यतो हि सूक्ष्मत्वपरिणतैर्बादरपरिणतैश्चानतिसूक्ष्मत्वस्थूलत्वात् कर्मत्वपरिणमनशक्ति- योगिभिरतिसूक्ष्मस्थूलतया तदयोगिभिश्चावगाहविशिष्टत्वेन परस्परमबाधमानैः स्वयमेव सर्वत एव पुद्गलकायैर्गाढं निचितो लोकः । ततोऽवधार्यते न पुद्गलपिण्डानामानेता पुरुषोऽस्ति ।।१६८।।
अथात्मनः पुद्गलपिण्डानां कर्मत्वकर्तृत्वाभावमवधारयति —
योग्यैर्बादरैश्च । पुनश्च कथंभूतैः । अप्पाओग्गेहिं अतिसूक्ष्मस्थूलत्वेन कर्मवर्गणायोग्यतारहितैः । पुनश्च किंविशिष्टैः । जोग्गेहिं अतिसूक्ष्मस्थूलत्वाभावात्कर्मवर्गणायोग्यैरिति । अयमत्रार्थः — निश्चयेन शुद्ध- स्वरूपैरपि व्यवहारेण कर्मोदयाधीनतया पृथिव्यादिपञ्चसूक्ष्मस्थावरत्वं प्राप्तैर्जीवैर्यथा लोको निरन्तरं भृतस्तिष्ठति तथा पुद्गलैरपि । ततो ज्ञायते यत्रैव शरीरावगाढक्षेत्रे जीवस्तिष्ठति बन्धयोग्यपुद्गला अपि
TIkA — sUkShmapaNe pariNamelA tem ja bAdarapaNe pariNamelA, ati sUkShma athavA ati sthUl nahi hovAthI karmapaNe pariNamavAnI shaktivALA tem ja ati sUkShma athavA ati sthUl hovAthI karmapaNe pariNamavAnI shakti vagaranA — evA pudgalakAyo vaDe, avagAhanI vishiShTatAne lIdhe paraspar bAdhA karyA vinA, svayamev sarvata (badhAy pradeshe) lok gADh bharelo chhe. mATe nakkI thAy chhe ke pudgalapinDono lAvanAr AtmA nathI.
bhAvArtha — A lokamAn sarva sthaLe jIvo chhe ane karmabandhane yogya pudgalavargaNA paN sarva sthaLe chhe. jIvane je prakAranA pariNAm thAy te prakArano jIvane karmabandh thAy chhe. em nathI ke AtmA koI bahAranI jagyAethI karmayogya pudgalo lAvIne bandh kare chhe. 168.
have AtmA pudgalapinDone karmapaNe karanAro nathI em nakkI kare chhe —
anvayArtha — [कर्मत्वप्रायोग्याः स्कंधाः] karmapaNAne yogya skandho [जीवस्य परिणतिं प्राप्य] jIvanI pariNatine pAmIne [कर्मभावं गच्छन्ति] karmabhAvane pAme chhe; [न हि ते जीवेन परिणमिताः] temane jIv pariNamAvato nathI. pra. 41