खल्वात्मा परिणमति । यः कश्चनाप्यात्मनः परिणामः स सर्वोऽपि चेतनां नातिवर्तत इति तात्पर्यम् । चेतना पुनर्ज्ञानकर्मक र्मफलत्वेन त्रेधा । तत्र ज्ञानपरिणतिर्ज्ञानचेतना, कर्मपरिणतिः कर्मचेतना, कर्मफलपरिणतिः कर्मफलचेतना ।।१२३।।
णाणं अट्ठवियप्पो कम्मं जीवेण जं समारद्धं ।
वा फले वा । कस्य फले । कम्मणो कर्मणः । भणिदा भणिता कथितेति । ज्ञानपरिणतिः ज्ञानचेतना अग्रे
वक्ष्यमाणा, कर्मपरिणतिः क र्मचेतना, क र्मफलपरिणतिः कर्मफलचेतनेति भावार्थः ।।१२३।। अथ
ज्ञानकर्मकर्मफलरूपेण त्रिधा चेतनां विशेषेण विचारयति — णाणं अट्ठवियप्पं ज्ञानं मत्यादिभेदेनाष्टविकल्पं
भवति । अथवा पाठान्तरम् — णाणं अट्ठवियप्पो ज्ञानमर्थविकल्पः । तथाहि — अर्थः परमात्मादिपदार्थः,
अनन्तज्ञानसुखादिरूपोऽहमिति रागाद्यास्रवास्तु मत्तो भिन्ना इति स्वपराकारावभासेनादर्श इवार्थ-
svarūp chhe, te -rūpe (chetanārūpe) kharekhar ātmā pariṇame chhe. ātmāno je koī paṇ pariṇām hoy te saghaḷoy chetanāne ullaṅghato nathī (arthāt ātmāno koī paṇ pariṇām chetanāne jarāy chhoḍato nathī — chetanā vagarano bilakul hoto nathī) — em tātparya chhe. vaḷī chetanā gnānapaṇe, karmapaṇe ane karmaphaḷapaṇe em traṇ prakāre chhe. tyān, gnānapariṇati (gnānarūpe pariṇati) te gnānachetanā, karmapariṇati te karmachetanā, karmaphaḷapariṇati te karmaphaḷ- chetanā chhe. 123.
— te chhe anek prakāranun, ‘phaḷ’ saukhya athavā duḥkh chhe.124.
anvayārthaḥ — [अर्थविकल्पः] arthavikalpa (arthāt sva -par padārthonun bhinnatāpūrvak yugapad avabhāsan) [ज्ञानं] te gnān chhe; [जीवेन] jīv vaḍe [यत् समारब्धं] je karātun hoy [कर्म] te karma chhe, [तद् अनेकविधं] te anek prakāranun chhe; [सौख्यं वा दुःखं वा] sukh athavā duḥkh [फलम् इति भणितम्] te karmaphaḷ kahevāmān āvyun chhe.