अस्ति हि द्रव्यस्य लोकालोकत्वेन विशेषविशिष्टत्वं स्वलक्षणसद्भावात् । स्वलक्षणं हि लोकस्य षड्द्रव्यसमवायात्मकत्वं, अलोकस्य पुनः केवलाकाशात्मकत्वम् । तत्र सर्वद्रव्य- व्यापिनि परममहत्याकाशे यत्र यावति जीवपुद्गलौ गतिस्थितिधर्माणौ गतिस्थिती आस्कन्दत- स्तद्गतिस्थितिनिबन्धनभूतौ च धर्माऽधर्मावभिव्याप्यावस्थितौ, सर्वद्रव्यवर्तनानिमित्तभूतश्च कालो नित्यदुर्ललितस्तत्तावदाकाशं शेषाण्यशेषाणि द्रव्याणि चेत्यमीषां समवाय आत्मत्वेन भवतीत्यर्थः ।।१२७।। अथ लोकालोकरूपेण पदार्थस्य द्वैविध्यमाख्याति — पोग्गलजीवणिबद्धो अणु- स्कन्धभेदभिन्नाः पुद्गलास्तावत्तथैवामूर्तत्वातीन्द्रियज्ञानमयत्वनिर्विकारपरमानन्दैकसुखमयत्वादिलक्षणा जीवाश्चेत्थंभूतजीवपुद्गलैर्निबद्धः संबद्धो भृतः पुद्गलजीवनिबद्धः । धम्माधम्मत्थिकायकालड्ढो धर्मा- धर्मास्तिकायौ च कालश्च धर्माधर्मास्तिकायकालास्तैराढयो भृतो धर्माधर्मास्तिकायकालाढयः । जो यः एतेषां पञ्चानामित्थंभूतसमुदायो राशिः समूहः । वट्टदि वर्तते । कस्मिन् । आगासे अनन्ता- नन्ताकाशद्रव्यस्य मध्यवर्तिनि लोकाकाशे । सो लोगो स पूर्वोक्तपञ्चानां समुदायस्तदाधारभूतं लोकाकाशं चेति षड्द्रव्यसमूहो लोको भवति । क्व । सव्वकाले दु सर्वकाले तु । तद्बहिर्भूतमनन्तानन्ताकाशमलोक इत्यभिप्रायः ।।१२८।। अथ द्रव्याणां सक्रियनिःक्रियत्वेन भेदं दर्शयतीत्येका पातनिका, द्वितीया तु जीवपुद्गलयोरर्थव्यञ्जनपर्यायौ द्वौ शेषद्रव्याणां तु
anvayArtha — [आकाशे] AkAshamAn [यः] je bhAg [पुद्गलजीवनिबद्धः] jIv ne pudgalathI sanyukta [धर्माधर्मास्तिकायकालाढयः वर्तते] tathA dharmAstikAy, adharmAstikAy ne kALathI samRuddha chhe, [सः] te [सर्वकाले तु] sarva kALe [लोक :] lok chhe. (bAkInun ekalun AkAsh te alok chhe.)
TIkA — kharekhar dravya lokapaNe tathA alokapaNe visheShavALun (bhedavALun) chhe, kAraN ke nij nij (bhinna) lakShaNono sadbhAv chhe. lokanun svalakShaN ShaTdravyasamavAyAtmakapaNun ( – chha dravyonA samudAyasvarUpapaNun) chhe ane alokanun svalakShaN kevaL -AkAshAtmakapaNun ( – ekalA AkAshasvarUpapaNun) chhe. tyAn, sarva dravyomAn vyApanArA param mahAn AkAshane viShe jyAn jeTalAmAn gatisthiti dharmavALAn jIv tathA pudgal gati -sthiti pAme chhe, (jyAn jeTalAmAn) temane gati -sthitinA nimittabhUt dharma tathA adharma vyApIne rahelAn chhe ane (jyAn jeTalAmAn) sarva dravyone vartanAnA nimittabhUt kAL sadA vartyA kare chhe, te teTalun AkAsh tathA bAkInAn asheSh (samasta) dravyo — ATalAnno samudAy jenun *sva -paNe svalakShaN chhe, potApaNun — svarUp chhe; tethI lokanA sva -paNe – potApaNe – svarUpapaNe ShaTdravyasamudAy lokanun svalakShaN chhe.)
254pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
* sva -paNe = potApaNe; svarUpapaNe. (ShaTdravyasamudAy te ja lok chhe arthAt te ja lokanun sva -paNun —