तत्र विप्रतिषेधस्यावतारः । यथा हि प्रकाशकस्य प्रदीपस्य परं प्रकाश्यतामापन्नं प्रकाशयतः स्वस्मिन् प्रकाश्ये न प्रकाशकान्तरं मृग्यं, स्वयमेव प्रकाशनक्रियायाः समुपलम्भात्; तथा परिच्छेदकस्यात्मनः परं परिच्छेद्यतामापन्नं परिच्छिन्दतः स्वस्मिन् परिच्छेद्ये न परिच्छेदकान्तरं मृग्यं, स्वयमेव परिच्छेदनक्रियायाः समुपलम्भात् ।
ननु कुत आत्मनो द्रव्यज्ञानरूपत्वं द्रव्याणां च आत्मज्ञेयरूपत्वं च । परिणाम-
संबन्धत्वात् । यतः खलु आत्मा द्रव्याणि च परिणामैः सह संबध्यन्ते, तत आत्मनो
द्रव्यालम्बनज्ञानेन द्रव्याणां तु ज्ञानमालम्ब्य ज्ञेयाकारेण परिणतिरबाधिता प्रतपति ।।३६।।
तथैवोत्पादव्ययध्रौव्यरूपेण च त्रिधा समाख्यातम् । दव्वं ति पुणो आदा परं च तच्च ज्ञेयभूतं द्रव्यमात्मा
भवति परं च । कस्मात् । यतो ज्ञानं स्वं जानाति परं चेति प्रदीपवत् । तच्च स्वपरद्रव्यं कथंभूतम् ।
परिणामसंबद्धं कथंचित्परिणामीत्यर्थः । नैयायिकमतानुसारी कश्चिदाह ---ज्ञानं ज्ञानान्तरवेद्यं प्रमेयत्वात्
utpattirūp kriyā to ‘koī pote potāmānthī utpanna thaī shake nahi’ evā āgamakathanathī viruddha ja chhe. parantu gnaptirūp kriyāmān virodh āvato nathī, kāraṇ ke te, prakāshanakriyānī māphak, utpattikriyāthī viruddha rīte (judī rīte) varte chhe. jem je prakāshyabhūt parane prakāshe chhe evā prakāshak dīvāne sva prakāshyane prakāshavānī bābatamān anya prakāshakanī jarūr paḍatī nathī, kāraṇ ke svayamev prakāshanakriyānī prāpti chhe; tem je gneyabhūt parane jāṇe chhe evā gnāyak ātmāne sva gneyane jāṇavānī bābatamān anya gnāyakanī jarūr paḍatī nathī, kāraṇ ke svayamev gnānakriyānī prāpti chhe.* (ā rīte siddha thayun ke gnān svane paṇ jāṇī shake chhe.)
(prashna – ) ātmāne dravyonā gnānarūpapaṇun ane dravyone ātmānā gneyarūpapaṇun shāthī ( – kaī rīte ghaṭe) chhe? (uttar – ) teo pariṇāmavāḷān hovāthī. ātmā ane dravyo pariṇāmayukta chhe, tethī ātmāne, dravyo jenun 1ālamban chhe evā gnānarūpe (pariṇati), ane dravyone, gnānane 2avalambīne gneyākārarūpe pariṇati abādhitapaṇe tape chhe — pratāpavant varte chhe.
* koī paryāy pote potāmānthī utpanna thaī shake nahi paṇ te dravyanā ādhāre — dravyamānthī — utpanna thāy; kāraṇ ke jo em na hoy to to dravyarūp ādhār vinā paryāyo utpanna thāy, jaḷ vinā taraṅgo thāy. e to pratyakṣha viruddha chhe; tethī paryāyane utpanna thavā māṭe dravyarūp ādhār joīe. ā rīte gnānaparyāy paṇ pote potāmānthī utpanna thaī shake nahi, ātmadravyamānthī utpanna thāy — e vāt to barābar chhe. panratu gnānaparyāy pote potāthī jaṇāī shake nahi e vāt yathārtha nathī. ātmadravyamānthī utpanna thato gnānaparyāy pote potāthī ja jaṇāy chhe. jem dīvārūp ādhāramānthī utpanna thato prakāshaparyāy svaparane prakāshe chhe tem ātmārūp ādhāramānthī utpanna thato gnānaparyāy svaparane jāṇe chhe. vaḷī gnān pote potāne jāṇe chhe e anubhavasiddha paṇ chhe.
62pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-