यतः शेषसमस्तचेतनाचेतनवस्तुसमवायसंबन्धनिरुत्सुक तयाऽनाद्यनन्तस्वभावसिद्ध- समवायसंबन्धमेक मात्मानमाभिमुख्येनावलम्ब्य प्रवृत्तत्वात् तं विना आत्मानं ज्ञानं न धारयति, ततो ज्ञानमात्मैव स्यात् । आत्मा त्वनन्तधर्माधिष्ठानत्वात् ज्ञानधर्मद्वारेण ज्ञानमन्यधर्म- द्वारेणान्यदपि स्यात् । किं चानेकान्तोऽत्र बलवान् । एकान्तेन ज्ञानमात्मेति ज्ञानस्या- भावोऽचेतनत्वमात्मनो विशेषगुणाभावादभावो वा स्यात् । सर्वथात्मा ज्ञानमिति निराश्रयत्वात् ज्ञानस्याभाव आत्मनः शेषपर्यायाभावस्तदविनाभाविनस्तस्याप्यभावः स्यात् ।।२७।। घटपटादौ न वर्तते । तम्हा णाणं अप्पा तस्मात् ज्ञायते कथंचिज्ज्ञानमात्मैव स्यात् । इति गाथापादत्रयेण ज्ञानस्य कथंचिदात्मत्वं स्थापितम् । अप्पा णाणं व अण्णं वा आत्मा तु ज्ञानधर्मद्वारेण ज्ञानं भवति, सुखवीर्यादिधर्मद्वारेणान्यद्वा नियमो नास्तीति । तद्यथा – यदि पुनरेकान्तेन ज्ञानमात्मेति भण्यते तदा ज्ञानगुणमात्र एवात्मा प्राप्तः सुखादिधर्माणामवकाशो नास्ति । तथा सुखवीर्यादिधर्मसमूहाभावादात्मा- भावः, आत्मन आधारभूतस्याभावादाधेयभूतस्य ज्ञानगुणस्याप्यभावः, इत्येकान्ते सति द्वयोरप्यभावः । तस्मात्कथंचिज्ज्ञानमात्मा न सर्वथेति । अयमत्राभिप्रायः — आत्मा व्यापको ज्ञानं व्याप्यं ततो ज्ञानमात्मा स्यात्, आत्मा तु ज्ञानमन्यद्वा भवतीति । तथा चोक्तम् — ‘व्यापकं तदतन्निष्ठं व्याप्यं

TIkA — sheSh samasta chetan tathA achetan vastuo sAthe *samavAyasambandh vinAnun hovAne lIdhe, jenI sAthe anAdi -anant svabhAvasiddha samavAyasambandh chhe evA ek AtmAne ati nikaTapaNe (abhinnapradeshapaNe) avalambIne pravartatun hovAthI, AtmA vinA gnAn potAnI hayAtI rAkhI shakatun nathI; mATe gnAn AtmA ja chhe. ane AtmA to anant dharmonun adhiShThAn ( – AdhAr) hovAthI gnAnadharma dvArA gnAn chhe ane anya dharma dvArA anya paN chhe.

vaLI te uparAnt (visheSh samajavun ke), ahIn anekAnt baLavAn chhe. ekAnte gnAn AtmA chhe em mAnavAmAn Ave to, (gnAnaguN Atmadravya thai javAthI) gnAnano abhAv thAy, (ane gnAnaguNano abhAv thavAthI) AtmAne achetanapaNun Ave athavA visheSh guNano abhAv thavAthI AtmAno abhAv thAy. sarvathA AtmA gnAn chhe em mAnavAmAn Ave to, (Atmadravya ek gnAnaguNarUp thaI jatAn gnAnane koI AdhArabhUt dravya nahi rahevAthI) nirAshrayapaNAne lIdhe gnAnano abhAv thAy athavA (Atmadravya ek gnAnaguNarUp thaI javAthI) AtmAnA sheSh paryAyono (-sukh, vIryAdi guNono) abhAv

46pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-

*samavAyasambandh = guN hoy tyAn guNI hoy ane guNI hoy tyAn guN hoy, guN na hoy tyAn
guNI na hoy ane guNI na hoy tyAn guN na hoy — Avo guN -guNIno abhinnapradesharUp sambandh; tAdAtmyasambandh.