Page 148 of 513
PDF/HTML Page 181 of 546
single page version
pachaya
so upAyAntar hai
bhinna vastu nahIn hain) [ iti upadesha ] isaprakAr (jinendrakA) upadesh hai
paramasamAdhikAle rAgAdivikalparahitamAnasapratyakSheN cha tamevAtmAnan parichchhinatti, tathaivAnumAnen vA
guN -paryayono AtamA chhe dravya jin
Page 149 of 513
PDF/HTML Page 182 of 546
single page version
bhUtairaryanta iti vA arthA guNA, dravyANi kramapariNAmeneyrati dravyai kramapariNAmenAryanta iti
vA arthA paryAyA
bhed na dankhen to ‘artha’ aise ek hI vAchak (-shabda) se ye tInon pahichAne jAte hain ]
prApta karate hain
gnAyante
Page 150 of 513
PDF/HTML Page 183 of 546
single page version
kuNDalAdaya paryAyA
dravyaguNaparyAyeShu guNaparyAyANAn dravyAdapRuthagbhAvAddravyamevAtmA
(-pIlApan ityAdi guNonkA aur kuNDal ityAdi paryAyonkA) suvarNa hI AtmA hai, usIprakAr
un dravya -guN -paryAyommen guN -paryAyonkA dravyase apRuthaktva honese unakA dravya hI AtmA hai
(arthAt dravya hI guN aur paryAyonkA AtmA -svarUp -sarvasva -satya hai)
sarvasva) dravya hI hai
hain) isaliye suvarNa ‘artha’ hai, vaise dravya ‘artha’; jaise pIlApan Adi AshrayabhUt suvarNako prApta karatA
hai athavA AshrayabhUt suvarNadvArA prApta kiye jAte hai (arthAt AshrayabhUt suvarNa pIlApan Adiko prApta karatA
hai) isaliye pIlApan Adi ‘artha’ hain, vaise guN ‘artha’ hain; jaise kuNDal Adi suvarNako kramapariNAmase
prApta karate hain athavA suvarNa dvArA kramapariNAmase prApta kiyA jAtA hai (arthAt suvarNa kuNDal Adiko
kramapariNAmase prApta karatA hai) isaliye kuNDal Adi ‘artha’ hain, vaise paryAyen ‘artha’ hain
Page 151 of 513
PDF/HTML Page 184 of 546
single page version
alpa kAlamen [sarvadukhamokShan prApnoti ] sarva dukhonse mukta ho jAtA hai
dRuDhatA pUrvak usakA prahAr karatA hai vahI hAthamen talavAr liye hue manuShyakI bhAnti shIghra hI
samasta dukhonse parimukta hotA hai; anya (koI) vyApAr (prayatna; kriyA) samasta dukhonse
te jIv pAme alpa kAle sarvadukhavimokShane. 88
Page 152 of 513
PDF/HTML Page 185 of 546
single page version
is anAdi sansAramen mahAbhAgyase jineshvaradevake upadesharUpI tIkShNa talavArako prApta karake bhI jo
jIv moh -rAg -dveSharUpI shatruon par atidRuDhatA pUrvak usakA prahAr karatA hai vahI sarva dukhonse
mukta hotA hai anyathA nahIn) isIliye sampUrNa Arambhase (-prayatnapUrvak) mohakA kShay karaneke
liye main puruShArthakA Ashray grahaN karatA hUn
(-sanyukta) [yadi jAnAti ] jAnatA hai, [sa ] vah [moh kShayan karoti ] mohakA kShay
karatA hai
pAtayati sa ev pAramArthikAnAkulatvalakShaNasukhavilakShaNAnAn dukhAnAn kShayan karotItyartha
dravyatvathI sambaddha jANe, mohano kShay te kare. 89
Page 153 of 513
PDF/HTML Page 186 of 546
single page version
kShapayati
karatA hai
[ichchhati ] chAhatA ho to [jinamArgAt ] jinamArgase [guNai ] guNonke dvArA [dravyeShu ] dravyommen
[ AtmAnan paran cha ] sva aur parako [abhigachchhatu ] jAno (arthAt jinAgamake dvArA visheSh
guNonse aisA vivek karo ki
jinamArgathI dravyo mahIn jANo sva -parane guN vaDe. 90
Page 154 of 513
PDF/HTML Page 187 of 546
single page version
labdhavarNA
pahAy mamAtmanyev vartamAnenAtmIyamAtmAnan sakalatrikAlakalitadhrauvyan dravyan jAnAmi
hain aur yah paradravya hain’ aisA vivek karo), joki isaprakAr hain :
hai usake dvArA
Page 155 of 513
PDF/HTML Page 188 of 546
single page version
dravyamAkAshan dharmamadharman kAlan pudgalamAtmAntaran cha nishchinomi
dIpaprakAsheShviv sambhUyAvasthiteShvapi machchaitanyan svarUpAdaprachyutamev mAn pRuthagavagamayati
tata kAraNAdekApavarak prabodhitAnekapradIpaprakAsheShviv sambhUyAvasthiteShvapi sarvadravyeShu mam sahajashuddha-
chidAnandaikasvabhAvasya kenApi sah moho nAstItyabhiprAya
dhruv dravyake rUpamen jAnA, usIprakAr avagAhahetutva, gatihetutva ityAdi lakShaNonse
nahIn hUn, adharma nahIn hUn, kAl nahIn hUn, pudgal nahIn hUn, aur AtmAntar nahIn hUn; kyonki
sakatA hai
(kyonki unamense ek dIpak bujh jAne par usI dIpakakA prakAsh naShTa hotA hai; anya dIpakonke prakAsh
naShTa nahIn hote) usIprakAr jIvAdik anek dravya ek hI kShetramen rahate hain phi ra bhI sUkShmadRuShTise dekhane par
ve sab bhinna -bhinna hI hain, ekamek nahIn hote
Page 156 of 513
PDF/HTML Page 189 of 546
single page version
nahIn hotA (arthAt us shramaNAbhAsake dharma nahIn hotA
(dravyamunitvase) AtmAkA daman karatA hai vah vAstavamen shramaN nahIn hai; isaliye, jaise jise
shraddhA nahi, te shramaN nA; temAnthI dharmodbhav nahIn. 91
Page 157 of 513
PDF/HTML Page 190 of 546
single page version
takkAlan tammayan ti paNNattan, tamhA dhammapariNado AdA dhammo muNeyavvo’ iti yadAtmano
chAritrasya dharmatvan vyavasthApitam
abhAvake kAraN muni nahIn hai; isaliye jaise jise retI aur svarNakaNakA vivek nahIn hai aise
dhUlako dhonevAleko, chAhe jitanA parishram karane par bhI, svarNakI prApti nahIn hotI, usIprakAr
jise sva aur parakA vivek nahIn hai aise us dravyamuniko, chAhe jitanI dravyamunitvakI
kriyAonkA kaShTa uThAne par bhI, dharmakI prApti nahIn hotI
Page 158 of 513
PDF/HTML Page 191 of 546
single page version
pAvadi NivvANasuhan’ iti nirvANasukhasAdhanashuddhopayogodhikartumArabdha, shubhAshubhopayogau cha
virodhinau nirdhvastau, shuddhopayogasvarUpan chopavarNitan, tatprasAdajau chAtmano gnAnAnandau sahajau
samudyotayatA samvedanasvarUpan sukhasvarUpan cha prapanchitam, tadadhunA kathan kathamapi shuddho-
payogaprasAden prasAdhya paramanispRuhAmAtmatRuptAn pArameshvarIpravRuttimabhyupagata kRutakRutyatAmavApya
nitAntamanAkulo bhUtvA pralInabhedavAsanonmeSha svayam sAkShAddharma evAsmItyavatiShThate
dRuShTirvidhvansitadarshanamoho ya
shuddhopayogakA adhikAr prArambha kiyA, virodhI shubhAshubh upayogako naShTa kiyA (-hey
batAyA), shuddhopayogakA svarUp varNan kiyA, shuddhopayogake prasAdase utpanna honevAle aise
AtmAke sahaj gnAn aur Anandako samajhAte hue gnAnake svarUpakA aur sukhake svarUpakA
vistAr kiyA, use (-AtmAke dharmatvako) ab kisI bhI prakAr shuddhopayogake prasAdase
hain, (-aise bhAvamen nishchal sthit hote hain) :
Page 159 of 513
PDF/HTML Page 192 of 546
single page version
ityartha
ArUDh hai, [mahAtmA shramaNa ] us mahAtmA shramaNako [dharma iti visheShita ] (shAstramen) ‘dharma’
kahA hain
vItarAg
Page 160 of 513
PDF/HTML Page 193 of 546
single page version
nityAnandaprasarasarase gnAnatattve nilIy
sphU rjajjyotisahajavilasadratnadIpasya lakShmIm
dhammamAdiyadi ‘tavasiddhe Nayasiddhe’ ityAdi vandanA bhaNyate, namostviti namaskAro bhaNyate,
“
“
“
“
svayamev dharma huA hai
prasArase rasayukta) aise gnAnatattvamen lIn hokar, atyanta avichalatAke kAraN, daidIpyamAn
jyotimay aur sahajarUpase vilasit (-svabhAvase hI prakAshit) ratnadIpakakI niShkamp-
prakAshamay shobhAko pAtA hai
Page 161 of 513
PDF/HTML Page 194 of 546
single page version
prAdurbhUtirna bhavati yathA jAtu mohAnku rasya
tAbhyAn vibhavaishvaryAbhyAn sampUrNamanorathA bhavantIti
panychavinshatigAthAbhirgnAnakaNDikAchatuShTayAbhidhAno dvitIyodhikAra, tatashcha ‘sattAsambaddhede’ ityAdi
samyakatvakathanarUpeN prathamA gAthA, ratnatrayAdhArapuruShasya dharma sambhavatIti ‘jo NihadamodiTThI’ ityAdi
dvitIyA cheti svatantragAthAdvayam, tasya nishchayadharmasangnatapodhanasya yosau bhaktin karoti tatphalakathanen
‘jo tan diTThA’ ityAdi gAthAdvayam
mAtra bhI utpatti na ho
Page 162 of 513
PDF/HTML Page 195 of 546
single page version
gAthAparyantan sAmAnyagneyavyAkhyAnan, tadanantaran ‘davvan jIvamajIvan’ ityAdyekonavinshatigAthAparyantan
visheShagneyavyAkhyAnan, athAnantaran ‘sapadesehin samaggo logo’ ityAdigAthAShTakaparyantan sAmAnyabhedabhAvanA,
[paryAyA ] paryAyen hotI hain
vaLI dravya -guNathI paryayo; paryAyamUDh parasamay chhe. 93
Page 163 of 513
PDF/HTML Page 196 of 546
single page version
samudAyapAtanikA
sUchanagAthA cheti pIThikAbhidhAne prathamasthale svatantragAthAchatuShTayam
gAthAtrayaparyantamutpAdavyayadhrauvyalakShaNakathanamukhyatA, tatashcha ‘pADubbhavadi ya aNNo’ ityAdigAthAdvayen
guNAtmak bhI hain
gnAn, darshan, chAritra ityAdi jIvadravyake vistAravisheSh arthAt guN hain
Page 164 of 513
PDF/HTML Page 197 of 546
single page version
rUpAdInAn gnAnAdInAn vA svaparapratyayapravartamAnapUrvottarAvasthAvatIrNatAratamyopadarshitasvabhAv-
visheShAnekatvApatti
sarva ev padArthovasthAyinA vistArasAmAnyasamudAyenAbhidhAvatAyatasAmAnyasamudAyen cha
prathamagAthA, dravyeN sah guNaparyAyayorabhedamukhyatven ‘Natthi guNo tti va koI’ ityAdi dvitIyA cheti
svatantragAthAdvayan, tadanantaran dravyasya dravyArthikanayen sadutpAdo bhavati, paryAyArthikanayenAsadityAdi-
kathanarUpeN ‘evamvihan’ itiprabhRuti gAthAchatuShTayan, tatashcha ‘atthi tti ya’ ityAdyekasUtreN
nayasaptabhanggIvyAkhyAnamiti samudAyen chaturvinshatigAthAbhiraShTabhi sthalairdravyanirNayan karoti
gnAnAdike
usIprakAr sampUrNa padArtha ‘dravya’ nAmak avasthAyI vistArasAmAnyasamudAyase aur dauDate huye
AyatasAmAnyasamudAyase rachit hotA huA dravyamay hI hai
Page 165 of 513
PDF/HTML Page 198 of 546
single page version
guNAtmak ev, tathaiv cha padArtheShvavasthAyI vistArasAmAnyasamudAyobhidhAvannAyat-
sAmAnyasamudAyo vA dravyanAmA guNairabhinirvartyamAno guNebhya pRuthaganupalambhAd guNAtmak ev
chAnekapudgalAtmako dvayaNukastryaNuk iti samAnajAtIyo dravyaparyAya
chAnekajIvapudgalAtmako devo manuShya ityasamAnajAtIyo dravyaparyAya
pratipattirguNAtmaka svabhAvaparyAya, tathaiv cha samasteShvapi dravyeShu sUkShmAtmIyAtmIyAguru-
nityamapi tadgatamanA bhUtvA
sUtI) to asamAnajAtIy dravyaparyAy kahalAtA hai
yA dauDatA huA AyatasAmAnyasamudAy
anek reshamI aur sUtI paTonke bane hue dvipaTik, tripaTik aisI asamAnajAtIy dravyaparyAy
hai, usIprakAr anek jIvapudgalAtmak dev, manuShya aisI asamAnajAtIy dravyaparyAy hai
pariNamit honeke kAraN anekatvakI pratipatti guNAtmak svabhAvaparyAy hai, usIprakAr samasta
dravyommen apane -apane sUkShma agurulaghuguN dvArA pratisamay pragaT honevAlI ShaTsthAnapatit
hAnivRuddhirUp anekatvakI anubhUti vah guNAtmak svabhAvaparyAy hai; aur jaise paTamen,
Page 166 of 513
PDF/HTML Page 199 of 546
single page version
svabhAvaparyAya
rUpAdInAn gnAnAdInAn vA svaparapratyayapravartamAnapUrvottarAvasthAvatIrNatAratamyopadarshitasvabhAv-
visheShAnekatvApatti guNAtmako vibhAvaparyAya
yasmAtsamyaktvAttat paramArthavinishchayAdhigamam
siddhajIvadravyan, tathaiv svakIyasvakIyavisheShasAmAnyaguNebhya sakAshAdabhinnatvAt sarvadravyANi
guNAtmakAni bhavanti
AnevAle svabhAvavisheSharUp anekatvakI Apatti vah guNAtmak vibhAvaparyAy hai, usIprakAr
samasta dravyommen, rUpAdikake yA gnAnAdike sva -parake kAraN pravartamAn pUrvottar avasthAmen
honevAle tAratamyake kAraN dekhanemen AnevAle svabhAvavisheSharUp anekatvakI Apatti vah
guNAtmak vibhAvaparyAy hai
Page 167 of 513
PDF/HTML Page 200 of 546
single page version
guNaparyAyAshcha, tathA sarvadravyeShu svabhAvadravyaparyAyA svajAtIyavijAtIyavibhAvadravyaparyAyAshcha, tathaiv
svabhAvavibhAvaguNaparyAyAshcha ‘jesin atthi sahAo’ ityAdigAthAyAn, tathaiv ‘bhAvA jIvAdIyA’ ityAdi-
gAthAyAn cha
AtmasvabhAvamen sthit hain [te ] ve [svakasamayA gnAtavyA ] svasamay jAnane
AtmasvabhAve sthit je te ‘svakasamay’ gnAtavya chhe