यतः शेषसमस्तचेतनाचेतनवस्तुसमवायसंबन्धनिरुत्सुक तयाऽनाद्यनन्तस्वभावसिद्ध- समवायसंबन्धमेक मात्मानमाभिमुख्येनावलम्ब्य प्रवृत्तत्वात् तं विना आत्मानं ज्ञानं न धारयति, ततो ज्ञानमात्मैव स्यात् । आत्मा त्वनन्तधर्माधिष्ठानत्वात् ज्ञानधर्मद्वारेण ज्ञानमन्यधर्म- द्वारेणान्यदपि स्यात् । किं चानेकान्तोऽत्र बलवान् । एकान्तेन ज्ञानमात्मेति ज्ञानस्या- भावोऽचेतनत्वमात्मनो विशेषगुणाभावादभावो वा स्यात् । सर्वथात्मा ज्ञानमिति निराश्रयत्वात् ज्ञानस्याभाव आत्मनः शेषपर्यायाभावस्तदविनाभाविनस्तस्याप्यभावः स्यात् ।।२७।। घटपटादौ न वर्तते । तम्हा णाणं अप्पा तस्मात् ज्ञायते कथंचिज्ज्ञानमात्मैव स्यात् । इति गाथापादत्रयेण ज्ञानस्य कथंचिदात्मत्वं स्थापितम् । अप्पा णाणं व अण्णं वा आत्मा तु ज्ञानधर्मद्वारेण ज्ञानं भवति, सुखवीर्यादिधर्मद्वारेणान्यद्वा नियमो नास्तीति । तद्यथा – यदि पुनरेकान्तेन ज्ञानमात्मेति भण्यते तदा ज्ञानगुणमात्र एवात्मा प्राप्तः सुखादिधर्माणामवकाशो नास्ति । तथा सुखवीर्यादिधर्मसमूहाभावादात्मा- भावः, आत्मन आधारभूतस्याभावादाधेयभूतस्य ज्ञानगुणस्याप्यभावः, इत्येकान्ते सति द्वयोरप्यभावः । तस्मात्कथंचिज्ज्ञानमात्मा न सर्वथेति । अयमत्राभिप्रायः — आत्मा व्यापको ज्ञानं व्याप्यं ततो ज्ञानमात्मा स्यात्, आत्मा तु ज्ञानमन्यद्वा भवतीति । तथा चोक्तम् — ‘व्यापकं तदतन्निष्ठं व्याप्यं

ṭīkāḥ — sheṣh samasta chetan tathā achetan vastuo sāthe *samavāyasambandh vinānun hovāne līdhe, jenī sāthe anādi -anant svabhāvasiddha samavāyasambandh chhe evā ek ātmāne ati nikaṭapaṇe (abhinnapradeshapaṇe) avalambīne pravartatun hovāthī, ātmā vinā gnān potānī hayātī rākhī shakatun nathī; māṭe gnān ātmā ja chhe. ane ātmā to anant dharmonun adhiṣhṭhān ( – ādhār) hovāthī gnānadharma dvārā gnān chhe ane anya dharma dvārā anya paṇ chhe.

vaḷī te uparānt (visheṣh samajavun ke), ahīn anekānt baḷavān chhe. ekānte gnān ātmā chhe em mānavāmān āve to, (gnānaguṇ ātmadravya thai javāthī) gnānano abhāv thāy, (ane gnānaguṇano abhāv thavāthī) ātmāne achetanapaṇun āve athavā visheṣh guṇano abhāv thavāthī ātmāno abhāv thāy. sarvathā ātmā gnān chhe em mānavāmān āve to, (ātmadravya ek gnānaguṇarūp thaī jatān gnānane koī ādhārabhūt dravya nahi rahevāthī) nirāshrayapaṇāne līdhe gnānano abhāv thāy athavā (ātmadravya ek gnānaguṇarūp thaī javāthī) ātmānā sheṣh paryāyono (-sukh, vīryādi guṇono) abhāv

46pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-

*samavāyasambandh = guṇ hoy tyān guṇī hoy ane guṇī hoy tyān guṇ hoy, guṇ na hoy tyān
guṇī na hoy ane guṇī na hoy tyān guṇ na hoy — āvo guṇ -guṇīno abhinnapradesharūp sambandh; tādātmyasambandh.