Page 228 of 513
PDF/HTML Page 261 of 546
single page version
tRutIyA, dravyasya sattAdilakShaNatrayasUchanarUpeN chaturthIti svatantragAthAchatuShTayen pIThikAsthalam
sattAguNopIti kathanarUpeN tRutIyA, utpAdavyayadhrauvyatvepi sattaiv dravyan bhavatIti kathanen chaturthIti
gAthAchatuShTayen sattAlakShaNavivaraNamukhyatA
badalatI rahatI hain, isaprakAr) prakAshit karate hain :
niShedh kiyA hai
Page 229 of 513
PDF/HTML Page 262 of 546
single page version
syAtadbhAvasya vivaraNarUpeN tRutIyA, tasyaiv dRuDhIkaraNArthan chaturthIti gAthAchatuShTayen sattAdravyayor-
bhedaviShaye yuktikathanamukhyatA
svabhAvaniShpanna kriyA nahIn ho so bAt nahIn hai; (arthAt vibhAvasvabhAvase utpanna honevAlI rAg-
dveShamay kriyA avashya hai
manuShyAdiparyAyarUp phal utpanna nahIn karatI; rAg -dveShamay kriyA to avashya vah phal utpanna
karatI hai
TankotkIrNa nahIn hai; kyonki ve paryAyen pUrva -pUrva paryAyonke nAshamen pravartamAn kriyA phalarUp honese
Page 230 of 513
PDF/HTML Page 263 of 546
single page version
sUtragAthaikA
rAgAdipariNAm ev dravyakarmakAraNatvAdbhAvakarma bhaNyat iti pariNAmamukhyatven ‘AdA kammamalimaso’
ityAdisUtradvayan, tadanantaran ka rmaphalachetanA ka rmachetanA gnAnachetaneti trividhachetanApratipAdanarUpeN
‘pariNamadi chedaNAe’ ityAdisUtratrayan, tadanantaran shuddhAtmabhedabhAvanAphalan kathayan san ‘kattAkaraNan’
ityAdyekasUtreNopasanharati
kathayati
niShphalA tathApi nAnAdukhadAyakasvakIyakAryabhUtamanuShyAdiparyAyanirvartakatvAtsaphaleti manuShyAdi-
paryAyaniShpattirevAsyA phalam
Page 231 of 513
PDF/HTML Page 264 of 546
single page version
dharma, sa kevalagnAnAdyanantachatuShTayavyaktirUpasya kAryasamayasArasyotpAdakatvAtsaphalopi naranArakAdi-
paryAyakAraNabhUtan gnAnAvaraNAdikarmabandhan notpAdayati, tata kAraNAnniShphala
naShTa ho gayA hai aise aNukI pariNati dviaNuk kAryakI niShpAdak nahIn hai usIprakAr, mohake
sAth milanakA nAsh hone par vahI kriyA
abhibhUt karI tiryanch, dev, manuShya vA nArak kare. 117.
Page 232 of 513
PDF/HTML Page 265 of 546
single page version
[naran tiryanychan nairayikan vA suran ] manuShya, tiryanch, nArak athavA dev (-in paryAyonko) [karoti ]
karatA hai
karma hai
honese us (-pudgalakarma) kI kAryabhUt manuShyAdiparyAyonkA abhAv hotA hai
Page 233 of 513
PDF/HTML Page 266 of 546
single page version
tiraskRutya vartisthAnIyasharIrAdhAreN dIpashikhAsthAnIyanaranArakAdiparyAyarUpeN pariNamayati
parAbhav karake kI jAnevAlI manuShyAdiparyAyen karmake kArya hain
manuShyAdiparyAyonko utpanna karate hain
[te na labdhasvabhAvA ] unhen svabhAvakI upalabdhi nahIn hai
nij karmarUp pariNamanathI ja svabhAvalabdhi na temane. 118.
Page 234 of 513
PDF/HTML Page 267 of 546
single page version
karmapariNamanAnnAmUrtatvaniruparAgavishuddhimattvasvabhAvamupalabhate
mANikake svabhAvakA parAbhav nahIn hotA tadanusAr
vRukShonkI lambI panktirUp) pariNamit hotA huA ( apane
(apane) amUrtatva aur
isaliye use apane svabhAvakI upalabdhi nahIn hai
karatA, aur svAdakI apekShAse vRukSharUp pariNamit hotA huA apane svAdiShTapanerUp svabhAvako
upalabdha nahIn karatA, usIprakAr AtmA bhI pradeshakI apekShAse svakarmAnusAr pariNamit hotA
huA apane amUrtasvarUp svabhAvako upalabdha nahIn karatA aur bhAvakI apekShAse svakarmarUp
pariNamit hotA huA uparAgase rahit vishuddhivAlApanArUp apane svabhAvako upalabdha nahIn
karatA
Page 235 of 513
PDF/HTML Page 268 of 546
single page version
lakShaNasukhAmRutAsvAdanairmalyAdisvakIyaguNasamUhan na labhat iti
hotA hai; [hi ] kyonki [ya bhava sa vilaya ] jo utpAd hai vahI vinAsh hai;
[sambhav -vilayau iti tau nAnA ] aur utpAd tathA vinAsh, isaprakAr ve anek (bhinna) bhI
hain
kAraN janam te nAsh chhe; vaLI janma nAsh vibhinna chhe. 119.
Page 236 of 513
PDF/HTML Page 269 of 546
single page version
svarUpayorekatvAsambhavAttadubhayAdhArabhUtan dhrauvyan sambhavati; tato devAdiparyAye sambhavati manuShyAdi-
paryAye vilIyamAne cha ya ev sambhava sa ev vilay iti kRutvA tadubhayAdhArabhUtan
dhrauvyavajjIvadravyan sambhAvyat ev
jagati kashchidapi, tasmAnnaiv jAyate na chotpadyat iti hetun vadati
aur utpAdakA pakSha phalit hotA hai
hai vahI vinAsh hai’ aisA kahA jAne par utpAd aur vinAshake svarUpakA ekapanA asambhav honese
un dononkA AdhArabhUt dhrauvya pragaT hotA hai; isaliye devAdiparyAyake utpanna hone aur
manuShyAdiparyAyake naShTa hone par, ‘jo utpAd hai vahI vilay hai’ aisA mAnanese (is apekShAse)
un dononkA AdhArabhUt dhrauvyavAn jIvadravya pragaT hotA hai (-lakShamen AtA hai ) isaliye sarvadA
dravyapanese jIv TankotkIrNa rahatA hai
(-dononkA bhinna -bhinna) svarUp pragaT hotA hai, usIprakAr ‘anya utpAd hai aur anya vyay
Page 237 of 513
PDF/HTML Page 270 of 546
single page version
chAnya sambhavonyo vilay iti kRutvA sambhavavilayavantau devAdimanuShyAdiparyAyau sambhAvyete ev
tata pratikShaNan paryAyairjIvonavasthita
aur vyayakA svarUp pragaT hotA hai; isaliye devAdiparyAyake utpanna hone par aur
manuShyAdiparyAyake naShTa hone par, ‘anya utpAd hai aur anya vyay hai’ aisA mAnanese (is
apekShAse) utpAd aur vyayavAlI devAdiparyAy aur manuShyAdiparyAy pragaT hotI hai (-lakShamen
AtI hai ); isaliye jIv pratikShaN paryAyonse anavasthit hai
kisIkA svabhAv keval ekarUp rahanevAlA nahIn hai ); [sansAra puna ] aur sansAr to
[sansarata ] sansaraN karate huye (gol phi rate huye, parivartit hote huye) [dravyasya ] dravyakI
[kriyA ] kriyA hai
sansAr to sansaraN karatA dravya kerI chhe kriyA. 120.
Page 238 of 513
PDF/HTML Page 271 of 546
single page version
svabhAv keval avichal
hI vaisA hai, (arthAt sansArakA svarUp hI aisA hai ) usamen pariNaman karate huye dravyakA
pUrvottaradashAkA tyAgagrahaNAtmak aisA jo kriyA nAmakA pariNAm hai vah sansArakA svarUp
hai
tethI karam bandhAy chhe; pariNAm tethI karma chhe. 121.
Page 239 of 513
PDF/HTML Page 272 of 546
single page version
karatA hai
doSh AtA hai
Page 240 of 513
PDF/HTML Page 273 of 546
single page version
hI hai, aur AtmA bhI apane pariNAmakA karttA honese dravyakarmakA karttA bhI upachArase
hai
iti matA ] karma mAnA gayA hai; [tasmAt ] isaliye AtmA [karmaNa kartA tu na ] dravyakarmakA
karttA to nahIn hai
kiriyA gaNI chhe karma; tethI karmano kartA nathI. 122.
Page 241 of 513
PDF/HTML Page 274 of 546
single page version
pariNAmAdananyatvAt
pAtanikAdvayan manasi sampradhArya sUtramidan nirUpayati
tathAvidh pariNAm hai vah jIvamayI hI kriyA hai, kyonki sarva dravyonkI pariNAmalakShaNakriyA
AtmamayatA (nijamayatA) se svIkAr kI gaI hai; aur phi ra, jo (jIvamayI) kriyA hai vah
AtmAke dvArA svatantratayA
ananya hai; aur jo usakA (-pudgalakA) tathAvidhi pariNAm hai vah pudgalamayI hI kriyA
hai, kyonki sarva dravyonkI pariNAmasvarUp kriyA nijamay hotI hai, aisA svIkAr kiyA gayA
hai; aur phi ra, jo (pudgalamayI) kriyA hai vah pudgalake dvArA svatantratayA prApya honese karma
hai
Page 242 of 513
PDF/HTML Page 275 of 546
single page version
karmaphal sambandhI
te gnAnaviShayak, karmaviShayak, karmaph LaviShayak kahI. 123.
Page 243 of 513
PDF/HTML Page 276 of 546
single page version
bhI pariNAm chetanAko kinchitmAtra bhI nahIn chhoDatA
karmaphalapariNati vah karmaphalachetanA hai
rahA ho [karma ] vah karma hai, [tad anekavidhan ] vah anek prakArakA hai; [saukhyan vA dukhan vA ]
sukh athavA dukh [phalan iti bhaNitam ] vah karmaphal kahA gayA hai
Page 244 of 513
PDF/HTML Page 277 of 546
single page version
dravyakarmopAdhisAnnidhyasadbhAvAtkarma tasya phalan saukhyalakShaNAbhAvAdvikRutibhUtan dukham
ek hI sAth prakAshit hote hain, usIprakAr) jisamen ek hI sAth sva -parAkAr avabhAsit hote
hain, aisA arthavikalpa vah gnAn hai
Page 245 of 513
PDF/HTML Page 278 of 546
single page version
rAgarUpan shubhopayogalakShaNan karma tasya phalan chakravartyAdipanychendriyabhogAnubhavarUpan, tachchAshuddhanishchayen
sukhamapyAkulotpAdakatvAt shuddhanishchayen dukhamev
karma
jisakA lakShaN hai aisA svabhAvabhUt sukh hai; aur dravyakarmarUp upAdhimen yukta honese jo
aupAdhik shubhAshubhabhAvarUp karma hotA hai, usakA phal vikArabhUt dukh hai, kyonki usamen
anAkulatA nahIn, kintu AkulatA hai
tethI karamaph La, karma tem ja gnAn AtmA jANaje. 125.
Page 246 of 513
PDF/HTML Page 279 of 546
single page version
chetanAsvarUp honese gnAn, karma aur karmaphalarUp honeke svabhAvavAlA hai, kyonki chetanA tanmay
(gnAnamay, karmamay athavA karmaphalamay) hotI hai
hue (arthAt AtmAkI shuddhatAke nirNayakI prashansA karate hue
Page 247 of 513
PDF/HTML Page 280 of 546
single page version
huA [anyat ] anyarUp [na ev pariNamati ] pariNamit hI nahIn ho, [shuddhan AtmAnan ] to vah
shuddha AtmAko [labhate ] upalabdha karatA hai
karatA hai; parantu anya koI (puruSh) aise shuddha AtmAko upalabdha nahIn karatA
dUsarI
muni anyarUp nav pariName, prApti kare shuddhAtmanI. 126.