न खल्वात्मनः पुद्गलपरिणामः कर्म, परद्रव्योपादानहानशून्यत्वात् । यो हि यस्य परिणमयिता दृष्टः स न तदुपादानहानशून्यो दृष्टः, यथाग्निरयःपिण्डस्य । आत्मा तु तुल्यक्षेत्रवर्तित्वेऽपि परद्रव्योपादानहानशून्य एव । ततो न स पुद्गलानां कर्मभावेन परिणमयिता स्यात् ।।१८५।।
रागादिपरिणामरूपं निश्चयेन भावकर्म भण्यते । कस्मात् । तत्पायःपिण्डवत्तेनात्मना प्राप्यत्वाद्व्या- प्यत्वादिति । पोग्गलदव्वमयाणं ण दु कत्ता सव्वभावाणं चिद्रूपात्मनो विलक्षणानां पुद्गलद्रव्यमयानां न तु कर्ता सर्वभावानां ज्ञानावरणादिद्रव्यकर्मपर्यायाणामिति । ततो ज्ञायते जीवस्य रागादिस्वपरिणाम एव कर्म, तस्यैव स कर्तेति ।।१८४।। अथात्मनः कथं द्रव्यकर्मरूपपरिणामः कर्म न स्यादिति प्रश्ने समाधानं ददाति — गेण्हदि णेव ण मुंचदि क रेदि ण हि पोग्गलाणि कम्माणि जीवो यथा निर्विकल्पसमाधिरतः परममुनिः
anvayArtha — [जीवः] jIv [सर्वकालेषु] sarva kALe [पुद्गलमध्ये वर्तमानः अपि] pudgalanI madhyamAn raheto hovA chhatAn paN [पुद्गलानि कर्माणि] paudgalik karmone [हि] kharekhar [गृह्णाति न एव] grahato nathI, [मुञ्चति न] chhoDato nathI, [करोति न] karato nathI.
TIkA — kharekhar pudgalapariNAm AtmAnun karma nathI, kAraN ke te paradravyanAn grahaNatyAg vinAno chhe; je jeno pariNamAvanAr jovAmAn Ave chhe, te — jem agni lokhanDanA goLAnAn grahaNatyAg vinAno chhe tem — tenAn grahaNatyAg vinAno jovAmAn Avato nathI. AtmA to tulya kShetre vartato hovA chhatAn paN ( – paradravya sAthe ekakShetrAvagAhI hovA chhatAn paN) paradravyanAn grahaNatyAg vinAno ja chhe. tethI te pudgalone karmabhAve pariNamAvanAr nathI. 185.
tyAre (jo AtmA pudgalone karmapaNe pariNamAvato nathI to pachhI) AtmA kaI rIte pudgalakarmo vaDe grahAy chhe ane mukAy chhe tenun have nirUpaN kare chhe —