यतः खलु जीवो द्रव्यत्वेनावस्थितोऽपि पर्यायैरनवस्थितः, ततः प्रतीयते न कश्चिदपि संसारे स्वभावेनावस्थित इति । यच्चात्रानवस्थितत्वं तत्र संसार एव हेतुः, तस्य मनुष्यादि- पर्यायात्मकत्वात् स्वरूपेणैव तथाविधत्वात् । अथ यस्तु परिणममानस्य द्रव्यस्य पूर्वोत्तर- दशापरित्यागोपादानात्मकः क्रियाख्यः परिणामस्तत्संसारस्य स्वरूपम् ।।१२०।।
अथ परिणामात्मके संसारे कुतः पुद्गलश्लेषो येन तस्य मनुष्यादिपर्यायात्मकत्व- मित्यत्र समाधानमुपवर्णयति — आदा कम्ममलिमसो परिणामं लहदि कम्मसंजुत्तं ।
तत्तो सिलिसदि कम्मं तम्हा कम्मं तु परिणामो ।।१२१।। व्याख्यातमिदानीं तस्योपसंहारमाह — तम्हा दु णत्थि कोई सहावसमवट्ठिदो त्ति तस्मान्नास्ति कश्चित्स्व- भावसमवस्थित इति । यस्मात्पूर्वोक्तप्रकारेण मनुष्यादिपर्यायाणां विनश्वरत्वं व्याख्यातं तस्मादेव ज्ञायते परमानन्दैकलक्षणपरमचैतन्यचमत्कारपरिणतशुद्धात्मस्वभाववदवस्थितो नित्यः कोऽपि नास्ति । क्व । संसारे निस्संसारशुद्धात्मनो विपरीते संसारे । संसारस्वरूपं कथयति — संसारो पुण किरिया संसारः पुनः क्रिया । निष्क्रियनिर्विकल्पशुद्धात्मपरिणतेर्विसदृशी मनुष्यादिविभावपर्यायपरिणतिरूपा क्रिया संसार- स्वरूपम् । सा च कस्य भवति । संसरमाणस्स जीवस्स विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावमुक्तात्मनो विलक्षणस्य संसरतः परिभ्रमतः संसारिजीवस्येति । ततः स्थितं मनुष्यादिपर्यायात्मकः संसार एव विनश्वरत्वे कारणमिति ।।१२०।। एवं शुद्धात्मनो भिन्नानां कर्मजनितमनुष्यादिपर्यायाणां विनश्वरत्वकथनमुख्यतया
TIkA — kharekhar jIv dravyapaNe avasthit hovA chhatAn paN paryAyothI anavasthit chhe, tethI em pratIti thAy chhe ke sansAramAn koI paN svabhAvathI avasthit nathI (arthAt koIno svabhAv kevaL avichaL — ekarUp rahevAno nathI). ane ahIn je anavasthitapaNun chhe temAn sansAr ja hetu chhe; kAraN ke te ( – sansAr) manuShyAdiparyAyAtmak chhe, kem ke te svarUpathI ja tevo chhe (arthAt sansAranun svarUp ja evun chhe). tyAn pariNamatA dravyano pUrvottaradashAnA tyAgagrahaNAtmak evo je ‘kriyA’ nAmano pariNAm te sansAranun svarUp chhe. 120.
have, pariNAmAtmak sansAramAn kayA kAraNe pudgalano sambandh thAy chhe ke jethI te (-sansAr) manuShyAdiparyAyAtmak hoy chhe — tenun ahIn samAdhAn varNave chhe —
238pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-