe, temane dukh upAdhinA kAraNe ( – bAhya sanyogone lIdhe, aupAdhik) nathI paN svAbhAvik ja chhe, kAraN ke temane viShayomAn rati jovAmAn Ave chhe. teo kharekhar — jem hAthI hAthaNIrUpI kUTaNInA gAtranA sparsha taraph, machchha (mAchhalAne pakaDavA mATe rAkhelA lokhanDanA) kAnTAmAnnA ²AmiShanA svAd taraph, bhramar sankochasammukh aravindanI ( – biDAI javAnI taiyArIvALA kamaLanI) gandh taraph, patang ( – patangiyun) dIvAnI jyotanA rUp taraph ane kurang ( – haraN) shikArInA sangItanA svar taraph dhasatA jovAmAn Ave chhe tem — durnivAr indriyavedanAne vashIbhUt thayA thakA, joke viShayono nAsh ati nikaT chhe (arthAt viShayo kShaNik chhe) topaN, viShayo taraph dhasatA jovAmAn Ave chhe. ane jo ‘temane dukh svAbhAvik chhe’ em na svIkAravAmAn Ave to — jem jene shItajvar ( – TADhiyo tAv) upashAnt thaI gayo hoy te parasevo vaLe evo upachAr karato jovAmAn Avato nathI, jene dAhajvar UtarI gayo hoy te kAnjIthI sharIr jhArato jovAmAn Avato nathI, jene Ankhano dukhAvo nivRut thayo hoy te vaTAchUrNa ( – shankh vagerenun chUrNa) Anjato jovAmAn Avato nathI, jene karNashUL naShTa thayun hoy te kAnamAn bakarAnun mUtra nAkhato jovAmAn Avato nathI ane jene vraN (ghA) rujhAI gayo hoy te lep karato jovAmAn Avato nathI tem — temane viShayavyApAr na jovAmAn Avavo joIe. parantu te to (viShayomAn pravRutti to) jovAmAn Ave chhe. mATe (siddha thAy chhe ke) jemane indriyo jIvatI chhe evA parokShagnAnavALAone dukh svAbhAvik ja chhe.

bhAvArtha — parokShagnAnavALAone svabhAvathI ja dukh chhe, kAraN ke temane viShayomAn rati varte chhe; keTalIk vAr to teo, asahya tRuShNArUpI dAhane lIdhe ( – tIvra

112pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-

1. hat = nindya; nikRuShTa.
2. AmiSh = lalachAvavA mATe rAkhelI khAvAnI vastu; mAns.