क्रिया खल्वात्मना प्राप्यत्वात्कर्म, तन्निमित्तप्राप्तपरिणामः पुद्गलोऽपि कर्म, तत्कार्यभूता मनुष्यादिपर्याया जीवस्य क्रियाया मूलकारणभूतायाः प्रवृत्तत्वात् क्रियाफलमेव स्युः । क्रियाऽभावे पुद्गलानां कर्मत्वाभावात्तत्कार्यभूतानां तेषामभावात् । अथ कथं ते कर्मणः कार्यभावमायान्ति? कर्मस्वभावेन जीवस्वभावमभिभूय क्रियमाणत्वात्, प्रदीपवत् । तथाहि — यथा खलु ज्योतिस्स्वभावेन तैलस्वभावमभिभूय क्रियमाणः प्रदीपो ज्योतिष्कार्यं, मनुष्यादिपर्यायाः कर्मजनिता इति विशेषेण व्यक्तीकरोति — कम्मं कर्मरहितपरमात्मनो विलक्षणं कर्म कर्तृ । किंविशिष्टम् । णामसमक्खं निर्नामनिर्गोत्रमुक्तात्मनो विपरीतं नामेति सम्यगाख्या संज्ञा यस्य तद्भवति नामसमाख्यं नामकर्मेत्यर्थः । सभावं शुद्धबुद्धैकपरमात्मस्वभावं अह अथ अप्पणो सहावेण आत्मीयेन ज्ञानावरणादिस्वकीयस्वभावेन करणभूतेन अभिभूय तिरस्कृत्य प्रच्छाद्य तं पूर्वोक्तमात्मस्वभावम् । पश्चात्किं करोति । णरं तिरियं णेरइयं वा सुरं कुणदि नरतिर्यग्नारक- सुररूपं करोतीति । अयमत्रार्थः – यथाग्निः कर्ता तैलस्वभावं कर्मतापन्नमभिभूय तिरस्कृत्य
anvayArtha — [अथ] tyAn, [नामसमाख्यं कर्म] ‘nAm’ sangnAvALun karma [स्वभावेन] potAnA svabhAv vaDe [आत्मनः स्वभावं अभिभूय] jIvanA svabhAvano parAbhav karIne, [नरं तिर्यञ्चं नैरयिकं वा सुरं] manuShya, tiryanch, nArak athavA dev ( – e paryAyone) [करोति] kare chhe.
TIkA — kriyA kharekhar AtmA vaDe prApya hovAthI karma chhe (arthAt AtmA kriyAne prApta kare chhe — pahonche chhe tethI kharekhar kriyA ja AtmAnun karma chhe). tenA nimitte pariNAm pAmatun ( – dravyakarmarUpe pariNamatun) pudgal paN karma chhe. tenA (pudgalakarmanA) kAryabhUt manuShyAdiparyAyo mULakAraNabhUt evI jIvanI kriyAthI pravartatA hovAthI kriyAphaL ja chhe; kAraN ke kriyAnA abhAvamAn pudgalone karmapaNAno abhAv thavAthI tenA ( – pudgalakarmanA) kAryabhUt manuShyAdiparyAyono abhAv thAy chhe.
tyAn, te manuShyAdiparyAyo karmanAn kArya kaI rIte chhe? karmanA svabhAv vaDe jIvanA svabhAvano parAbhav karIne karAtA hovAthI; dIvAnI jem. te A pramANe jem
232pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
*jyotinA svabhAv vaDe telanA svabhAvano parAbhav karIne karAto dIvo jyotinun kArya
*jyoti = jot; agni.