द्रव्यस्वरूपमुपादाय प्रवर्तमानप्रवृत्तियुक्तैरुत्पादव्ययध्रौव्यैर्निष्पादितनिष्पत्तियुक्तस्य द्रव्यस्य मूल-
साधनतया तैर्निष्पादितं यदस्तित्वं स स्वभावः ।।९६।।
पर्यायव्ययतदुभयाधारभूतमुक्तात्मद्रव्यत्वलक्षणध्रौव्याणां स्वभाव इति । एवं यथा मुक्तात्मद्रव्यस्य स्वकीयगुणपर्यायोत्पादव्ययध्रौव्यैः सह स्वरूपास्तित्वाभिधानमवान्तरास्तित्वमभिन्नं व्यवस्थापितं तथैव jovAmAn Avatun nathI, *kartA -karaN -adhikaraNarUpe dravyanA svarUpane dhAraN karIne pravartatAn utpAd -vyay -dhrauvyo vaDe jenI niShpatti thAy chhe, — evA dravyanun, mULasAdhanapaNe temanAthI niShpanna thatun, je astitva chhe, te svabhAv chhe. (utpAdothI, vyayothI ane dhrauvyothI bhinna nahi jovAmAn AvatA dravyanun astitva te utpAdo, vyayo ane dhrauvyonun ja astitva chhe; kAraN ke dravyanA svarUpane utpAdo, vyayo ane dhrauvyo ja dhAraN karatAn hovAthI utpAdo, vyayo ane dhrauvyonA astitvathI ja dravyanI niShpatti thAy chhe, utpAdo, vyayo ane dhrauvyo na hoy to dravya paN na hoy. Avun astitva te dravyano svabhAv chhe.)
bhAvArtha — astitvane ane dravyane pradeshabhed nathI; vaLI te astitva anAdi- anant chhe tathA ahetuk ekarUp pariNatie sadAy pariNamatun hovAne lIdhe vibhAvadharmathI paN bhinna prakAranun chhe; Am hovAthI astitva dravyano svabhAv ja chhe.
guN -paryAyonun ane dravyanun astitva bhinna nathI, ek ja chhe; kAraN ke guN -paryAyo dravyathI ja niShpanna thAy chhe, ane dravya guN -paryAyothI ja niShpanna thAy chhe. vaLI evI ja rIte utpAd -vyay -dhrauvyonun ane dravyanun astitva paN ek ja chhe; kAraN ke utpAd -vyay- dhrauvyo dravyathI ja nIpaje chhe, ane dravya utpAd -vyay -dhrauvyothI ja nIpaje chhe.
have A (nIche pramANe) sAdrashya -astitvanun kathan chhe —
svarUpane dhAraN kare chhe.