एकस्मिन्द्रव्ये यद्द्रव्यं गुणो न तद्भवति, यो गुणः स द्रव्यं न भवतीत्येवं यद्द्रव्यस्य गुणरूपेण गुणस्य वा द्रव्यरूपेण तेनाभवनं सोऽतद्भावः, एतावतैवान्यत्वव्यवहारसिद्धेः । न पुनर्द्रव्यस्याभावो गुणो गुणस्याभावो द्रव्यमित्येवंलक्षणोऽभावोऽतद्भावः । एवं सत्येकद्रव्य- स्यानेकत्वमुभयशून्यत्वमपोहरूपत्वं वा स्यात् । तथाहि — यथा खलु चेतनद्रव्यस्याभावो- ऽचेतनद्रव्यमचेतनद्रव्यस्याभावश्चेतनद्रव्यमिति तयोरनेकत्वं, तथा द्रव्यस्याभावो गुणो गुणस्याभावो द्रव्यमित्येकस्यापि द्रव्यस्यानेकत्वं स्यात् । यथा सुवर्णस्याभावे सुवर्णत्वस्या- भावः सुवर्णत्वस्याभावे सुवर्णस्याभाव इत्युभयशून्यत्वं, तथा द्रव्यस्याभावे गुणस्याभावो योऽपि गुणः स न तत्त्वं द्रव्यमर्थतः परमार्थतः, यः शुद्धसत्तागुणः स मुक्तात्मद्रव्यं न भवति । शुद्धसत्ताशब्देन मुक्तात्मद्रव्यं वाच्यं न भवतीत्यर्थः । एसो हि अतब्भावो एष उक्तलक्षणो हि स्फु टमतद्भावः । उक्तलक्षण इति कोऽर्थः । गुणगुणिनोः संज्ञादिभेदेऽपि प्रदेशभेदाभावः । णेव अभावो त्ति णिद्दिट्ठो नैवाभाव इति निर्दिष्टः । नैव अभाव इति कोऽर्थः । यथा सत्तावाचकशब्देन मुक्तात्म- द्रव्यं वाच्यं न भवति तथा यदि सत्ताप्रदेशैरपि सत्तागुणात्सकाशाद्भिन्नं भवति तदा यथा

ṭīkāḥ — ek dravyamān, je dravya chhe te guṇ nathī, je guṇ chhe te dravya nathī — e rīte je dravyanun guṇarūpe abhavan ( – nahi hovun) athavā guṇanun dravyarūpe abhavan te atadbhāv chhe; kāraṇ ke āṭalāthī ja anyatvavyavahār ( – anyatvarūp vyavahār) siddha thāy chhe. parantu dravyano abhāv te guṇ, guṇano abhāv te dravya — evā lakṣhaṇavāḷo abhāv te atadbhāv nathī. jo em hoy to (1) ek dravyane anekapaṇun āve, (2) ubhayashūnyatā thāy (arthāt banneno abhāv thāy), athavā (3) apoharūpatā thāy. te samajāvavāmān āve chheḥ —

(dravyano abhāv te guṇ ane guṇano abhāv te dravya em mānatān pratham doṣh ā pramāṇe āveḥ)

(1) jem chetanadravyano abhāv te achetanadravya chhe, achetanadravyano abhāv te chetanadravya chhe — e rīte temane anekapaṇun (be -paṇun) chhe, tem dravyano abhāv te guṇ, guṇano abhāv te dravya — e rīte ek dravyane paṇ anekapaṇun āve (arthāt dravya ek hovā chhatān tene anekapaṇāno prasaṅg āve).

(athavā ubhayashūnyatvarūp bījo doṣh ā pramāṇe āveḥ) (2) jem suvarṇano abhāv thatān suvarṇapaṇāno abhāv thāy, suvarṇapaṇāno abhāv thatān suvarṇano abhāv thāy — e rīte ubhayashūnyatva (banneno abhāv) thāy, tem dravyano abhāv thatān guṇano abhāv thāy, guṇano abhāv thatān dravyano abhāv thāy — e rīte