Page 368 of 513
PDF/HTML Page 401 of 546
single page version
ahameSh mokShAdhikArI gnAyakasvabhAvAtmatattvaparignAnapurassaramamatvanirmamatvahAnopAdAn- vidhAnen kRutyAntarasyAbhAvAtsarvArambheN shuddhAtmani pravarte . tathA hi — ahan hi tAvat gnAyak ev svabhAven kevalagnAyakasya cha sato mam vishvenApi sahajagneyagnAyakalakShaN ev sambandha, na punaranye svasvAmilakShaNAdaya sambandhA . tato mam na kvachanApi mamatvan, sarvatra nirmamatvamev . athaikasya gnAyakabhAvasya samastagneyabhAvasvabhAvatvAt protkIrNalikhitanikhAt- kIlitamajjitasamAvartitapratibimbitavattatra kramapravRuttAnantabhUtabhavadbhAvivichitraparyAyaprAgbhAramagAdh- svabhAvan gambhIran samastamapi dravyajAtamekakShaN ev pratyakShayantan gneyagnAyakalakShaNasambandhasyA- nirvANamArgAy cha . tatovadhAryate ayamev mokShamArgo, nAnya iti ..199.. ath ‘uvasampayAmi samman jatto NivvANasampattI’ ityAdi pUrvapratignAn nirvAhayan svayamapi mokShamArgapariNatin svIkarotIti pratipAdayati — tamhA yasmAtpUrvokta shuddhAtmopalambhalakShaNamokShamArgeN jinA jinendrA shramaNAshcha siddhA jAtAstasmAdahamapi tah tathaiv tenaiv prakAreN jANittA gnAtvA . kam . appANan nijaparamAtmAnam . kimvishiShTam . jANagan gnAyakan kevalagnAnAdyanantaguNasvabhAvam . ken kRutvA gnAtvA . sabhAveN samasta- rAgAdivibhAvarahitashuddhabuddhaikasvabhAven . pashchAt kin karomi . parivajjAmi pari samantAdvarjayAmi . kAm . mamattin samastasachetanAchetanamishraparadravyasambandhinIn mamatAm . kathambhUta san . uvaTThido upasthita pariNata . kva . Nimmamattamhi samastaparadravyamamakArAhankArarahitatven nirmamatvalakShaNe paramasAmyAbhidhAne vItarAg- chAritre tatpariNatanijashuddhAtmasvabhAve vA . tathAhi – ahan tAvatkevalagnAnadarshanasvabhAvatven gnAyakaik- TangkotkIrNasvabhAva . tathAbhUtasya sato mam na kevalan svasvAmyAdaya paradravyasambandhA na santi, nishchayen
TIkA : — main yah mokShAdhikArI, gnAyakasvabhAvI Atmatattvake parignAnapUrvak mamatvakI tyAgarUp aur nirmamatvakI grahaNarUp vidhike dvArA sarva Arambha (udyam) se shuddhAtmAmen pravRutta hotA hUn, kyonki anya kRutyakA abhAv hai . (arthAt dUsarA kuchh bhI karane yogya nahIn hai .) vah isaprakAr hai (arthAt main isaprakAr shuddhAtmAmen pravRutta hotA hUn) : — pratham to main svabhAvase gnAyak hI hUn; keval gnAyak honese merA vishva (samasta padArthon) ke sAth bhI sahaj gneyagnAyakalakShaN sambandha hI hai, kintu anya svasvAmilakShaNAdi sambandha nahIn hain; isaliye merA kisIke prati mamatva nahIn hai, sarvatra nirmamatva hI hai . ab, ek gnAyakabhAvakA samasta gneyonko jAnanekA svabhAv honese, kramasha pravartamAn, ananta, bhUt – vartamAn – bhAvI vichitra paryAyasamUhavAle, 1agAdhasvabhAv aur gambhIr aise samasta dravyamAtrako — mAnon ve dravya gnAyakamen utkIrNa ho gaye hon, chitrit ho gae hon, bhItar ghus gaye hon, kIlit ho gaye hon, DUb gaye hon, samA gaye hon, pratibimbit hue hon, isaprakAr — 1. jinakA svabhAv agAdh hai aur jo gambhIr hain aise samasta dravyonko bhUt, vartamAn tathA bhAvIkAlake kramase
Page 369 of 513
PDF/HTML Page 402 of 546
single page version
nivAryatvenAshakyavivechanatvAdupAttavaishvarUpyamapi sahajAnantashaktignAyakasvabhAvenaikyarUpyamanujjhanta- mAsansAramanayaiv sthityA sthitan mohenAnyathAdhyavasyamAnan shuddhAtmAnameSh mohamutkhAy yathAsthit- mevAtiniprakampa sampratipadye . svayamev bhavatu chAsyaivan darshanavishuddhimUlayA samyaggnAnopayukta- tayAtyantamavyAbAdharatatvAtsAdhorapi sAkShAtsiddhabhUtasya svAtmanastathAbhUtAnAn paramAtmanAn cha nityamev tadekaparAyaNatvalakShaNo bhAvanamaskAra ..200.. gneyagnAyakasambandho nAsti . tata kAraNAtsamastaparadravyamamatvarahito bhUtvA paramasAmyalakShaNe nij- shuddhAtmani tiShThAmIti . kinch ‘uvasampayAmi samman’ ityAdisvakIyapratignAn nirvAhayansvayamapi mokShamArga- pariNatin svIkarotyevan yaduktan gAthApAtanikAprArambhe ten kimuktan bhavati – ye tAn pratignAn gRuhItvA siddhin gatAstairev sA pratignA vastuvRuttyA samAptin nItA . kundakundAchAryadevai punargnAnadarshanAdhikAradvayarUp- granthasamAptirUpeN samAptin nItA, shivakumAramahArAjen tu tadgranthashravaNen cha . kasmAditi chet . ye mokShan gatAsteShAn sA pratignA paripUrNA jAtA, na chaiteShAm . kasmAt . charamadehatvAbhAvAditi ..200.. evan gnAnadarshanAdhikArasamAptirUpeN chaturthasthale gAthAdvayan gatam .
evan nijashuddhAtmabhAvanArUpamokShamArgeN ye siddhin gatA ye cha tadArAdhakAsteShAn darshanAdhi- kArApekShayAvasAnamanggalArthan granthAtpekShayA madhyamanggalArthan cha tatpadAbhilAShI bhUtvA namaskAran karoti — ek kShaNamen hI jo (shuddhAtmA) pratyakSha karatA hai, 1gneyagnAyakalakShaN sambandhakI anivAryatAke kAraN gney – gnAyakako bhinna karanA ashakya honese vishvarUpatAko prApta hone par bhI jo (shuddhAtmA) sahaj anantashaktivAle gnAyakasvabhAvake dvArA ekarUpatAko nahIn chhoDatA, jo anAdi sansArase isI sthitimen (gnAyak bhAvarUp hI) rahA hai aur jo mohake dvArA dUsare rUpamen jAnA – mAnA jAtA hai us shuddhAtmAko yah main mohako ukhAD phen kakar, atiniShkampa rahatA huA yathAsthit (jaisAkA taisA) hI prApta karatA hUn .
isaprakAr darshanavishuddhi jisakA mUl hai aisI, samyaggnAnamen upayuktatAke kAraN atyanta avyAbAdh (nirvighna) lInatA honese, sAdhu hone par bhI sAkShAt siddhabhUt aisA yah nij AtmAko tathA tathAbhUt (siddhabhUt) paramAtmAonko, 2usImen ekaparAyaNatA jisakA lakShaN hai aisA bhAvanamaskAr sadA hI 3svayamev ho ..200.. 1. gneyagnAyakasvarUp sambandha TAlA nahIn jA sakatA, isaliye yah ashakya hai ki gney gnAyakamen gnAt na hon,
isaliye AtmA mAnon samasta dravyarUpatAko prApta hotA hai . 2. usImen = namaskAr karane yogya padArthamen; bhAvyamen . [mAtra bhAvyamen hI parAyaN, ekAgra, lIn honA
bhAvanamaskAr lakShaN hai .]] 3. svayamev = [AchAryadev shuddhAtmAmen lIn hote hain isaliye svayamev bhAvanamaskAr ho jAtA hai .]] pra. 47
Page 370 of 513
PDF/HTML Page 403 of 546
single page version
sphItan shabdabrahma samyagvigAhya .
nityan yuktai sthIyatesmAbhirevam ..10..
gnAnIkurvan gneyamAkrAntabhedam .
sphU rjatyAtmA brahma sampadya sadya ..11..
Namo Namo namo nama . puna punarnamaskaromIti bhakti prakarShan darshayati . kebhya . siddhasAhUNan siddhasAdhubhya . siddhashabdavAchyasvAtmopalabdhilakShaNArhatsiddhebhya, sAdhushabdavAchyamokShasAdhakAchAryo- pAdhyAyasAdhubhya . punarapi kathambhUtebhya . dansaNasansuddhANan mUDhatrayAdipanychavinshatimalarahitasamyagdarshan- sanshuddhebhya . punarapi kathambhUtebhya . sammaNNANovajogajuttANan sanshayAdirahitan samyaggnAnan, tasyopayoga samyaggnAnopayoga, yogo nirvikalpasamAdhirvItarAgachAritramityartha, tAbhyAn yuktA samyaggnAnopayog- yuktAstebhya . punashcha kinrUpebhya. avvAbAdharadANan samyaggnAnAdibhAvanotpannAvyAbAdhAnantasukh- ratebhyashcha ..“ “ “ “ “
samyaktayA avagAhan karake (DubakI lagAkar, gaharAImen utarakar, nimagna hokar) ham mAtra shuddhaAtmadravyarUp ek vRuttise (pariNatise) sadA yukta rahate hain ..10..
[ab shlokake dvArA muktAtmAke gnAnakI mahimA gAkar gneyatattva – pragnApanAdhikArakI pUrNAhUti kI jA rahI hai . ] : —
artha : — AtmA brahmako (paramAtmatvako, siddhatvako) shIghra prApta karake, asIm (ananta) vishvako shIghratAmen (ek samayamen) gneyarUp karatA huA, bhedonko prApta gneyonko gnAnarUp karatA huA (anek prakArake gneyonko gnAnamen jAnatA huA) aur sva – paraprakAshak gnAnako AtmArUp karatA huA, pragaT – daidIpyamAn hotA hai ..11..
Page 371 of 513
PDF/HTML Page 404 of 546
single page version
dravyan mitho dvayamidan nanu savyapekSham .
dravyan pratItya yadi vA charaNan pratItya ..12..
iti tattvadIpikAyAn pravachanasAravRuttau shrImadamRutachandrasUrivirachitAyAn gneyatattvapragnApano nAm dvitIya shrutaskandha samApta ..2.. ‘atthittaNichchhidassa hi’ ityAdyekAdashagAthAparyantan shubhAshubhashuddhopayogatrayamukhyatven prathamo visheShAntarAdhikArastadanantaran ‘apadeso paramANU padesametto ya’ ityAdigAthAnavakaparyantan pudgalAnAn parasparabandhamukhyatven dvitIyo visheShAntarAdhikArastata paran ‘arasamarUvan’ ityAdyekonavinshatigAthAparyantan jIvasya pudgalakarmaNA sah bandhamukhyatven tRutIyo visheShAntarAdhikArastatashcha ‘Na chayadi jo du mamattin’ ityAdidvAdashagAthAparyantan visheShabhedabhAvanAchUlikAvyAkhyAnarUpashchaturtho visheShAntarAdhikAr ityekAdhik- panychAshadgAthAbhirvisheShAntarAdhikArachatuShTayen visheShabhedabhAvanAbhidhAnashchaturthontarAdhikAra samApta .
iti shrIjayasenAchAryakRutAyAn tAtparyavRuttau ‘tamhA tassa NamAin’ ityAdipanychatrinshadgAthAparyantan sAmAnyagneyavyAkhyAnan, tadanantaran ‘davvan jIvan’ ityAdyekonavinshatigAthAparyantan jIvapudgaladharmAdibheden visheShagneyavyAkhyAnan, tatashcha ‘sapadesehin samaggo’ ityAdigAthAShTakaparyantan sAmAnyabhedabhAvanA, tata paran ‘atthittaNichchhidassa hi’ ityAdyekAdhik panychAshadgAthAparyantan visheShabhedabhAvanA chetyantarAdhikArachatuShTayen trayodashAdhikashatagAthAbhi samyagdarshanAdhikArnAmA gneyAdhikArAparasangno dvitIyo mahAdhikAra samApta ..2..
[ab shlok dvArA, dravya aur charaNakA sambandh batalAkar, gneyatattva – pragnApan nAmak dvitIyAdhikArakI aur charaNAnuyogasUchak chUlikA nAmak tRutIyAdhikArakI sandhi batalAI jAtI hai . ] : —
artha : — charaN dravyAnusAr hotA hai aur dravya charaNAnusAr hotA hai — isaprakAr ve donon paraspar apekShAsahit hain; isaliye yA to dravyakA Ashray lekar athavA to charaNakA Ashray lekar mumukShu (gnAnI, muni) mokShamArgamen ArohaN karo .
isaprakAr (shrImadbhagavatkundakundAchAryadev praNIt) shrI pravachanasAr shAstrakI shrImadamRutachandrAchAryadevavirachit tatvadIpikAnAmak TIkAkA yah ‘gneyatattva – pragnApan’ nAmak dvitIyashrutaskandh (kA bhAShAnuvAd) samApta huA .
Page 372 of 513
PDF/HTML Page 405 of 546
single page version
dravyAviruddhan charaNan charantu ..13..
kAryan pratyatraiv grantha samApta iti gnAtavyam . kasmAditi chet . ‘uvasampayAmi samman’ iti pratignAsamApte . ataparan yathAkrameN saptAdhikanavatigAthAparyantan chUlikArUpeN chAritrAdhikAravyAkhyAnan prArabhyate . tatra tAvadutsargarUpeN chAritrasya sankShepavyAkhyAnam . tadanantaramapavAdarUpeN tasyaiv chAritrasya vistaravyAkhyAnam . tatashcha shrAmaNyAparanAmamokShamArgavyAkhyAnam . tadanantaran shubhopayogavyAkhyAn- mityantarAdhikArachatuShTayan bhavati . tatrApi prathamAntarAdhikAre panycha sthalAni . ‘evan paNamiy siddhe’ ityAdigAthAsaptaken dIkShAbhimukhapuruShasya dIkShAvidhAnakathanamukhyatayA prathamasthalam . ataparan ‘vadasamidindiy’ ityAdi mUlaguNakathanarUpeN dvitIyasthale gAthAdvayam . tadanantaran guruvyavasthAgnApanArthan
utthAnikA karate hain . ]
(chAritra)kA AcharaN karo .
— isaprakAr (shrImad bhagavatkundakundAchAryadev is AgAmI gAthAke dvArA) dUsaronko charaN (chAritra)ke AcharaN karanemen yukta karate (joDate) hain . ★inDDaDDadravajrA chhand 1. chUlikA = jo shAstramen nahIn kahA gayA hai usakA vyAkhyAn karanA, athavA kahe gaye kA visheSh vyAkhyAn
Page 373 of 513
PDF/HTML Page 406 of 546
single page version
‘es surAsuramaNusindavandidan dhodaghAikammamalan . paNamAmi vaDDhamANan titthan dhammassa kattAran .. sese puN titthayare sasavvasiddhe visuddhasabbhAve . samaNe ya NANadansaNacharittatav- vIriyAyAre .. te te savve samagan samagan pattegamev pattegan . vandAmi ya vaTTante arahante mANuse khette ..’
‘lingaggahaNe’ ityAdi ekA gAthA, tathaiv prAyashchittakathanamukhyatayA ‘payadamhi’ ityAdi gAthAdvayamiti samudAyen tRutIyasthale gAthAtrayam . athAchArAdishAstrakathitakrameN tapodhanasya sankShepasamAchArakathanArthan ‘adhivAse va’ ityAdi chaturthasthale gAthAtrayam . tadanantaran bhAvahinsAdravyahinsAparihArArthan ‘apayattA vA chariyA’ ityAdi panychamasthale sUtraShaTkamityekavinshatigAthAbhi sthalapanychaken prathamAntarAdhikAre samudAyapAtanikA . tadyathA – athAsannabhavyajIvAnshchAritre prerayati — paDivajjadu pratipadyatAn svIkarotu . kim . sAmaNNan shrAmaNyan chAritram . yadi kim . ichchhadi jadi dukkhaparimokkhan yadi chet dukhaparimokShamichchhati . sa ka kartA . pareShAmAtmA . kathan pratipadyatAm . evan evan pUrvoktaprakAreN ‘es surAsuramaNusind’ ityAdigAthApanychaken panychaparameShThinamaskAran kRutvA mamAtmanA dukhamokShArthinAnyai pUrvoktabhavyairvA yathA tachchAritran pratipannan tathA pratipadyatAm . kin kRutvA pUrvam . paNamiy praNamya . kAn . siddhe anynyanapAdukAdisiddhivilakShaNasvAtmopalabdhisiddhisametasiddhAn . jiNavaravasahe sAsAdanAdikShIN-
[ab gAthAke prArambh karanese pUrva usakI sandhike liye shrI amRutachandrAchAryadevane panch parameShThIko namaskAr karaneke liye nimnaprakArase gnAnatattva – pragnApan adhikArakI pratham tIn gAthAyen likhI hain : —
Page 374 of 513
PDF/HTML Page 407 of 546
single page version
yathA mamAtmanA dukhamokShArthinA, ‘kichchA arahantANan siddhANan tah Namo gaNaharANan . ajjhAvayavaggANan sAhUNan chev savvesin .. tesin visuddhadansaNaNANapahANAsaman samAsejja . uvasampayAmi samman jatto NivvANasampattI ..’ iti arhatsiddhAchAryopAdhyAyasAdhUnAn praNati- vandanAtmakanamaskArapurasaran vishuddhadarshanagnAnapradhAnan sAmyanAm shrAmaNyamavAntaragranthasandarbhobhay- sambhAvitasausthityan svayam pratipannan, pareShAmAtmApi yadi dukhamokShArthI tathA tatpratipadyatAm . yathAnubhUtasya tatpratipattivartmana praNetAro vayamime tiShThAm iti ..201.. kaShAyAntA ekadeshajinA uchyante, sheShAshchAnAgArakevalino jinavarA bhaNyante, tIrthankaraparamadevAshcha jinavaravRuShabhA iti, tAn jinavaravRuShabhAn . na kevalan tAn praNamya, puNo puNo samaNe chichchamatkAramAtra- nijAtmasamyakshraddhAnagnAnAnuShThAnarUpanishchayaratnatrayAcharaNapratipAdanasAdhakatvodyatAn shramaNashabdavAchyAnA- chAryopAdhyAyasAdhUnshcha puna puna praNamyeti . kinch pUrvan granthaprArambhakAle sAmyamAshrayAmIti
anvayArtha : — [yadi dukhaparimokSham ichchhati ] yadi dukhonse parimukta honekI (chhuTakArA pAnekI) ichchhA ho to, [evan ] pUrvokta prakArase (gnAnatattva – pragnApanakI pratham tIn gAthAonke anusAr) [puna puna ] bArambAr [siddhAn ] siddhonko, [jinavaravRuShabhAn ] jinavaravRuShabhonko (-arhantonko) tathA [shramaNAn ] shramaNonko [praNamya ] praNAm karake, [shrAmaNyan pratipadyatAm ] (jIv) shrAmaNyako angIkAr karo ..201..
TIkA : — jaise dukhonse mukta honeke arthI mere AtmAne — 1‘‘kichchA arahantANan siddhANan tah Namo gaNaharANan . ajjhAvayavaggANan sAhUNan chev savvesin .. tesin visuddhadansaNaNANapahANAsaman samAsejja . uvasampayAmi samman jatto NivvANasampattI .’’ isaprakAr arhanton, siddhon, AchAryon, upAdhyAyon tathA sAdhuonko 2praNAm – vandanAtmak namaskArapUrvak 3vishuddhadarshanagnAnapradhAn sAmyanAmak shrAmaNyako — jisakA is granthamen kahe hue (gnAnatattvapragnApan aur gneyatattvapragnApan nAmak) do adhikAronkI rachanA dvArA susthitapan huA hai use — svayam angIkAr kiyA, usIprakAr dUsaronkA AtmA bhI, yadi dukhonse mukta honekA arthI (ichchhuk) ho to, use angIkAr kare . us (shrAmaNya) ko angIkAr karanekA jo 4yathAnubhUt mArga hai usake praNetA ham yah khaDe hain ..201.. 1. yah, gnAnatattvapragnApanakI chauthI aur pAnchavI gAthAyen hain . 2. namaskAr praNAm – vandanamay hai . (visheShake liye dekho pRuShTha 4 kA phu TanoT) 3. vishuddhadarshanagnAnapradhAn = jisamen vishuddha darshan aur gnAn pradhAn hai aisA . [sAmya nAmak shrAmaNyamen vishuddha
Page 375 of 513
PDF/HTML Page 408 of 546
single page version
yo hi nAm shramaNo bhavitumichchhati sa pUrvamev bandhuvargamApRuchchhate, gurukalatraputrebhya AtmAnan vimochayati, gnAnadarshanachAritratapovIryAchAramAsIdati . tathA hi — evan bandhuvarga- mApRuchchhate, aho idanjanasharIrabandhuvargavartin AtmAna, asya janasya AtmA na kinchanApi yuShmAkan bhavatIti nishchayen yUyan jAnIt; tat ApRuShTA yUyan; ayamAtmA adyodbhinnagnAnajyoti shivakumAramahArAjanAmA pratignAn karotIti bhaNitam, idAnIn tu mamAtmanA chAritran pratipannamiti pUrvAparavirodha . parihAramAh – granthaprArambhAtpUrvamev dIkShA gRuhItA tiShThati, paran kintu granthakaraNavyAjen kvApyAtmAnan bhAvanApariNatan darshayati, kvApi shivakumAramahArAjan, kvApyanyan bhavyajIvan vA . ten kAraNenAtra granthe puruShaniyamo nAsti, kAlaniyamo nAstItyabhiprAya ..201.. ath shramaNo bhavitumichchhanpUrvan kShamitavyan karoti — ‘uvaThThido hodi so samaNo’ ityagre ShaShThagAthAyAn yadvayAkhyAnan tiShThati tanmanasi dhRutvA pUrvan kin kRutvA shramaNo bhaviShyatIti vyAkhyAti — Apichchha ApRuchchhay pRuShTavA . kam .
anvayArtha : — (shrAmaNyArthI) [bandhuvargam ApRuchchhya ] bandhuvargase vidA mAngakar [gurukalatraputrai vimochita ] baDonse, strI aur putrase mukta kiyA huA [gnAnadarshanachAritratapovIryAchAram AsAdya ] gnAnAchAr, darshanAchAr, chAritrAchAr, tapAchAr aur vIryAchArako angIkAr karake........ ..202..
TIkA : — jo shramaN honA chAhatA hai, vah pahale hI bandhuvargase (sagesambandhiyonse) vidA mAngatA hai, gurujanon (baDon) se, strI aur putronse apaneko chhuDAtA hai, gnAnAchAr, darshanAchAr, chAritrAchAr, tapAchAr tathA vIryAchArako angIkAr karatA hai . vah isaprakAr hai : —
bandhuvargase isaprakAr vidA letA hai : — aho ! is puruShake sharIrake bandhuvargamen pravartamAn AtmAo ! is puruShakA AtmA kinchitmAtra bhI tumhArA nahIn hai, — isaprakAr tum nishchayase
Page 376 of 513
PDF/HTML Page 409 of 546
single page version
AtmAnamevAtmanonAdibandhumupasarpati . aho idanjanasharIrajanakasyAtman, aho idanjanasharIr- jananyA Atman, asya janasyAtmA na yuvAbhyAn janito bhavatIti nishchayen yuvAn jAnItan; tat imamAtmAnan yuvAn vimunchatam; ayamAtmA adyodbhinnagnAnajyoti AtmAnamevAtmano- nAdijanakamupasarpati . aho idanjanasharIraramaNyA Atman, asya janasyAtmAnan na tvan ramay- sIti nishchayen tvan jAnIhi; tat imamAtmAnan vimunch; ayamAtmA adyodbhinnagnAnajyoti svAnubhUtimevAtmanonAdiramaNImupasarpati . aho idanjanasharIraputrasyAtman, asya janasyAtmano na tvan janyo bhavasIti nishchayen tvan jAnIhi; tat imamAtmAnan vimunch; ayamAtmA adyodbhinnagnAnajyoti AtmAnamevAtmanonAdijanyamupasarpati . evan gurukalatraputrebhya AtmAnan bandhuvaggan bandhuvargan gotram . tata kathambhUto bhavati . vimochido vimochitastyakto bhavati . kai kartRubhUtai . gurukalattaputtehin pitRumAtRukalatraputrai . punarapi kin kRutvA shramaNo bhaviShyati . Asijja AsAdya Ashritya . kam . NANadansaNacharittatavavIriyAyAran gnAnadarshanachAritratapovIryAchAramiti . ath vistara — aho bandhuvarga- pitRumAtRukalatraputrA, ayan madIyAtmA sAmpratamudbhinnaparamavivekajyotissan svakIyachidAnandaikasvabhAvan paramAtmAnamev nishchayanayenAnAdibandhuvargan pitaran mAtaran kalatran putran chAshrayati, ten kAraNen mAn munychat yUyamiti kShamitavyan karoti . tatashcha kin karoti . paramachaitanyamAtranijAtmatattvasarvaprakAropAdey- ruchiparichchhittinishchalAnubhUtisamastaparadravyechchhAnivRuttilakShaNatapashcharaNasvashaktyanavagUhanavIryAchArarUpan jAno . isaliye main tumase vidA letA hUn . jise gnAnajyoti pragaT huI hai aisA yah AtmA Aj apane AtmArUpI apane anAdibandhuke pAs jA rahA hai .
aho ! is puruShake sharIrake janak (pitA)ke AtmA ! aho ! is puruShake sharIrakI jananI (mAtA) ke AtmA ! is puruShakA AtmA tumhAre dvArA janit (utpanna) nahIn hai, aisA tum nishchayase jAno . isaliye tum is AtmAko chhoDo . jise gnAnajyoti pragaT huI hai aisA yah AtmA Aj AtmArUpI apane anAdijanakake pAs jA rahA hai . aho ! is puruShake sharIrakI ramaNI (strI)ke AtmA ! tU is puruShake AtmAko ramaN nahIn karAtA, aisA tU nishchayase jAn . isaliye tU is AtmAko chhoD . jise gnAnajyoti pragaT huI hai aisA yah AtmA Aj apanI svAnubhUtirUpI anAdi – ramaNIke pAs jA rahA hai . aho ! is puruShake sharIrake putra AtmA ! tU is puruShake AtmAkA janya (utpanna kiyA gayA – putra) nahIn hai, aisA tU nishchayase jAn . isaliye tU is AtmAko chhoD . jise gnAnajyoti pragaT huI hai aisA yah AtmA Aj AtmArUpI apane anAdi janyake pAs jA rahA hai . — isaprakAr baDonse, strIse aur putrase apaneko chhuDAtA hai .
(yahAn aisA samajhanA chAhiye ki jo jIv muni honA chAhatA hai vah kuTumbase sarvaprakArase virakta hI hotA hai . isaliye kuTumbakI sammatise hI muni honekA niyam nahIn hai . isaprakAr kuTumbake bharose rahane par to, yadi kuTumba kisIprakArase sammati hI nahIn de to muni hI nahIn
Page 377 of 513
PDF/HTML Page 410 of 546
single page version
vimochayati . tathA aho kAlavinayopadhAnabahumAnAnihnavArthavyanjanatadubhayasampannatvalakShaN- gnAnAchAr, na shuddhasyAtmanastvamasIti nishchayen jAnAmi, tathApi tvAn tAvadAsIdAmi yAvattvatprasAdAt shuddhamAtmAnamupalabhe . aho nishanki tatvanikAnkShitatvanirvichikitsatvanirmUDh- dRuShTitvopabRunhaNasthitikaraNavAtsalyaprabhAvanAlakShaNadarshanAchAr, na shuddhasyAtmanastvamasIti nishchayen jAnAmi, tathApi tvAn tAvadAsIdAmi yAvat tvatprasAdAt shuddhamAtmAnamupalabhe . aho mokShamArgapravRuttikAraNapanchamahAvratopetakAyavAngmanoguptIryAbhAShaiShaNAdAnanikShepaNapratiShThApanasamiti- lakShaNachAritrAchAr, na shuddhasyAtmanastvamasIti nishchayen jAnAmi, tathApi tvAn tAvadAsIdAmi yAvattvatprasAdAt shuddhamAtmAnamupalabhe . aho anashanAvamaudaryavRuttiparisankhyAnarasaparityAg- viviktashayyAsanakAyakleshaprAyashchittavinayavaiyAvRuttyasvAdhyAyadhyAnavyutsargalakShaNatapaAchAr, na nishchayapanychAchAramAchArAdicharaNagranthakathitatatsAdhakavyavahArapanychAchAran chAshrayatItyartha . atra yadgotrAdibhi sah kShamitavyavyAkhyAnan kRutan tadatrAtiprasanganiShedhArtham . tatra niyamo nAsti . kathamiti chet . pUrvakAle prachureN bharatasagararAmapANDavAdayo rAjAn ev jinadIkShAn gRuhNanti, tatparivAramadhye yadA kopi mithyAdRuShTirbhavati tadA dharmasyopasargan karotIti . yadi puna kopi manyate gotrasammatan kRutvA huA jA sakegA . isaprakAr kuTumbako sammat karake hI munitvake dhAraN karanekA niyam na hone par bhI, kuchh jIvonke muni honese pUrva vairAgyake kAraN kuTumbako samajhAnekI bhAvanAse pUrvokta prakArake vachan nikalate hain . aise vairAgyake vachan sunakar, kuTumbamen yadi koI alpasansArI jIv ho to vah bhI vairAgyako prApta hotA hai .)
(ab nimna prakArase panchAchArako angIkAr karatA hai :) (jisaprakAr bandhuvargase vidA lI, apaneko baDonse, strI aur putrase chhuDAyA) usIprakAr — aho kAl, vinay, upadhAn, bahumAn, anihnav, artha, vyanjan aur tadubhayasampanna gnAnAchAr ! main yah nishchayase jAnatA hUn ki ‘tU shuddhAtmAkA nahIn hai; tathApi main tujhe tab tak angIkAr karatA hUn jab tak ki tere prasAdase shuddhAtmAko upalabdha kar lUn . aho nishankitatva, nikAnkShitatva, nirvichikitsatva, nirmUDhadRuShTitva, upabRunhaN, sthitikaraN, vAtsalya aur prabhAvanAsvarUp darshanAchAr . main yah nishchayase jAnatA hUn ki tU shuddhAtmAkA nahIn hai, tathApi tujhe tab tak angIkAr karatA hUn jab tak ki tere prasAdase shuddhAtmAko upalabdha kar lUn . aho, mokShamArgamen pravRuttike kAraNabhUt, panchamahAvratasahit kAy – vachan – managupti aur IryA – bhAShA – eShaN – AdAnanikShepaN – pratiShThApanasamitisvarUp chAritrAchAr ! main yah nishchayase jAnatA hUn ki tU shuddhAtmAkA nahIn hai, tathApi tujhe tab tak angIkAr karatA hUn jab tak ki tere prasAdase shuddhAtmAko upalabdha kar lUn . aho anashan, avamaudarya, vRuttiparisankhyAn, rasaparityAg, vivikta પ્ર. ૪૮
Page 378 of 513
PDF/HTML Page 411 of 546
single page version
shuddhasyAtmanastvamasIti nishchayen jAnAmi, tathApi tvAn tAvadAsIdAmi yAvat tvatprasAdAt shuddhamAtmAnamupalabhe . aho samastetarAchArapravartakasvashaktyanigUhanalakShaNavIryAchAr, na shuddha- syAtmanastvamasIti nishchayen jAnAmi, tathApi tvAn tAvadAsIdAmi yAvattvatprasAdAt shuddhamA- tmAnamupalabhe . evan gnAnadarshanachAritratapovIryAchAramAsIdati cha ..202.. pashchAttapashcharaNan karomi tasya prachureN tapashcharaNamev nAsti, kathamapi tapashcharaNe gRuhItepi yadi gotrAdi- mamatvan karoti tadA tapodhan ev na bhavati . tathAchokta m — ‘‘jo sakalaNayararajjan puvvan chaiUN kuNai ya mamattin . so Navari lingadhArI sanjamasAreN NissAro’’ ..202.. ath jinadIkShArthI bhavyo jainAchArya- mAshrayati — samaNan nindAprashansAdisamachittatven pUrvasUtroditanishchayavyavahArapanychAchArasyAcharaNAchAraN- pravINatvAt shramaNam . guNaDDhan chaturashItilakShaguNAShTAdashasahasrashIlasahakArikAraNottamanijashuddhAtmAnubhUti- guNenADhayan bhRutan paripUrNatvAdguNADhayam . kularUvavayovisiTThan lokadugunchchhArahitatven jinadIkShAyogyan kulan shayyAsan, kAyaklesh, prAyashchitta, vinay, vaiyAvRutya, svAdhyAy, dhyAn aur vyutsargasvarUp tapAchAr ! main yah nishchayase jAnatA hUn ki tU shuddhAtmA nahIn hai tathApi tujhe tab tak angIkAr karatA hUn jab tak tere prasAdase shuddhAtmAko upalabdha kar lUn ! aho samasta itar (vIryAchArake atirikta anya) AchAramen pravRutti karAnevAlI svashaktike agopanasvarUp vIryAchAr ! main yah nishchayase jAnatA hUn ki tU shuddhAtmAkA nahIn hai, tathApi tujhe tab tak angIkAr karatA hUn jab tak ki tere prasAdase shuddhAtmAko upalabdha kar lUn — isaprakAr gnAnAchAr, darshanAchAr, chAritrAchAr, tapAchAr tathA vIryAchArako angIkAr karatA hai .
(samyagdRuShTi jIv apane svarUpako jAnatA hai – anubhav karatA hai aur apaneko anya samasta vyavahArabhAvonse bhinna jAnatA hai . jabase use sva – parakA vivekasvarUp bhedavignAn pragaT huA thA tabhI se vah samasta vibhAvabhAvonkA tyAg kar chukA hai aur tabhIse usane TankotkIrNa nijabhAv angIkAr kiyA hai . isaliye use na to tyAg karaneko rahA hai aur na kuchh grahaN
— angIkAr karaneko rahA hai . svabhAvadRuShTikI apekShAse aisA hone par bhI, vah paryAyamen pUrvabaddha karmonke udayake nimittase anek prakArake vibhAvabhAvarUp pariNamit hotA hai . is vibhAvapariNatiko pRuthak hotI na dekhakar vah Akul – vyAkul bhI nahIn hotA aur vah sakal vibhAvapariNatiko dUr karanekA puruShArtha kiye binA bhI nahIn karatA . sakal vibhAvapariNatise rahit svabhAvadRuShTike balasvarUp puruShArthase guNasthAnonkI paripATIke sAmAnya kramAnusAr usake pratham ashubh pariNatikI hAni hotI hai, aur phi ra dhIre dhIre shubh pariNati bhI chhUTatI jAtI hai . aisA honese vah shubharAgake udayakI bhUmikAmen gRuhavAsakA aur kuTumbakA tyAgI hokar vyavahAraratnatrayarUp panchAchArako angIkAr karatA hai . yadyapi vah gnAnabhAvase samasta shubhAshubh kriyAonkA tyAgI hai tathApi paryAyamen shubharAg nahIn chhUTanese vah pUrvoktaprakArase panchAchArako grahaN karatA hai .) ..202..
Page 379 of 513
PDF/HTML Page 412 of 546
single page version
tato hi shrAmaNyArthI praNatonugRuhItashcha bhavati . tathA hi — AcharitAchAritasamasta- viratipravRuttisamAnAtmarUpashrAmaNyatvAt shramaNan, evamvidhashrAmaNyAcharaNAchAraNapravINatvAt guNADhayan, bhaNyate . antaranggashuddhAtmAnubhUtignApakan nirgranthanirvikAran rUpamuchyate . shuddhAtmasamvittivinAshakArivRuddha- bAlayauvanodrekajanitabuddhivaikalyarahitan vayashcheti . tai kularUpavayobhirvishiShTatvAt kularUpavayo- vishiShTam . iTThadaran iShTataran sammatam . kai . samaNehin nijaparamAtmatattvabhAvanAsahitasamachittashramaNair- nyAchAryai . gaNin evamvidhaguNavishiShTan paramAtmabhAvanAsAdhakadIkShAdAyakamAchAryam . tan pi paNado na kevalan tamAchAryamAshrito bhavati, praNatopi bhavati . ken rUpeN . paDichchha man he bhagavan, anantagnAnAdi- jinaguNasampattikAraNabhUtAyA anAdikAletyantadurlabhAyA bhAvasahitajinadIkShAyA pradAnen prasAden mAn
anvayArtha : — [shramaNan ] jo shramaN hai, [guNADhayan ] guNADhay hai, [kularUpavayo vishiShTan ] kul, rUp tathA vayase vishiShTa hai, aur [shramaNai iShTataran ] shramaNonko ati iShTa hai [tam api gaNinan ] aise gaNIko [mAm pratIchchha iti ] ‘mujhe svIkAr karo’ aisA kahakar [praNata ] praNat hotA hai (-praNAm karatA hai ) [cha ] aur [anugrahIta ] anugRuhIt hotA hai ..203..
TIkA : — pashchAt shrAmaNyArthI praNat aur anugRuhIt hotA hai . vah isaprakAr hai ki — AcharaN karanemen aur AcharaN karAnemen AnevAlI samasta viratikI pravRuttike 1samAn AtmarUp — aise shrAmaNyapaneke kAraN jo ‘shramaN’ hai; aise shrAmaNyakA AcharaN karanemen aur AcharaN karAnemen pravIN honese jo ‘guNADhay’ hai; sarva laukikajanonke dvArA nishankatayA sevA karane yogya honese aur kulakramAgat (kulakramase utar AnevAle) krUratAdi doShonse rahit honese jo 1. samAn = tulya, barAbar, ekasA, milatA huA . [viratikI pravRuttike tulya AtmAkA rUp arthAt viratikI
Page 380 of 513
PDF/HTML Page 413 of 546
single page version
sakalalaukikajananishank sevanIyatvAt kulakramAgatakrauryAdidoShavarjitatvAchcha kulavishiShTan, anta- rangashuddharUpAnumApakabahirangashuddharUpatvAt rUpavishiShTan, shaishavavArdhakyakRu tabuddhiviklavatvAbhAvA- dyauvanodrek vikri yAvivikta buddhitvAchcha vayovishiShTan nisheShitayathoktashrAmaNyAcharaNAchAraNaviShay- pauruSheyadoShatven mumukShubhirabhyupagatataratvAt shramaNairiShTataran cha gaNinan shuddhAtmatattvopalambha- sAdhakamAchAryan shuddhAtmatattvopalambhasiddhayA mAmanugRuhANetyupasarpan praNato bhavati . evamiyan te shuddhAtmatattvopalambhasiddhiriti ten prArthitArthen sanyujyamAnonugRuhIto bhavati ..203..
pratIchchha svIkuru . chedi aNugahido na kevalan praNato bhavati, tenAchAryeNAnugRuhIta svIkRutashcha bhavati . he bhavya, nissArasansAre durlabhabodhin prApya nijashuddhAtmabhAvanArUpayA nishchayachaturvidhArAdhanayA manuShyajanma saphalan kurvityanen prakAreNAnugRuhIto bhavatItyartha ..203.. ath guruNA svIkRuta san kIdRusho bhavatItyupadishati — NAhan homi paresin nAhan bhavAmi pareShAm . nijashuddhAtmana sakashAtpareShAn bhinnadravyANAn ‘kulavishiShTa hai; antarang shuddharUpakA anumAn karAnevAlA bahirang shuddharUp honese jo ‘rUpavishiShTa’ hai, bAlakatva aur vRuddhatvase honevAlI 1buddhiviklavatAkA abhAv honese tathA 2yauvanodrekakI vikriyAse rahit buddhi honese jo ‘vayavishiShTa’ hai; aur yathokta shrAmaNyakA AcharaN karane tathA AcharaN karAne sambandhI 3pauruShey doShonko nisheShatayA naShTa kar denese mumukShuonke dvArA (prAyashchittAdike liye) jinakA bahuAshray liyA jAtA hai isaliye jo ‘shramaNonko atiiShTa’ hai, aise gaNIke nikaT — shuddhAtmatattvakI upalabdhike sAdhak AchAryake nikaT — ‘shuddhAtmatattvakI upalabdhirUp siddhise mujhe anugRuhIt karo’ aisA kahakar (shrAmaNyArthI) jAtA huA praNat hotA hai . ‘is prakAr yah tujhe shuddhAtmatattvakI upalabdhirUp siddhi’ aisA (kahakar) us gaNIke dvArA (vah shrAmaNyArthI) 4prArthit arthase sanyukta kiyA jAtA huA anugRuhIt hotA hai ..203..
pashchAt vah kaisA hotA hai, so upadesh karate hain : — 1. viklavatA = asthiratA; vikalatA . 2. yauvanodrek = yauvanakA josh, yauvanakI atishayatA . 3. pauruShey = manuShyake liye sambhavit . 4. prArthit artha = prArthanA karake mAngI gaI vastu .
Page 381 of 513
PDF/HTML Page 414 of 546
single page version
tatopi shrAmaNyArthI yathAjAtarUpadharo bhavati . tathA hi — ahan tAvanna kinchidapi pareShAn bhavAmi, parepi na kinchidapi mam bhavanti, sarvadravyANAn parai sah tattvata samastasambandhashUnyatvAt . tadih ShaDdravyAtmake loke na mam kinchidapyAtmanonyadastIti nishchitamati paradravyasvasvAmisambandhanibandhanAnAmindriyanoindriyANAn jayen jitendriyashcha san dhRutayathAniShpannAtmadravyashuddharUpatven yathAjAtarUpadharo bhavati ..204.. sambandhI na bhavAmyaham . Na me pare na me sambandhIni paradravyANi . Natthi majjhamih kinchi nAsti mameh kinchit . ih jagati nijashuddhAtmano bhinnan kinchidapi paradravyan mam nAsti . idi Nichchhido iti nishchitamatirjAta . jidindo jAdo indriyamanojanitavikalpajAlarahitAnantagnAnAdiguNasvarUpanijaparamAtma- dravyAdviparItendriyanoindriyANAn jayen jitendriyashcha sanjAta san jadhajAdarUvadharo yathAjAtarUpadhara, vyavahAreN nagnatvan yathAjAtarUpan, nishchayen tu svAtmarUpan, taditthambhUtan yathAjAtarUpan dharatIti yathAjAt- rUpadhara nirgrantho jAt ityartha ..204.. ath tasya pUrvasUtroditayathAjAtarUpadharasya nirgranthasyAnAdi- kAladurlabhAyA svAtmopalabdhilakShaNasiddhergamakan chihnan bAhyAbhyantaralinggadvayamAdishati — jadhajAdarUvajAdan pUrvasUtrokta lakShaNayathAjAtarUpeN nirgranthatven jAtamutpannan yathAjAtarUpajAtam . uppADidakesamansugan
anvayArtha : — [ahan ] main [pareShAn ] dUsaronkA [na bhavAmi ] nahIn hUn [pare me na ] par mere nahIn hain, [ih ] is lokamen [mam ] merA [kinchit ] kuchh bhI [na asti ] nahIn hai — [iti nishchita ] aisA nishchayavAn aur [jitendriya ] jitendriy hotA huA [yathAjAtarUpadhara ] yathAjAtarUpadhar (sahajarUpadhArI) [jAta ] hotA hai ..204..
TIkA : — aur tatpashchAt shrAmaNyArthI 1yathAjAtarUpadhar hotA hai . vah isaprakAr : — ‘pratham to main kinchitmAtra bhI parakA nahIn hUn, par bhI kinchitmAtra mere nahIn hain, kyonki samasta dravya 2tattvata parake sAth samasta sambandha rahit hain; isaliye is ShaDdravyAtmak lokamen AtmAse anya kuchh bhI merA nahIn hai;’ — isaprakAr nishchit mativAlA (vartatA huA) aur paradravyonke sAth sva – svAmisambandh jinakA AdhAr hai aisI indriyon aur no – indriyonke jayase jitendriy hotA huA vah (shrAmaNyArthI) AtmadravyakA 3yathAniShpanna shuddharUp dhAraN karanese yathAjAtarUpadhar hotA hai ..204.. 1. yathAjAtarUpadhar = (AtmAkA) jaisA, mUlabhUt rUp hai vaisA (-sahaj, svAbhAvik) rUp dhAraN karanevAlA . 2. tattvata = vAstavamen; tattvakI dRuShTise; paramArthata . 3. yathAniShpanna = jaisA banA huA hai vaisA, sahaj, svAbhAvik .
Page 382 of 513
PDF/HTML Page 415 of 546
single page version
athaitasya yathAjAtarUpadharatvasyAsansArAnabhyastatvenAtyantamaprasiddhasyAbhinavAbhyAs- kaushalopalabhyamAnAyA siddhergamakan bahirangAntarangalingadvaitamupadishati —
ab, anAdi sansArase anabhyasta honese jo atyanta aprasiddha hai aur 1abhinav abhyAsamen kaushalya dvArA jisakI siddhi upalabdha hotI hai aise is yathAjAtarUpadharapaneke bahirang aur antarang do lingonkA upadesh karate hain : —
anvayArtha : — [yathAjAtarUpajAtam ] janmasamayake rUp jaisA rUpavAlA, [utpATitakeshashmashrukan ] sir aur DADhI – mUchhake bAlonkA lonch kiyA huA, [shuddhan ] shuddha (akinchan), [hinsAdita rahitam ] hinsAdise rahit aur [apratikarma ] pratikarma (shArIrik shrRungAr)se rahit — [lingan bhavati ] aisA (shrAmaNyakA bahirang) ling hai ..205 -206.. 1. abhinav = bilakul nayA . (anAdi sansArase anabhyasta yathAjAtarUpadharapanA abhinav abhyAsamen pravINatAke
hinsAdithI shUnyatva, deh – asanskaraN — e ling chhe. 205.
nirapekShatA parathI, — jinodit mokShakAraN ling A. 206.
Page 383 of 513
PDF/HTML Page 416 of 546
single page version
Atmano hi tAvadAtmanA yathoditakrameN yathAjAtarUpadharasya jAtasyAyathAjAtarUp- dharatvapratyayAnAn moharAgadveShAdibhAvAnAn bhavatyevAbhAva, tadabhAvAttu tadbhAvabhAvino nivasan- bhUShaNadhAraNasya mUrdhajavyanjanapAlanasya sakinchanatvasya sAvadyayogayuktatvasya sharIrasanskAr- karaNatvasya chAbhAvAdyathAjAtarUpatvamutpATitakeshashmashrutvan shuddhatvan hinsAdirahitatvamapratikarmatvan cha bhavatyev, tadetadbahirang lingam . tathAtmano yathAjAtarUpadharatvApasAritAyathAjAtarUpadharatvapratyay- moharAgadveShAdibhAvAnAmabhAvAdev tadbhAvabhAvino mamatvakarmaprakamapariNAmasya shubhAshubhoparakto- dravyalinggan gnAtavyamiti prathamagAthA gatA .. muchchhArambhavimukkan paradravyakAngkShArahitanirmohaparamAtmajyoti- rvilakShaNA bAhyadravye mamatvabuddhirmUrchchhA bhaNyate, manovAkkAyavyApArarahitachichchamatkArapratipakShabhUt Arambho vyApArastAbhyAn mUrchchhArambhAbhyAn vimuktan mUrchchhArambhavimukta m . juttan uvaogajogasuddhIhin nirvikArasva- samvedanalakShaN upayoga, nirvikalpasamAdhiryoga, tayorupayogayogayo shuddhirupayogayogashuddhistayA yukta m . Na parAvekkhan nirmalAnubhUtipariNate parasya paradravyasyApekShayA rahitan, na parApekSham . apuNabbhavakAraNan punarbhavavinAshakashuddhAtmapariNAmAviparItApunarbhavasya mokShasya kAraNamapunarbhavakAraNam . jeNhan jinasya sambandhIdan jinen proktan vA jainam . evan panychavisheShaNavishiShTan bhavati . kim . lingan bhAvalinggamiti . iti
[mUrchchhArambhaviyuktam ] mUrchchhA (mamatva) aur Arambha rahit, [upayogayogashuddhibhyAn yuktan ] upayog aur yogakI shuddhise yukta tathA [na parApekShan ] parakI apekShAse rahit — aisA [jainan ] jinendradevakathit [lingam ] (shrAmaNyakA antarang) ling hai [apunarbhavakAraNam ] jo ki mokShakA kAraN hai .
TIkA : — pratham to apanese, yathoktakramase 1yathAjAtarUpadhar hue AtmAke 2ayathAjAtarUpadharapaneke kAraNabhUt moharAgadveShAdibhAvonkA abhAv hotA hI hai; aur unake abhAvake kAraN, jo ki unake sadbhAvamen hote hain aise (1) vastrAbhUShaNakA dhAraN, (2) sir aur DADhI – mUchhonke bAlonkA rakShaN, (3) sakinchanatva, (4) sAvadyayogase yuktatA tathA (5) shArIrik sanskArakA karanA, in (pAnchon) kA abhAv hotA hai; jisase (us AtmAke) (1) janmasamayake rUp jaisA rUp, (2) sir aur DADhI – mUchhake bAlonkA lonch, (3) shuddhatva, (4) hinsAdirahitatA tathA (5) apratikarmatva (shArIrik shrRungAr – sanskArakA abhAv) hotA hI hai . isaliye yah bahirang ling hai .
aur phi ra, AtmAke yathAjAtarUpadharapanese dUr kiyA gayA jo ayathAjAtarUpadharapanA, usake kAraNabhUt moharAgadveShAdibhAvonkA abhAv honese hI jo unake sadbhAvamen hote hain aise jo 1. yathAjAtarUpadhar = (AtmAkA) sahajarUp dhAraN karanevAlA . 2. ayathAjAtarUpadhar = (AtmAkA) asahajarUp dhAraN karanevAlA . 3. sakinchan = jisake pAs kuchh bhI (parigrah) ho aisA .
Page 384 of 513
PDF/HTML Page 417 of 546
single page version
payogatatpUrvakatathAvidhayogAshuddhiyuktatvasya paradravyasApekShatvasya chAbhAvAnmUrchchhArambhaviyuktatva- mupayogayogashuddhiyuktatvamaparApekShatvan cha bhavatyev, tadetadantarang lingam ..205.206..
athaitadubhayalingamAdAyaitadetatkRutvA cha shramaNo bhavatIti bhavatikriyAyAn bandhuvargaprachchhan- kriyAdisheShasakalakriyANAn chaikakartRukatvamudyotayanniyatA shrAmaNyapratipattirbhavatItyupadishati —
hotA hai; isaliye (us AtmAke) (1) mUrchhA aur Arambhase rahitatA, (2) upayog aur
yogakI shuddhise yuktatA tathA (3) parakI apekShAse rahitatA hotI hI hai . isaliye yah antarang
ab (shrAmaNyArthI) in donon lingonko grahaN karake aur itanA – itanA karake shramaN hotA hai — isaprakAr 3bhavatikriyAmen, bandhuvargase vidA lenerUp kriyAse lekar sheSh sabhI kriyAonkA ek kartA dikhalAte hue, itanese (arthAt itanA karanese) shrAmaNyakI prApti hotI hai, aisA upadesh karate hain : —
anvayArtha : — [parameN guruNA ] param guruke dvArA pradatta [tadapi lingam ] un donon lingonko [AdAy ] grahaN karake, [san namaskRutya ] unhen namaskAr karake [savratAn kriyAn shrutvA ] vrat sahit kriyAko sunakar [upasthita ] upasthit (AtmAke samIp sthit) hotA huA [sa ] vah [shramaNa bhavati ] shramaN hotA hai ..207.. 1. karmaprakram = kAmako apane U par lenA; kAmamen yukta honA, kAmakI vyavasthA . 2. tatpUrvak = uparakta (malin) upayogapUrvak . 3. bhavatikriyA = honerUp kriyA .
Page 385 of 513
PDF/HTML Page 418 of 546
single page version
tatopi shramaNo bhavitumichchhan lingadvaitamAdatte, gurun namasyati, vratakriye shRuNoti, athopatiShThate; upasthitashcha paryAptashrAmaNyasAmagrIka shramaNo bhavati . tathA hi — tat idan yathAjAtarUpadharatvasya gamakan bahirangamantarangamapi lingan prathamamev guruNA parameNArhadbhaTTArakeN tadAtve cha dIkShAchAryeN tadAdAnavidhAnapratipAdakatven vyavahArato dIyamAnatvAddattamAdAnakriyayA sambhAvya tanmayo bhavati . tato bhAvyabhAvakabhAvapravRuttetaretarasamvalanapratyastamitasvaparavibhAgatven dattasarvasvamUlottaraparamagurunamaskriyayA sambhAvya bhAvastavavandanAmayo bhavati . tata sarvasAvadya- yogapratyAkhyAnalakShaNaikamahAvratashravaNAtmanA shrutagnAnen samaye bhavantamAtmAnan jAnan sAmAyik- guruNA parameN divyadhvanikAle paramAgamopadesharUpeNArhadbhaTTArakeN, dIkShAkAle tu dIkShAguruNA . linggagrahaNAnantaran tan NamansittA tan gurun namaskRutya, sochchA tadanantaran shrutvA . kAm . kiriyan kriyAn bRuhatpratikramaNAm . kimvishiShTam . savadan savratAn vratAropaNasahitAm . uvaTThido tatashchopasthita svastha san hodi so samaNo sa pUrvoktastapodhan idAnIn shramaNo bhavatIti . ito vistara — pUrvokta linggadvay- grahaNAnantaran pUrvasUtroktapanychAchAramAshrayati, tatashchAnantagnAnAdiguNasmaraNarUpeN bhAvanamaskAreN tathaiv tadguNapratipAdakavachanarUpeN dravyanamaskAreN cha gurun namaskaroti . tata paran samastashubhAshubhapariNAm- nivRuttirUpan svasvarUpe nishchalAvasthAnan paramasAmAyikavratamArohati svIkaroti . manovachanakAyai kRutakAritAnumataishcha jagattraye kAlatrayepi samastashubhAshubhakarmabhyo bhinnA nijashuddhAtmapariNatilakShaNA yA tu kriyA sA nishchayen bRuhatpratikramaNA bhaNyate . vratAropaNAnantaran tAn cha shRuNoti . tato
TIkA : — tatpashchAt shramaN honekA ichchhuk donon lingonko grahaN karatA hai, guruko namaskAr karatA hai, vrat tathA kriyAko sunatA hai aur upasthit hotA hai; upasthit hotA huA shrAmaNyakI sAmagrI paryApta (paripUrNa) honese shramaN hotA hai . vah isaprakAr : —
param guru — pratham hI arhantabhaTTArak aur us samay (dIkShAkAlamen) dIkShAchArya — is yathAjAtarUpadharatvake sUchak bahirang tathA antarang lingake grahaNakI – vidhike pratipAdak honese, vyavahArase us lingake denevAle hain . isaprakAr unake dvArA diye gaye un lingonko grahaN kriyAke dvArA sambhAvit – sammAnit karake (shrAmaNyArthI) tanmay hotA hai . aur phi ra jinhonne sarvasva diyA hai aise 1mUl aur uttar paramaguruko, 2bhAvyabhAvakatAke kAraN pravartit ✽itaretaramalinake kAraN jisamense sva – parakA vibhAg asta ho gayA hai aisI namaskAr kriyAke dvArA sambhAvit karake – sammAnit karake 3bhAvastuti vandanAmay hotA hai . pashchAt sarva sAvadyayogake pratyAkhyAnasvarUp 1. mUl paramaguru arhantadev tathA uttaraparamaguru dIkShAchAryake prati atyanta ArAdhyabhAvake kAraN ArAdhya paramaguru
aur ArAdhak aise nijakA bhed asta ho jAtA hai . 2. bhAvya aur bhAvakake arthake liye dekho pRuShTha 8 kA pAd TippaN . ✽isakA spaShTIkaraN prathamakI 5 gAthAonke TIppaN patramen dekhiye . 3. bhAvastutivandanAmay = bhAvastutimay aur bhAvavandanAmay . pra. 49
Page 386 of 513
PDF/HTML Page 419 of 546
single page version
madhirohati . tata pratikramaNAlochanapratyAkhyAnalakShaNakriyAshravaNAtmanA shrutagnAnen traikAlik- karmabhyo vivichyamAnamAtmAnan jAnannatItapratyutpannAnupasthitakAyavAngmanakarmavivikta tvamadhi- rohati . tata samastAvadyakarmAyatanan kAyamutsRujya yathAjAtarUpan svarUpamekamekAgreNAlambya vyav- tiShThamAn upasthito bhavati . upasthitastu sarvatra samadRuShTitvAt sAkShAchchhramaNo bhavati ..207..
nirvikalpasamAdhibalen kAyamutsRujyopasthito bhavati . tatashchaivan paripUrNashramaNasAmagyAn satyAn paripUrNa- shramaNo bhavatItyartha ..207.. evan dIkShAbhimukhapuruShasya dIkShAvidhAnakathanamukhyatven prathamasthale ek mahAvratako sunanerUp shrutagnAnake dvArA samayamen pariNamit hote hue AtmAko jAnatA huA 1sAmAyikamen ArUDh hotA hai . pashchAt 2pratikramaN – AlochanA – pratyAkhyAn – svarUp kriyAko sunanerUp shrutagnAnake dvArA traikAlik karmonse vivikta (bhinna) kiye jAnevAle AtmAko jAnatA huA, atIt – anAgat – vartamAn, man – vachan – kAyasambandhI karmonse viviktatA (bhinnatA)men ArUDh hotA hai . pashchAt samasta sAvadya karmonke 3AyatanabhUt kAyakA utsarga (upekShA) karake yathAjAtarUpavAle svarUpako, ekako ekAgratayA avalambit karake rahatA huA, upasthit hotA hai . aur upasthit hotA huA, sarvatra samadRuShTipaneke kAraN sAkShAt shramaN hotA hai ..207..
avichchhinna sAmAyikamen ArUDh huA hone par bhI shramaN kadAchit chhedopasthApanAke yogya hai, aisA ab upadesh karate hain : — 1. samayamen (Atmadravyamen, nijadravyasvabhAvamen) pariNamit honA so sAmAyik hai 2. atIt – vartamAn – anAgat kAy – vachan – manasambandhI karmonse bhinna nijashuddhAtmapariNati vah pratikramaN –
nahi snAn – dAtaN, ek bhojan, bhUshayan, sthitibhojanan. 208.
Page 387 of 513
PDF/HTML Page 420 of 546
single page version
sarvasAvadyayogapratyAkhyAnalakShaNaikamahAvratavyaktivashen hinsAnRutasteyAbrahmaparigrahaviratyA- tmakan panchatayan vratan, tatparikarashcha panchatayI samiti panchatay indriyarodho locha ShaTtayamA- vashyakamachelakyamasnAnan kShitishayanamadantadhAvanan sthitibhojanamekabhaktashchaivan ete nirvikalpa- gAthAsaptakan gatam . ath nirvikalpasAmAyikasanyame yadA chyuto bhavati tadA savikalpan chhedopasthApan- chAritramArohatIti pratipAdayati — vadasamidindiyarodho vratAni cha samitayashchendriyarodhashcha vratasamitIndray- rodha . lochAvassayan lochashchAvashyakAni cha lochAvashyakan, ‘‘samAhArasyaikavachanam’’ . achelamaNhANan khidisayaNamadantavaNan ThidibhoyaNamegabhattan cha achelakAsnAnakShitishayanAdantadhAvanasthitibhojanaikabhaktAni . ede khalu mUlaguNA samaNANan jiNavarehin paNNattA ete khalu sphu Tan aShTAvinshatimUlaguNA shramaNAnAn jinavarai pragnaptA . tesu pamatto samaNo chhedovaTThAvago hodi teShu mUlaguNeShu yadA pramatta chyuto bhavati . sa ka . shramaNastapodhanastadAkAle chhedopasthApako bhavati . chhede vratakhaNDane sati punarapyupasthApakashchhedopasthApak iti . tathAhi — nishchayen mUlamAtmA, tasya kevalagnAnAdyanantaguNA mUlaguNAste cha nirvikalpasamAdhirUpeN
anvayArtha : — [vratasamitIndriyarodha ] vrat, samiti, indriyarodh, [lochAvashyakam ] loch, Avashyak, [achelam ] achelapanA, [asnAnan ] asnAn, [kShitishayanam ] bhUmishayan, [adantadhAvanan ] adantadhAvan, [sthitibhojanam ] khaDe – khaDe bhojan, [cha ] aur [ekabhaktan ] ekabAr AhAr — [ete ] ye [khalu ] vAstavamen [shramaNAnAn mUlaguNA ] shramaNonke mUlaguN [jinavarai pragnaptA ] jinavaronne kahe hain; [teShu ] unamen [pramatta ] pramatta hotA huA [shramaNa ] shramaN [chhedopasthApaka bhavati ] chhedopasthApak hotA hai ..208 -209..
TIkA : — sarva sAvadyayogake pratyAkhyAnasvarUp ek mahAvratakI vyaktiyAn (visheSh, pragaTatAen) honese hinsA, asatya, chorI, abrahma aur parigrahakI viratisvarUp pAnch prakArake vrat tathA usakI 1parikarabhUt pAnch prakArakI samiti, pAnch prakArakA indriyarodh, loch, chhah prakArake Avashyak, 2achelapanA, asnAn, bhUmishayan, adantadhAvan (dAtun na karanA), khaDe – khaDe bhojan, aur ekabAr AhAr — isaprakAr ye (aTThAIs) nirvikalpa sAmAyikasanyamake vikalpa (bhed) 1. parikar = anusaraN karanevAlA samudAy; anucharasamUh; [samiti, indriyarodh, ityAdi pAnch vratonke pIchhe –
pIchhe hote hI hain, isaliye samiti ityAdi guN pAnch vratonkA parikar arthAt anuchar samUh hai] .] 2. achelapanA = vastrarahitapanA, digambarapanA .