सूत्रयिष्यते हि स्वयमाकाशस्य प्रदेशलक्षणमेकाणुव्याप्यत्वमिति । इह तु यथाकाशस्य प्रदेशास्तथा शेषद्रव्याणामिति प्रदेशलक्षणप्रकारैकत्वमासूत्र्यते । ततो यथैकाणुव्याप्येनांशेन गण्यमानस्याकाशस्यानन्तांशत्वादनन्तप्रदेशत्वं तथैकाणुव्याप्येनांशेन गण्यमानानां धर्माधर्मैक- जीवानामसंख्येयांशत्वात् प्रत्येकमसंख्येयप्रदेशत्वम् । यथा चावस्थितप्रमाणयोर्धर्माधर्मयोस्तथा संवर्तविस्ताराभ्यामनवस्थितप्रमाणस्यापि शुष्कार्द्रत्वाभ्यां चर्मण इव जीवस्य स्वांशाल्प- बहुत्वाभावादसंख्येयप्रदेशत्वमेव । अमूर्तसंवर्तविस्तारसिद्धिश्च स्थूलकृशशिशुकुमारशरीरव्यापि- त्वादस्ति स्वसंवेदनसाध्यैव । पुद्गलस्य तु द्रव्येणैकप्रदेशमात्रत्वादप्रदेशत्वे यथोदिते सत्यपि उत्पत्तिर्भणिता । परमाणुव्याप्तक्षेत्रं प्रदेशो भवति । तदग्रे विस्तरेण कथयति इह तु सूचितमेव ।।१३७।। एवं पञ्चमस्थले स्वतन्त्रगाथाद्वयं गतम् । अथ कालद्रव्यस्य द्वितीयादिप्रदेशरहितत्वेनाप्रदेशत्वं व्यवस्थापयति — समओ समयपर्यायस्योपादानकारणत्वात्समयः कालाणुः । दु पुनः । स च कथंभूतः ।
TIkA — (bhagavAn kundakundAchAryadev) pote ja (140mA) sUtra dvArA kaheshe ke AkAshanA pradeshanun lakShaN ekANuvyApyatva chhe (arthAt ek paramANuthI vyApyapaNun te pradeshanun lakShaN chhe); ane ahIn (A sUtramAn, A gAthAmAn) ‘je rIte AkAshanA pradesho chhe te ja rIte bAkInAn dravyonA pradesho chhe’ em pradeshanA lakShaNanI ekaprakAratA kahevAmAn Ave chhe.
mATe, jem ekANuvyApya ( – ek paramANuthI vyApya hoy evaDA) ansh vaDe gaNatAn AkAshanA anant ansho hovAthI AkAsh anantapradeshI chhe, tem ekANuvyApya ( – ek paramANuthI vyapAvAyogya) ansh vaDe gaNatAn dharma, adharma ane ek jIvanA asankhyAt ansho hovAthI te darek asankhyAtapradeshI chhe. vaLI jem 1avasthit pramANavALAn dharma tathA adharma asankhyAtapradeshI chhe, tem sankochavistArane lIdhe 2anavasthit pramANavALA jIvane — sUkA- bhInA chAmaDAnI mAphak — nij anshonun alpabahutva nahi thatun hovAthI asankhyAtapradeshIpaNun ja chhe. (ahIn e prashna thAy chhe ke amUrta evA jIvanA sankochavistAr kem sambhave? tenun samAdhAn karavAmAn Ave chhe) amUrtanA sankochavistAranI siddhi to potAnA anubhavathI ja sAdhya chhe, kAraN ke (sarvane svAnubhavathI pragaT chhe ke) jIv sthUl tem ja kRush sharIramAn, tathA bALak tem ja kumAranA sharIramAn vyApe chhe.
pudgal to dravye ekapradeshamAtra hovAthI yathokta rIte (pUrve jem kahyun tem) apradeshI
1. avasthit pramAN = niyat parimAN; nishchit mAp. (dharmadravya tathA adharmadravyanun mAp lok jeTalun niyat chhe.)
2. anavasthit = anishchit. (sUkA -bhInA chAmaDAnI mAphak jIv parakShetranI apekShAe sankochavistAr
pAmato hovAthI anishchit mApavALo chhe. Am hovA chhatAn, jem chAmaDAnA sva -ansho ghaTatA -vadhatA
nathI, tem jIvanA sva -ansho ghaTatA -vadhatA nathI; tethI te sadAy niyat asankhyapradeshI ja chhe.)