येषां जीवदवस्थानि हतकानीन्द्रियाणि, न नाम तेषामुपाधिप्रत्ययं दुःखम्; किंतु स्वाभाविकमेव, विषयेषु रतेरवलोकनात् । अवलोक्यते हि तेषां स्तम्बेरमस्य करेणुकुट्टनीगात्र- स्पर्श इव, सफ रस्य बडिशामिषस्वाद इव, इन्दिरस्य संकोचसंमुखारविन्दामोद इव, पतङ्गस्य प्रदीपार्चीरूप इव, कुरङ्गस्य मृगयुगेयस्वर इव, दुर्निवारेन्द्रियवेदनावशीकृतानामासन्ननिपातेष्वपि विषयेष्वभिपातः । यदि पुनर्न तेषां दुःखं स्वाभाविकमभ्युपगम्येत तदोपशान्तशीतज्वरस्य संस्वेदनमिव, प्रहीणदाहज्वरस्यारनालपरिषेक इव, निवृत्तनेत्रसंरम्भस्य च वटाचूर्णावचूर्णनमिव, विनष्टकर्णशूलस्य बस्तमूत्रपूरणमिव, रूढव्रणस्यालेपनदानमिव, विषयव्यापारो न दृश्येत । दृश्यते चासौ । ततः स्वभावभूतदुःखयोगिन एव जीवदिन्द्रियाः परोक्षज्ञानिनः ।।६४।। कस्मादिति चेत् । पञ्चेन्द्रियविषयेषु रतेरवलोकनात् । जइ तं ण सब्भावं यदि तद्दुःखं स्वभावेन नास्ति हि स्फु टं वावारो णत्थि विसयत्थं तर्हि विषयार्थं व्यापारो नास्ति न घटते । व्याधिस्थानामौषधेष्विव

ṭīkāḥ — jemane ¹hat indriyo jīvatī ( – hayāt) chhe, temane duḥkh upādhinā kāraṇe ( – bāhya sanyogone līdhe, aupādhik) nathī paṇ svābhāvik ja chhe, kāraṇ ke temane viṣhayomān rati jovāmān āve chhe. teo kharekhar — jem hāthī hāthaṇīrūpī kūṭaṇīnā gātranā sparsha taraph, machchha (māchhalāne pakaḍavā māṭe rākhelā lokhaṇḍanā) kāṇṭāmānnā ²āmiṣhanā svād taraph, bhramar saṅkochasammukh aravindanī ( – biḍāī javānī taiyārīvāḷā kamaḷanī) gandh taraph, pataṅg ( – pataṅgiyun) dīvānī jyotanā rūp taraph ane kuraṅg ( – haraṇ) shikārīnā saṅgītanā svar taraph dhasatā jovāmān āve chhe tem — durnivār indriyavedanāne vashībhūt thayā thakā, joke viṣhayono nāsh ati nikaṭ chhe (arthāt viṣhayo kṣhaṇik chhe) topaṇ, viṣhayo taraph dhasatā jovāmān āve chhe. ane jo ‘temane duḥkh svābhāvik chhe’ em na svīkāravāmān āve to — jem jene shītajvar ( – ṭāḍhiyo tāv) upashānt thaī gayo hoy te parasevo vaḷe evo upachār karato jovāmān āvato nathī, jene dāhajvar ūtarī gayo hoy te kāñjīthī sharīr jhārato jovāmān āvato nathī, jene āṅkhano dukhāvo nivr̥ut thayo hoy te vaṭāchūrṇa ( – shaṅkh vagerenun chūrṇa) āñjato jovāmān āvato nathī, jene karṇashūḷ naṣhṭa thayun hoy te kānamān bakarānun mūtra nākhato jovāmān āvato nathī ane jene vraṇ (ghā) rujhāī gayo hoy te lep karato jovāmān āvato nathī tem — temane viṣhayavyāpār na jovāmān āvavo joīe. parantu te to (viṣhayomān pravr̥utti to) jovāmān āve chhe. māṭe (siddha thāy chhe ke) jemane indriyo jīvatī chhe evā parokṣhagnānavāḷāone duḥkh svābhāvik ja chhe.

bhāvārthaḥ — parokṣhagnānavāḷāone svabhāvathī ja duḥkh chhe, kāraṇ ke temane viṣhayomān rati varte chhe; keṭalīk vār to teo, asahya tr̥uṣhṇārūpī dāhane līdhe ( – tīvra

112pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-

1. hat = nindya; nikr̥uṣhṭa.
2. āmiṣh = lalachāvavā māṭe rākhelī khāvānī vastu; māns.