मूढो भावः स खलु मोहः । तेनावच्छन्नात्मरूपः सन्नयमात्मा परद्रव्यमात्मद्रव्यत्वेन परगुण-
मात्मगुणतया परपर्यायानात्मपर्यायभावेन प्रतिपद्यमानः, प्ररूढदृढतरसंस्कारतया परद्रव्य- मेवाहरहरुपाददानो, दग्धेन्द्रियाणां रुचिवशेनाद्वैतेऽपि प्रवर्तितद्वैतो, रुचितारुचितेषु विषयेषु रागद्वेषावुपश्लिष्य, प्रचुरतराम्भोभाररयाहतः सेतुबन्ध इव द्वेधा विदार्यमाणो नितरां क्षोभमुपैति । अतो मोहरागद्वेषभेदात्त्रिभूमिको मोहः ।।८३।। दानस्य च हि स्फु टं ते ते पूर्वोक्तरत्नत्रयाधाराः । णमो तेसिं नमस्तेभ्य इति नमस्कारस्यापि
त एव योग्याः ।।✽७।। एवमाप्तात्मस्वरूपविषये मूढत्वनिरासार्थं गाथासप्तकेन द्वितीयज्ञान-
कण्डिका गता । अथ शुद्धात्मोपलम्भप्रतिपक्षभूतमोहस्य स्वरूपं भेदांश्च प्रतिपादयति — दव्वादिएसु
शुद्धात्मादिद्रव्येषु, तेषां द्रव्याणामनन्तज्ञानाद्यस्तित्वादिविशेषसामान्यलक्षणगुणेषु, शुद्धात्मपरिणति- लक्षणसिद्धत्वादिपर्यायेषु च यथासंभवं पूर्वोपवर्णितेषु वक्ष्यमाणेषु च मूढो भावो एतेषु पूर्वोक्तद्रव्यगुणपर्यायेषु विपरीताभिनिवेशरूपेण तत्त्वसंशयजनको मूढो भावः जीवस्स हवदि मोहो त्ति इत्थंभूतो भावो जीवस्य दर्शनमोह इति भवति । खुब्भदि तेणुच्छण्णो तेन दर्शनमोहेनावच्छन्नो झम्पितः सन्नक्षुभितात्मतत्त्वविपरीतेन क्षोभेण क्षोभं स्वरूपचलनं विपर्ययं गच्छति । किं कृत्वा । पप्पा रागं व दोसं
वा निर्विकारशुद्धात्मनो विपरीतमिष्टानिष्टेन्द्रियविषयेषु हर्षविषादरूपं चारित्रमोहसंज्ञं रागद्वेषं वा प्राप्य
चेति । अनेन किमुक्तं भवति । मोहो दर्शनमोहो रागद्वेषद्वयं चारित्रमोहश्चेति त्रिभूमिको
मोह इति ।।८३।। अथ दुःखहेतुभूतबन्धस्य कारणभूता रागद्वेषमोहा निर्मूलनीया इत्याघोषयति —
nij rUp AchchhAdit hovAthI A AtmA paradravyane svadravyapaNe, paraguNane svaguNapaNe ane paraparyAyone svaparyAyapaNe samajIne – angIkAr karIne, ati rUDh thayelA 1draDhatar sanskArane lIdhe paradravyane ja pratidin ( – hammeshAn) grahaN karato, 2dagdha ( – baLI) indriyonI ruchi vashe 3advaitamAn paN dvait pravartAvato, 4ruchit -aruchit viShayomAn rAgadveShane pAmIne, atiprachur jaLasamUhanA vegathI prahAr pAmatA 5setubandhanI mAphak 6dvidhA vidArit thato atyant kShobh pAme chhe. AthI moh, rAg ne dveSh — e bhedone lIdhe moh traN prakArano chhe. 83.
1. draDhatar = bahu draDh
2. dagdha = baLI; halakI; shApit. (‘dagdha’ e tiraskAravAchak shabda chhe.)
3. indriyaviShayomAn – padArthomAn ‘A sArA ne A narasA’ evun dvait nathI; chhatAn tyAn paN mohAchchhAdit
jIv sArA -narasArUp dvait Ubhun kare chhe.
4. ruchit -aruchit = gamatA -aNagamatA
5. setubandh = pul
6. dvidhA vidArit = be bhAgamAn khanDit