पर्याया हि पर्यायभूताया आत्मव्यतिरेकव्यक्तेः काल एव सत्त्वात्ततोऽन्यकालेषु भवन्त्यसन्त एव । यश्च पर्यायाणां द्रव्यत्वभूतयान्वयशक्त्यानुस्यूतः क्रमानुपाती स्वकाले प्रादुर्भावः तस्मिन्पर्यायभूताया आत्मव्यतिरेकव्यक्तेः पूर्वमसत्त्वात्पर्याया अन्य एव । ततः पर्यायाणामन्यत्वेन निश्चीयते पर्यायस्वरूपकर्तृकरणाधिकरणभूतत्वेन पर्यायेभ्योऽपृथग्भूतस्य द्रव्यस्यासदुत्पादः । तथाहि — न हि मनुजस्त्रिदशो वा सिद्धो वा स्यात्, न हि त्रिदशो मनुजो वा सिद्धो वा स्यात् । एवमसन् कथमनन्यो नाम स्यात्, येनान्य एव न स्यात्; येन च निष्पद्यमानमनुजादिपर्यायं जायमानवलयादिविकारं काञ्चनमिव जीवद्रव्यमपि प्रतिपद- मन्यन्न स्यात् ।।११३।। देवपर्यायकाले मनुष्यपर्यायस्यानुपलम्भात् । देवो वा माणुसो व सिद्धो वा देवो वा मनुष्यो न भवति स्वात्मोपलब्धिरूपसिद्धपर्यायो वा न भवति । कस्मात् । पर्यायाणां परस्परं भिन्नकालत्वात्, सुवर्णद्रव्ये कुण्डलादिपर्यायाणामिव । एवं अहोज्जमाणो एवमभवन्सन् अणण्णभावं कधं लहदि अनन्यभाव-

ṭīkāḥ — paryāyo paryāyabhūt svavyatirekavyaktinā kāḷe ja sat (-hayāt) hovāne līdhe tenāthī anya kāḷomān asat ja (-ahayāt ja) chhe. ane paryāyono dravyatvabhūt anvayashakti sāthe gūnthāyelo ( – ekarūpapaṇe joḍāyelo) je kramānupātī (kramānusār) svakāḷe utpād thāy chhe temān paryāyabhūt svavyatirekavyaktinun pūrve asatpaṇun hovāthī, paryāyo anya ja chhe. māṭe paryāyonā anyapaṇā vaḍe dravyano — ke je paryāyonā svarūpanun kartā, karaṇ ane adhikaraṇ hovāne līdhe paryāyothī apr̥uthak chhe teno — asat -utpād nakkī thāy chhe.

ā vātane (udāharaṇ vaḍe) spaṣhṭa karavāmān āve chheḥ manuṣhya te dev ke siddha nathī, dev te manuṣhya ke siddha nathī; e rīte nahi hoto thako ananya ( – teno te ja) kem hoy, ke jethī anya ja na hoy ane jethī manuṣhyādi paryāyo jene nīpaje chhe evun jīvadravya paṇ — valayādi vikāro (kaṅkaṇ vagere paryāyo) jene ūpaje chhe evā suvarṇanī jem — pade pade (pagale pagale, paryāye paryāye) anya na hoy? [jem kaṅkaṇ, kuṇḍaḷ vagere paryāyo anya chhe (-bhinnabhinna chhe, tenā te ja nathī) tethī te paryāyo karanārun suvarṇa paṇ anya chhe, tem manuṣhya, dev vagere paryāyo anya chhe tethī te paryāyo karanārun jīvadravya paṇ paryāy -apekṣhāe anya chhe.]

bhāvārthaḥ — jīv anādi -anant hovā chhatān, manuṣhyaparyāyakāḷe devaparyāyanī ke svātmopalabdhirūp siddhaparyāyanī aprāpti chhe arthāt manuṣhya te dev ke siddha nathī māṭe te paryāyo anya -anya chhe. ā rīte paryāyo anya hovāthī, te paryāyono karanār, sādhan ane ādhār evo jīv paṇ paryāy -apekṣhāe anyapaṇāne pāme chhe. ā rīte, jīvanī māphak,

222pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-