Pravachansar-Hindi (English transliteration). Charananuyogasuchak chulikA; Acharan pragnyapan; Gatha: 201-209.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 21 of 28

 

Page 368 of 513
PDF/HTML Page 401 of 546
single page version

ahameSh mokShAdhikArI gnAyakasvabhAvAtmatattvaparignAnapurassaramamatvanirmamatvahAnopAdAn-
vidhAnen kRutyAntarasyAbhAvAtsarvArambheN shuddhAtmani pravarte . tathA hiahan hi tAvat gnAyak
ev svabhAven kevalagnAyakasya cha sato mam vishvenApi sahajagneyagnAyakalakShaN ev sambandha,
na punaranye svasvAmilakShaNAdaya sambandhA
. tato mam na kvachanApi mamatvan, sarvatra
nirmamatvamev . athaikasya gnAyakabhAvasya samastagneyabhAvasvabhAvatvAt protkIrNalikhitanikhAt-
kIlitamajjitasamAvartitapratibimbitavattatra kramapravRuttAnantabhUtabhavadbhAvivichitraparyAyaprAgbhAramagAdh-
svabhAvan gambhIran samastamapi dravyajAtamekakShaN ev pratyakShayantan gneyagnAyakalakShaNasambandhasyA-
nirvANamArgAy cha . tatovadhAryate ayamev mokShamArgo, nAnya iti ..199.. ath ‘uvasampayAmi samman
jatto NivvANasampattI’ ityAdi pUrvapratignAn nirvAhayan svayamapi mokShamArgapariNatin svIkarotIti
pratipAdayatitamhA yasmAtpUrvokta shuddhAtmopalambhalakShaNamokShamArgeN jinA jinendrA shramaNAshcha siddhA
jAtAstasmAdahamapi tah tathaiv tenaiv prakAreN jANittA gnAtvA . kam . appANan nijaparamAtmAnam .
kimvishiShTam . jANagan gnAyakan kevalagnAnAdyanantaguNasvabhAvam . ken kRutvA gnAtvA . sabhAveN samasta-
rAgAdivibhAvarahitashuddhabuddhaikasvabhAven . pashchAt kin karomi . parivajjAmi pari samantAdvarjayAmi . kAm .
mamattin samastasachetanAchetanamishraparadravyasambandhinIn mamatAm . kathambhUta san . uvaTThido upasthita pariNata .
kva . Nimmamattamhi samastaparadravyamamakArAhankArarahitatven nirmamatvalakShaNe paramasAmyAbhidhAne vItarAg-
chAritre tatpariNatanijashuddhAtmasvabhAve vA . tathAhiahan tAvatkevalagnAnadarshanasvabhAvatven gnAyakaik-
TangkotkIrNasvabhAva . tathAbhUtasya sato mam na kevalan svasvAmyAdaya paradravyasambandhA na santi, nishchayen
TIkA :main yah mokShAdhikArI, gnAyakasvabhAvI Atmatattvake parignAnapUrvak
mamatvakI tyAgarUp aur nirmamatvakI grahaNarUp vidhike dvArA sarva Arambha (udyam) se
shuddhAtmAmen pravRutta hotA hUn, kyonki anya kRutyakA abhAv hai
. (arthAt dUsarA kuchh bhI karane
yogya nahIn hai .) vah isaprakAr hai (arthAt main isaprakAr shuddhAtmAmen pravRutta hotA hUn) :
pratham to main svabhAvase gnAyak hI hUn; keval gnAyak honese merA vishva (samasta padArthon) ke
sAth bhI sahaj gneyagnAyakalakShaN sambandha hI hai, kintu anya svasvAmilakShaNAdi sambandha nahIn
hain; isaliye merA kisIke prati mamatva nahIn hai, sarvatra nirmamatva hI hai
. ab, ek
gnAyakabhAvakA samasta gneyonko jAnanekA svabhAv honese, kramasha pravartamAn, ananta, bhUt
vartamAnbhAvI vichitra paryAyasamUhavAle, 1agAdhasvabhAv aur gambhIr aise samasta
dravyamAtrakomAnon ve dravya gnAyakamen utkIrNa ho gaye hon, chitrit ho gae hon, bhItar ghus
gaye hon, kIlit ho gaye hon, DUb gaye hon, samA gaye hon, pratibimbit hue hon, isaprakAr
1. jinakA svabhAv agAdh hai aur jo gambhIr hain aise samasta dravyonko bhUt, vartamAn tathA bhAvIkAlake kramase
honevAlI, anek prakArakI ananta paryAyonse yukta ek samayamen hI pratyakSha jAnanA AtmAkA svabhAv hai .

Page 369 of 513
PDF/HTML Page 402 of 546
single page version

nivAryatvenAshakyavivechanatvAdupAttavaishvarUpyamapi sahajAnantashaktignAyakasvabhAvenaikyarUpyamanujjhanta-
mAsansAramanayaiv sthityA sthitan mohenAnyathAdhyavasyamAnan shuddhAtmAnameSh mohamutkhAy yathAsthit-
mevAtiniprakampa sampratipadye
. svayamev bhavatu chAsyaivan darshanavishuddhimUlayA samyaggnAnopayukta-
tayAtyantamavyAbAdharatatvAtsAdhorapi sAkShAtsiddhabhUtasya svAtmanastathAbhUtAnAn paramAtmanAn cha
nityamev tadekaparAyaNatvalakShaNo bhAvanamaskAra
..200..
gneyagnAyakasambandho nAsti . tata kAraNAtsamastaparadravyamamatvarahito bhUtvA paramasAmyalakShaNe nij-
shuddhAtmani tiShThAmIti . kinch ‘uvasampayAmi samman’ ityAdisvakIyapratignAn nirvAhayansvayamapi mokShamArga-
pariNatin svIkarotyevan yaduktan gAthApAtanikAprArambhe ten kimuktan bhavatiye tAn pratignAn gRuhItvA siddhin
gatAstairev sA pratignA vastuvRuttyA samAptin nItA . kundakundAchAryadevai punargnAnadarshanAdhikAradvayarUp-
granthasamAptirUpeN samAptin nItA, shivakumAramahArAjen tu tadgranthashravaNen cha . kasmAditi chet . ye mokShan
gatAsteShAn sA pratignA paripUrNA jAtA, na chaiteShAm . kasmAt . charamadehatvAbhAvAditi ..200.. evan
gnAnadarshanAdhikArasamAptirUpeN chaturthasthale gAthAdvayan gatam .
evan nijashuddhAtmabhAvanArUpamokShamArgeN ye siddhin gatA ye cha tadArAdhakAsteShAn darshanAdhi-
kArApekShayAvasAnamanggalArthan granthAtpekShayA madhyamanggalArthan cha tatpadAbhilAShI bhUtvA namaskAran karoti
pra. 47
ek kShaNamen hI jo (shuddhAtmA) pratyakSha karatA hai, 1gneyagnAyakalakShaN sambandhakI anivAryatAke
kAraN gneygnAyakako bhinna karanA ashakya honese vishvarUpatAko prApta hone par bhI jo
(shuddhAtmA) sahaj anantashaktivAle gnAyakasvabhAvake dvArA ekarUpatAko nahIn chhoDatA, jo
anAdi sansArase isI sthitimen (gnAyak bhAvarUp hI) rahA hai aur jo mohake dvArA dUsare
rUpamen jAnA
mAnA jAtA hai us shuddhAtmAko yah main mohako ukhAD phen kakar, atiniShkampa
rahatA huA yathAsthit (jaisAkA taisA) hI prApta karatA hUn .
isaprakAr darshanavishuddhi jisakA mUl hai aisI, samyaggnAnamen upayuktatAke kAraN atyanta
avyAbAdh (nirvighna) lInatA honese, sAdhu hone par bhI sAkShAt siddhabhUt aisA yah nij AtmAko
tathA tathAbhUt (siddhabhUt) paramAtmAonko,
2usImen ekaparAyaNatA jisakA lakShaN hai aisA
bhAvanamaskAr sadA hI 3svayamev ho ..200..
1. gneyagnAyakasvarUp sambandha TAlA nahIn jA sakatA, isaliye yah ashakya hai ki gney gnAyakamen gnAt na hon,
isaliye AtmA mAnon samasta dravyarUpatAko prApta hotA hai .
2. usImen = namaskAr karane yogya padArthamen; bhAvyamen . [mAtra bhAvyamen hI parAyaN, ekAgra, lIn honA
bhAvanamaskAr lakShaN hai .]]
3. svayamev = [AchAryadev shuddhAtmAmen lIn hote hain isaliye svayamev bhAvanamaskAr ho jAtA hai .]]

Page 370 of 513
PDF/HTML Page 403 of 546
single page version

(shAlinI chhand)
jainan gnAnan gneyatattvapraNetRu
sphItan shabdabrahma samyagvigAhya
.
sanshuddhAtmadravyamAtraikavRuttyA
nityan yuktai sthIyatesmAbhirevam
..10..
(shAlinI chhand)
gneyIkurvannanjasAsImavishvan
gnAnIkurvan gneyamAkrAntabhedam
.
AtmIkurvan gnAnamAtmAnyabhAsi
sphU rjatyAtmA brahma sampadya sadya
..11..
dansaNasansuddhANan sammaNNANovajogajuttANan .
avvAbAdharadANan Namo Namo siddhasAhUNan ..“14..
Namo Namo namo nama . puna punarnamaskaromIti bhakti prakarShan darshayati . kebhya . siddhasAhUNan
siddhasAdhubhya . siddhashabdavAchyasvAtmopalabdhilakShaNArhatsiddhebhya, sAdhushabdavAchyamokShasAdhakAchAryo-
pAdhyAyasAdhubhya . punarapi kathambhUtebhya . dansaNasansuddhANan mUDhatrayAdipanychavinshatimalarahitasamyagdarshan-
sanshuddhebhya . punarapi kathambhUtebhya . sammaNNANovajogajuttANan sanshayAdirahitan samyaggnAnan, tasyopayoga
samyaggnAnopayoga, yogo nirvikalpasamAdhirvItarAgachAritramityartha, tAbhyAn yuktA samyaggnAnopayog-
yuktAstebhya
. punashcha kinrUpebhya. avvAbAdharadANan samyaggnAnAdibhAvanotpannAvyAbAdhAnantasukh-
ratebhyashcha ..



14.. iti namaskAragAthAsahitasthalachatuShTayen chaturthavisheShAntarAdhikAra samApta . evan
[ab shlok dvArA jinendrokta shabdabrahmake samyak abhyAsakA phal kahA jAtA hai ]
artha :isaprakAr gneyatattvako samajhAnevAle jain gnAnamenvishAl shabdabrahmamen
samyaktayA avagAhan karake (DubakI lagAkar, gaharAImen utarakar, nimagna hokar) ham mAtra
shuddhaAtmadravyarUp ek vRuttise (pariNatise) sadA yukta rahate hain
..10..
[ab shlokake dvArA muktAtmAke gnAnakI mahimA gAkar gneyatattvapragnApanAdhikArakI
pUrNAhUti kI jA rahI hai . ] :
artha :AtmA brahmako (paramAtmatvako, siddhatvako) shIghra prApta karake, asIm
(ananta) vishvako shIghratAmen (ek samayamen) gneyarUp karatA huA, bhedonko prApta gneyonko gnAnarUp
karatA huA (anek prakArake gneyonko gnAnamen jAnatA huA) aur sva
paraprakAshak gnAnako
AtmArUp karatA huA, pragaTdaidIpyamAn hotA hai ..11..

Page 371 of 513
PDF/HTML Page 404 of 546
single page version

(vasantatilakA chhand)
dravyAnusAri charaNan charaNAnusAri
dravyan mitho dvayamidan nanu savyapekSham
.
tasmAnmumukShuradhirohatu mokShamArgan
dravyan pratItya yadi vA charaNan pratItya
..12..
iti tattvadIpikAyAn pravachanasAravRuttau shrImadamRutachandrasUrivirachitAyAn gneyatattvapragnApano nAm
dvitIya shrutaskandha samApta ..2..
‘atthittaNichchhidassa hi’ ityAdyekAdashagAthAparyantan shubhAshubhashuddhopayogatrayamukhyatven prathamo
visheShAntarAdhikArastadanantaran ‘apadeso paramANU padesametto ya’ ityAdigAthAnavakaparyantan pudgalAnAn

parasparabandhamukhyatven dvitIyo visheShAntarAdhikArastata paran ‘arasamarUvan’ ityAdyekonavinshatigAthAparyantan

jIvasya pudgalakarmaNA sah bandhamukhyatven tRutIyo visheShAntarAdhikArastatashcha ‘Na chayadi jo du mamattin’

ityAdidvAdashagAthAparyantan visheShabhedabhAvanAchUlikAvyAkhyAnarUpashchaturtho visheShAntarAdhikAr ityekAdhik-

panychAshadgAthAbhirvisheShAntarAdhikArachatuShTayen visheShabhedabhAvanAbhidhAnashchaturthontarAdhikAra samApta
.
iti shrIjayasenAchAryakRutAyAn tAtparyavRuttau ‘tamhA tassa NamAin’ ityAdipanychatrinshadgAthAparyantan
sAmAnyagneyavyAkhyAnan, tadanantaran ‘davvan jIvan’ ityAdyekonavinshatigAthAparyantan jIvapudgaladharmAdibheden
visheShagneyavyAkhyAnan, tatashcha ‘sapadesehin samaggo’ ityAdigAthAShTakaparyantan sAmAnyabhedabhAvanA, tata paran

‘atthittaNichchhidassa hi’ ityAdyekAdhik panychAshadgAthAparyantan visheShabhedabhAvanA chetyantarAdhikArachatuShTayen

trayodashAdhikashatagAthAbhi
samyagdarshanAdhikArnAmA gneyAdhikArAparasangno dvitIyo mahAdhikAra samApta ..2..
[ab shlok dvArA, dravya aur charaNakA sambandh batalAkar, gneyatattvapragnApan nAmak
dvitIyAdhikArakI aur charaNAnuyogasUchak chUlikA nAmak tRutIyAdhikArakI sandhi batalAI jAtI
hai
. ] :
artha :charaN dravyAnusAr hotA hai aur dravya charaNAnusAr hotA haiisaprakAr ve donon
paraspar apekShAsahit hain; isaliye yA to dravyakA Ashray lekar athavA to charaNakA Ashray lekar
mumukShu (gnAnI, muni) mokShamArgamen ArohaN karo
.
isaprakAr (shrImadbhagavatkundakundAchAryadev praNIt) shrI pravachanasAr shAstrakI
shrImadamRutachandrAchAryadevavirachit tatvadIpikAnAmak TIkAkA yah ‘gneyatattvapragnApan’ nAmak
dvitIyashrutaskandh (kA bhAShAnuvAd) samApta huA .

Page 372 of 513
PDF/HTML Page 405 of 546
single page version

ath pareShAn charaNAnuyogasUchikA chUlikA .
tatra
dravyasya siddhau charaNasya siddhi
dravyasya siddhishcharaNasya siddhau .
buddhveti karmAviratA parepi
dravyAviruddhan charaNan charantu
..13..
iti charaNAcharaNe parAn prayojayati
3
charaNAnuyogasUchak chUlikA
kAryan pratyatraiv grantha samApta iti gnAtavyam . kasmAditi chet . ‘uvasampayAmi samman’ iti
pratignAsamApte . ataparan yathAkrameN saptAdhikanavatigAthAparyantan chUlikArUpeN chAritrAdhikAravyAkhyAnan
prArabhyate . tatra tAvadutsargarUpeN chAritrasya sankShepavyAkhyAnam . tadanantaramapavAdarUpeN tasyaiv chAritrasya
vistaravyAkhyAnam . tatashcha shrAmaNyAparanAmamokShamArgavyAkhyAnam . tadanantaran shubhopayogavyAkhyAn-
mityantarAdhikArachatuShTayan bhavati . tatrApi prathamAntarAdhikAre panycha sthalAni . ‘evan paNamiy siddhe’
ityAdigAthAsaptaken dIkShAbhimukhapuruShasya dIkShAvidhAnakathanamukhyatayA prathamasthalam . ataparan
‘vadasamidindiy’ ityAdi mUlaguNakathanarUpeN dvitIyasthale gAthAdvayam . tadanantaran guruvyavasthAgnApanArthan
ab dUsaronko charaNAnuyogakI sUchak 1chUlikA hai .
[usamen, pratham shrI amRutachandrAchAryadev shlokake dvArA ab isAgAmI gAthAkI
utthAnikA karate hain . ]
[artha : ] dravyakI siddhimen charaNakI siddhi hai, aur charaNakI siddhimen dravyakI siddhi
yah jAnakar, karmonse (shubhAshubh bhAvonse) avirat dUsare bhI, dravyase aviruddha charaN
(chAritra)kA AcharaN karo .
isaprakAr (shrImad bhagavatkundakundAchAryadev is AgAmI gAthAke dvArA) dUsaronko
charaN (chAritra)ke AcharaN karanemen yukta karate (joDate) hain .
indravajrA chhand
1. chUlikA = jo shAstramen nahIn kahA gayA hai usakA vyAkhyAn karanA, athavA kahe gaye kA visheSh vyAkhyAn
karanA yA dononkA yathAyogya vyAkhyAn karanA .

Page 373 of 513
PDF/HTML Page 406 of 546
single page version

‘es surAsuramaNusindavandidan dhodaghAikammamalan . paNamAmi vaDDhamANan titthan dhammassa
kattAran .. sese puN titthayare sasavvasiddhe visuddhasabbhAve . samaNe ya NANadansaNacharittatav-
vIriyAyAre .. te te savve samagan samagan pattegamev pattegan . vandAmi ya vaTTante arahante mANuse khette ..
evan paNamiy siddhe jiNavaravasahe puNo puNo samaNe .
paDivajjadu sAmaNNan jadi ichchhadi dukkhaparimokkhan ..201..
‘lingaggahaNe’ ityAdi ekA gAthA, tathaiv prAyashchittakathanamukhyatayA ‘payadamhi’ ityAdi gAthAdvayamiti
samudAyen tRutIyasthale gAthAtrayam
. athAchArAdishAstrakathitakrameN tapodhanasya sankShepasamAchArakathanArthan
‘adhivAse va’ ityAdi chaturthasthale gAthAtrayam . tadanantaran bhAvahinsAdravyahinsAparihArArthan ‘apayattA vA
chariyA’ ityAdi panychamasthale sUtraShaTkamityekavinshatigAthAbhi sthalapanychaken prathamAntarAdhikAre
samudAyapAtanikA
. tadyathAathAsannabhavyajIvAnshchAritre prerayatipaDivajjadu pratipadyatAn svIkarotu .
kim . sAmaNNan shrAmaNyan chAritram . yadi kim . ichchhadi jadi dukkhaparimokkhan yadi chet
dukhaparimokShamichchhati . sa ka kartA . pareShAmAtmA . kathan pratipadyatAm . evan evan pUrvoktaprakAreN ‘es
surAsuramaNusind’ ityAdigAthApanychaken panychaparameShThinamaskAran kRutvA mamAtmanA dukhamokShArthinAnyai
pUrvoktabhavyairvA yathA tachchAritran pratipannan tathA pratipadyatAm
. kin kRutvA pUrvam . paNamiy praNamya . kAn .
siddhe anynyanapAdukAdisiddhivilakShaNasvAtmopalabdhisiddhisametasiddhAn . jiNavaravasahe sAsAdanAdikShIN-
[ab gAthAke prArambh karanese pUrva usakI sandhike liye shrI amRutachandrAchAryadevane panch
parameShThIko namaskAr karaneke liye nimnaprakArase gnAnatattvapragnApan adhikArakI pratham tIn
gAthAyen likhI hain :
‘‘es surAsuramaNusindavandidandhodaghAikammamalan .
paNamAmi vaDDhamANan titthan dhammassa kattAran ..
sese puN titthayare sasavvasiddhe visuddhasabbhAve .
samaNe ya NANadansaNacharittatavavIriyAyAre ..
te te savve samagan samagan pattegamev pattegan .
vandAmi ya vaTTante arahante mANuse khette ..’’
[ab, is adhikArakI gAthA prArambh karate hain : ]
e rIt praNamI siddha, jinavaravRuShabh, munine pharI pha rI,
shrAmaNya angIkRut karo, abhilASh jo dukhamuktinI. 201.

Page 374 of 513
PDF/HTML Page 407 of 546
single page version

evan praNamya siddhAn jinavaravRuShabhAn puna puna shramaNAn .
pratipadyatAn shrAmaNyan yadIchchhati dukhaparimokSham ..201..
yathA mamAtmanA dukhamokShArthinA, ‘kichchA arahantANan siddhANan tah Namo gaNaharANan .
ajjhAvayavaggANan sAhUNan chev savvesin .. tesin visuddhadansaNaNANapahANAsaman samAsejja .
uvasampayAmi samman jatto NivvANasampattI ..’ iti arhatsiddhAchAryopAdhyAyasAdhUnAn praNati-
vandanAtmakanamaskArapurasaran vishuddhadarshanagnAnapradhAnan sAmyanAm shrAmaNyamavAntaragranthasandarbhobhay-
sambhAvitasausthityan svayam pratipannan, pareShAmAtmApi yadi dukhamokShArthI tathA tatpratipadyatAm
.
yathAnubhUtasya tatpratipattivartmana praNetAro vayamime tiShThAm iti ..201..
kaShAyAntA ekadeshajinA uchyante, sheShAshchAnAgArakevalino jinavarA bhaNyante, tIrthankaraparamadevAshcha
jinavaravRuShabhA iti, tAn jinavaravRuShabhAn
. na kevalan tAn praNamya, puNo puNo samaNe chichchamatkAramAtra-
nijAtmasamyakshraddhAnagnAnAnuShThAnarUpanishchayaratnatrayAcharaNapratipAdanasAdhakatvodyatAn shramaNashabdavAchyAnA-
chAryopAdhyAyasAdhUnshcha puna puna praNamyeti
. kinch pUrvan granthaprArambhakAle sAmyamAshrayAmIti
anvayArtha :[yadi dukhaparimokSham ichchhati ] yadi dukhonse parimukta honekI
(chhuTakArA pAnekI) ichchhA ho to, [evan ] pUrvokta prakArase (gnAnatattvapragnApanakI pratham tIn
gAthAonke anusAr) [puna puna ] bArambAr [siddhAn ] siddhonko, [jinavaravRuShabhAn ]
jinavaravRuShabhonko (-arhantonko) tathA [shramaNAn ] shramaNonko [praNamya ] praNAm karake, [shrAmaNyan
pratipadyatAm ]
(jIv) shrAmaNyako angIkAr karo
..201..
TIkA :jaise dukhonse mukta honeke arthI mere AtmAne1‘‘kichchA arahantANan
siddhANan tah Namo gaNaharANan . ajjhAvayavaggANan sAhUNan chev savvesin .. tesin
visuddhadansaNaNANapahANAsaman samAsejja . uvasampayAmi samman jatto NivvANasampattI .’’ isaprakAr
arhanton, siddhon, AchAryon, upAdhyAyon tathA sAdhuonko 2praNAmvandanAtmak namaskArapUrvak
3vishuddhadarshanagnAnapradhAn sAmyanAmak shrAmaNyakojisakA is granthamen kahe hue
(gnAnatattvapragnApan aur gneyatattvapragnApan nAmak) do adhikAronkI rachanA dvArA susthitapan huA
hai use
svayam angIkAr kiyA, usIprakAr dUsaronkA AtmA bhI, yadi dukhonse mukta honekA
arthI (ichchhuk) ho to, use angIkAr kare . us (shrAmaNya) ko angIkAr karanekA jo
4yathAnubhUt mArga hai usake praNetA ham yah khaDe hain ..201..
1. yah, gnAnatattvapragnApanakI chauthI aur pAnchavI gAthAyen hain .
2. namaskAr praNAmvandanamay hai . (visheShake liye dekho pRuShTha 4 kA phu TanoT)
3. vishuddhadarshanagnAnapradhAn = jisamen vishuddha darshan aur gnAn pradhAn hai aisA . [sAmya nAmak shrAmaNyamen vishuddha
darshan aur gnAn pradhAn hai .] 4. yathAnubhUt = jaisA (hamane) anubhav kiyA hai vaisA .

Page 375 of 513
PDF/HTML Page 408 of 546
single page version

ath shramaNo bhavitumichchhan pUrvan kin kin karotItyupadishati
Apichchha bandhuvaggan vimochido gurukalattaputtehin .
Asijja NANadansaNacharittatavavIriyAyAran ..202..
ApRuchchhay bandhuvargan vimochito gurukalatraputrai .
AsAdya gnAnadarshanachAritratapovIryAchAram ..202..
yo hi nAm shramaNo bhavitumichchhati sa pUrvamev bandhuvargamApRuchchhate, gurukalatraputrebhya
AtmAnan vimochayati, gnAnadarshanachAritratapovIryAchAramAsIdati . tathA hievan bandhuvarga-
mApRuchchhate, aho idanjanasharIrabandhuvargavartin AtmAna, asya janasya AtmA na kinchanApi
yuShmAkan bhavatIti nishchayen yUyan jAnIt; tat ApRuShTA yUyan; ayamAtmA adyodbhinnagnAnajyoti
shivakumAramahArAjanAmA pratignAn karotIti bhaNitam, idAnIn tu mamAtmanA chAritran pratipannamiti
pUrvAparavirodha
. parihAramAhgranthaprArambhAtpUrvamev dIkShA gRuhItA tiShThati, paran kintu granthakaraNavyAjen
kvApyAtmAnan bhAvanApariNatan darshayati, kvApi shivakumAramahArAjan, kvApyanyan bhavyajIvan vA . ten
kAraNenAtra granthe puruShaniyamo nAsti, kAlaniyamo nAstItyabhiprAya ..201.. ath shramaNo
bhavitumichchhanpUrvan kShamitavyan karoti‘uvaThThido hodi so samaNo’ ityagre ShaShThagAthAyAn yadvayAkhyAnan tiShThati
tanmanasi dhRutvA pUrvan kin kRutvA shramaNo bhaviShyatIti vyAkhyAtiApichchha ApRuchchhay pRuShTavA . kam .
ab, shramaN honekA ichchhuk pahale kyAkyA karatA hai usakA upadesh karate hain :
anvayArtha :(shrAmaNyArthI) [bandhuvargam ApRuchchhya ] bandhuvargase vidA mAngakar
[gurukalatraputrai vimochita ] baDonse, strI aur putrase mukta kiyA huA
[gnAnadarshanachAritratapovIryAchAram AsAdya ] gnAnAchAr, darshanAchAr, chAritrAchAr, tapAchAr aur
vIryAchArako angIkAr karake........
..202..
TIkA :jo shramaN honA chAhatA hai, vah pahale hI bandhuvargase (sagesambandhiyonse) vidA
mAngatA hai, gurujanon (baDon) se, strI aur putronse apaneko chhuDAtA hai, gnAnAchAr, darshanAchAr,
chAritrAchAr, tapAchAr tathA vIryAchArako angIkAr karatA hai
. vah isaprakAr hai :
bandhuvargase isaprakAr vidA letA hai :aho ! is puruShake sharIrake bandhuvargamen pravartamAn
AtmAo ! is puruShakA AtmA kinchitmAtra bhI tumhArA nahIn hai,isaprakAr tum nishchayase
bandhujanonI vidAy laI, strIputravaDIlothI chhUTI,
dRuggnAntapchAritravIryAchAr angIkRut karI. 202.

Page 376 of 513
PDF/HTML Page 409 of 546
single page version

AtmAnamevAtmanonAdibandhumupasarpati . aho idanjanasharIrajanakasyAtman, aho idanjanasharIr-
jananyA Atman, asya janasyAtmA na yuvAbhyAn janito bhavatIti nishchayen yuvAn jAnItan;
tat imamAtmAnan yuvAn vimunchatam; ayamAtmA adyodbhinnagnAnajyoti AtmAnamevAtmano-
nAdijanakamupasarpati
. aho idanjanasharIraramaNyA Atman, asya janasyAtmAnan na tvan ramay-
sIti nishchayen tvan jAnIhi; tat imamAtmAnan vimunch; ayamAtmA adyodbhinnagnAnajyoti
svAnubhUtimevAtmanonAdiramaNImupasarpati
. aho idanjanasharIraputrasyAtman, asya janasyAtmano
na tvan janyo bhavasIti nishchayen tvan jAnIhi; tat imamAtmAnan vimunch; ayamAtmA
adyodbhinnagnAnajyoti AtmAnamevAtmanonAdijanyamupasarpati
. evan gurukalatraputrebhya AtmAnan
bandhuvaggan bandhuvargan gotram . tata kathambhUto bhavati . vimochido vimochitastyakto bhavati . kai kartRubhUtai .
gurukalattaputtehin pitRumAtRukalatraputrai . punarapi kin kRutvA shramaNo bhaviShyati . Asijja AsAdya Ashritya .
kam . NANadansaNacharittatavavIriyAyAran gnAnadarshanachAritratapovIryAchAramiti . ath vistaraaho bandhuvarga-
pitRumAtRukalatraputrA, ayan madIyAtmA sAmpratamudbhinnaparamavivekajyotissan svakIyachidAnandaikasvabhAvan
paramAtmAnamev nishchayanayenAnAdibandhuvargan pitaran mAtaran kalatran putran chAshrayati, ten kAraNen mAn munychat

yUyamiti kShamitavyan karoti
. tatashcha kin karoti . paramachaitanyamAtranijAtmatattvasarvaprakAropAdey-
ruchiparichchhittinishchalAnubhUtisamastaparadravyechchhAnivRuttilakShaNatapashcharaNasvashaktyanavagUhanavIryAchArarUpan
jAno . isaliye main tumase vidA letA hUn . jise gnAnajyoti pragaT huI hai aisA yah AtmA Aj
apane AtmArUpI apane anAdibandhuke pAs jA rahA hai .
aho ! is puruShake sharIrake janak (pitA)ke AtmA ! aho ! is puruShake sharIrakI
jananI (mAtA) ke AtmA ! is puruShakA AtmA tumhAre dvArA janit (utpanna) nahIn hai, aisA tum
nishchayase
jAno . isaliye tum is AtmAko chhoDo . jise gnAnajyoti pragaT huI hai aisA yah
AtmA Aj AtmArUpI apane anAdijanakake pAs jA rahA hai . aho ! is puruShake sharIrakI
ramaNI (strI)ke AtmA ! tU is puruShake AtmAko ramaN nahIn karAtA, aisA tU nishchayase jAn .
isaliye tU is AtmAko chhoD . jise gnAnajyoti pragaT huI hai aisA yah AtmA Aj apanI
svAnubhUtirUpI anAdiramaNIke pAs jA rahA hai . aho ! is puruShake sharIrake putra AtmA ! tU
is puruShake AtmAkA janya (utpanna kiyA gayAputra) nahIn hai, aisA tU nishchayase jAn . isaliye
tU is AtmAko chhoD . jise gnAnajyoti pragaT huI hai aisA yah AtmA Aj AtmArUpI apane
anAdi janyake pAs jA rahA hai .isaprakAr baDonse, strIse aur putrase apaneko chhuDAtA hai .
(yahAn aisA samajhanA chAhiye ki jo jIv muni honA chAhatA hai vah kuTumbase sarvaprakArase
virakta hI hotA hai . isaliye kuTumbakI sammatise hI muni honekA niyam nahIn hai . isaprakAr
kuTumbake bharose rahane par to, yadi kuTumba kisIprakArase sammati hI nahIn de to muni hI nahIn

Page 377 of 513
PDF/HTML Page 410 of 546
single page version

vimochayati . tathA aho kAlavinayopadhAnabahumAnAnihnavArthavyanjanatadubhayasampannatvalakShaN-
gnAnAchAr, na shuddhasyAtmanastvamasIti nishchayen jAnAmi, tathApi tvAn tAvadAsIdAmi
yAvattvatprasAdAt
shuddhamAtmAnamupalabhe . aho nishanki tatvanikAnkShitatvanirvichikitsatvanirmUDh-
dRuShTitvopabRunhaNasthitikaraNavAtsalyaprabhAvanAlakShaNadarshanAchAr, na shuddhasyAtmanastvamasIti nishchayen
jAnAmi, tathApi tvAn tAvadAsIdAmi yAvat
tvatprasAdAt shuddhamAtmAnamupalabhe . aho
mokShamArgapravRuttikAraNapanchamahAvratopetakAyavAngmanoguptIryAbhAShaiShaNAdAnanikShepaNapratiShThApanasamiti-
lakShaNachAritrAchAr, na shuddhasyAtmanastvamasIti nishchayen jAnAmi, tathApi tvAn tAvadAsIdAmi
yAvattvatprasAdAt
shuddhamAtmAnamupalabhe . aho anashanAvamaudaryavRuttiparisankhyAnarasaparityAg-
viviktashayyAsanakAyakleshaprAyashchittavinayavaiyAvRuttyasvAdhyAyadhyAnavyutsargalakShaNatapaAchAr, na
nishchayapanychAchAramAchArAdicharaNagranthakathitatatsAdhakavyavahArapanychAchAran chAshrayatItyartha . atra yadgotrAdibhi
sah kShamitavyavyAkhyAnan kRutan tadatrAtiprasanganiShedhArtham . tatra niyamo nAsti . kathamiti chet . pUrvakAle
prachureN bharatasagararAmapANDavAdayo rAjAn ev jinadIkShAn gRuhNanti, tatparivAramadhye yadA kopi
mithyAdRuShTirbhavati tadA dharmasyopasargan karotIti
. yadi puna kopi manyate gotrasammatan kRutvA
પ્ર. ૪૮
huA jA sakegA . isaprakAr kuTumbako sammat karake hI munitvake dhAraN karanekA niyam na
hone par bhI, kuchh jIvonke muni honese pUrva vairAgyake kAraN kuTumbako samajhAnekI bhAvanAse
pUrvokta prakArake vachan nikalate hain
. aise vairAgyake vachan sunakar, kuTumbamen yadi koI
alpasansArI jIv ho to vah bhI vairAgyako prApta hotA hai .)
(ab nimna prakArase panchAchArako angIkAr karatA hai :)
(jisaprakAr bandhuvargase vidA lI, apaneko baDonse, strI aur putrase chhuDAyA)
usIprakAraho kAl, vinay, upadhAn, bahumAn, anihnav, artha, vyanjan aur tadubhayasampanna
gnAnAchAr ! main yah nishchayase jAnatA hUn ki ‘tU shuddhAtmAkA nahIn hai; tathApi main tujhe tab tak
angIkAr karatA hUn jab tak ki tere prasAdase shuddhAtmAko upalabdha kar lUn
. aho nishankitatva,
nikAnkShitatva, nirvichikitsatva, nirmUDhadRuShTitva, upabRunhaN, sthitikaraN, vAtsalya aur
prabhAvanAsvarUp darshanAchAr
. main yah nishchayase jAnatA hUn ki tU shuddhAtmAkA nahIn hai, tathApi tujhe
tab tak angIkAr karatA hUn jab tak ki tere prasAdase shuddhAtmAko upalabdha kar lUn . aho,
mokShamArgamen pravRuttike kAraNabhUt, panchamahAvratasahit kAyvachanmanagupti aur IryAbhAShA
eShaNAdAnanikShepaNpratiShThApanasamitisvarUp chAritrAchAr ! main yah nishchayase jAnatA hUn ki tU
shuddhAtmAkA nahIn hai, tathApi tujhe tab tak angIkAr karatA hUn jab tak ki tere prasAdase
shuddhAtmAko upalabdha kar lUn
. aho anashan, avamaudarya, vRuttiparisankhyAn, rasaparityAg, vivikta

Page 378 of 513
PDF/HTML Page 411 of 546
single page version

shuddhasyAtmanastvamasIti nishchayen jAnAmi, tathApi tvAn tAvadAsIdAmi yAvat tvatprasAdAt
shuddhamAtmAnamupalabhe . aho samastetarAchArapravartakasvashaktyanigUhanalakShaNavIryAchAr, na shuddha-
syAtmanastvamasIti nishchayen jAnAmi, tathApi tvAn tAvadAsIdAmi yAvattvatprasAdAt shuddhamA-
tmAnamupalabhe . evan gnAnadarshanachAritratapovIryAchAramAsIdati cha ..202..
pashchAttapashcharaNan karomi tasya prachureN tapashcharaNamev nAsti, kathamapi tapashcharaNe gRuhItepi yadi gotrAdi-
mamatvan karoti tadA tapodhan ev na bhavati
. tathAchokta m‘‘jo sakalaNayararajjan puvvan chaiUN kuNai
ya mamattin . so Navari lingadhArI sanjamasAreN NissAro’’ ..202.. ath jinadIkShArthI bhavyo jainAchArya-
mAshrayatisamaNan nindAprashansAdisamachittatven pUrvasUtroditanishchayavyavahArapanychAchArasyAcharaNAchAraN-
pravINatvAt shramaNam . guNaDDhan chaturashItilakShaguNAShTAdashasahasrashIlasahakArikAraNottamanijashuddhAtmAnubhUti-
guNenADhayan bhRutan paripUrNatvAdguNADhayam . kularUvavayovisiTThan lokadugunchchhArahitatven jinadIkShAyogyan kulan
shayyAsan, kAyaklesh, prAyashchitta, vinay, vaiyAvRutya, svAdhyAy, dhyAn aur vyutsargasvarUp
tapAchAr ! main yah nishchayase jAnatA hUn ki tU shuddhAtmA nahIn hai tathApi tujhe tab tak angIkAr
karatA hUn jab tak tere prasAdase shuddhAtmAko upalabdha kar lUn ! aho samasta itar (vIryAchArake
atirikta anya) AchAramen pravRutti karAnevAlI svashaktike agopanasvarUp vIryAchAr ! main yah
nishchayase jAnatA hUn ki tU shuddhAtmAkA nahIn hai, tathApi tujhe tab tak angIkAr karatA hUn jab
tak ki tere prasAdase shuddhAtmAko upalabdha kar lUn
isaprakAr gnAnAchAr, darshanAchAr, chAritrAchAr,
tapAchAr tathA vIryAchArako angIkAr karatA hai .
(samyagdRuShTi jIv apane svarUpako jAnatA haianubhav karatA hai aur apaneko anya
samasta vyavahArabhAvonse bhinna jAnatA hai . jabase use svaparakA vivekasvarUp bhedavignAn pragaT
huA thA tabhI se vah samasta vibhAvabhAvonkA tyAg kar chukA hai aur tabhIse usane TankotkIrNa
nijabhAv angIkAr kiyA hai
. isaliye use na to tyAg karaneko rahA hai aur na kuchh grahaN
angIkAr karaneko rahA hai . svabhAvadRuShTikI apekShAse aisA hone par bhI, vah paryAyamen
pUrvabaddha karmonke udayake nimittase anek prakArake vibhAvabhAvarUp pariNamit hotA hai . is
vibhAvapariNatiko pRuthak hotI na dekhakar vah AkulvyAkul bhI nahIn hotA aur vah sakal
vibhAvapariNatiko dUr karanekA puruShArtha kiye binA bhI nahIn karatA . sakal vibhAvapariNatise
rahit svabhAvadRuShTike balasvarUp puruShArthase guNasthAnonkI paripATIke sAmAnya kramAnusAr usake
pratham ashubh pariNatikI hAni hotI hai, aur phi ra dhIre dhIre shubh pariNati bhI chhUTatI jAtI hai
.
aisA honese vah shubharAgake udayakI bhUmikAmen gRuhavAsakA aur kuTumbakA tyAgI hokar
vyavahAraratnatrayarUp panchAchArako angIkAr karatA hai
. yadyapi vah gnAnabhAvase samasta shubhAshubh
kriyAonkA tyAgI hai tathApi paryAyamen shubharAg nahIn chhUTanese vah pUrvoktaprakArase panchAchArako grahaN
karatA hai
.) ..202..

Page 379 of 513
PDF/HTML Page 412 of 546
single page version

athAta kIdRusho bhavatItyupadishati
samaNan gaNin guNaDDhan kularUvavayovisiTThamiTThadaran .
samaNehin tan pi paNado paDichchha man chedi aNugahido ..203..
shramaNan gaNinan guNADhayan kularUpavayovishiShTamiShTataram .
shramaNaistamapi praNata pratIchchha mAn chetyanugRuhIta ..203..
tato hi shrAmaNyArthI praNatonugRuhItashcha bhavati . tathA hiAcharitAchAritasamasta-
viratipravRuttisamAnAtmarUpashrAmaNyatvAt shramaNan, evamvidhashrAmaNyAcharaNAchAraNapravINatvAt guNADhayan,
bhaNyate . antaranggashuddhAtmAnubhUtignApakan nirgranthanirvikAran rUpamuchyate . shuddhAtmasamvittivinAshakArivRuddha-
bAlayauvanodrekajanitabuddhivaikalyarahitan vayashcheti . tai kularUpavayobhirvishiShTatvAt kularUpavayo-
vishiShTam . iTThadaran iShTataran sammatam . kai . samaNehin nijaparamAtmatattvabhAvanAsahitasamachittashramaNair-
nyAchAryai . gaNin evamvidhaguNavishiShTan paramAtmabhAvanAsAdhakadIkShAdAyakamAchAryam . tan pi paNado na kevalan
tamAchAryamAshrito bhavati, praNatopi bhavati . ken rUpeN . paDichchha man he bhagavan, anantagnAnAdi-
jinaguNasampattikAraNabhUtAyA anAdikAletyantadurlabhAyA bhAvasahitajinadIkShAyA pradAnen prasAden mAn
pashchAt vah kaisA hotA hai isakA upadesh karate hain :
anvayArtha :[shramaNan ] jo shramaN hai, [guNADhayan ] guNADhay hai, [kularUpavayo vishiShTan ]
kul, rUp tathA vayase vishiShTa hai, aur [shramaNai iShTataran ] shramaNonko ati iShTa hai [tam api gaNinan ]
aise gaNIko [mAm pratIchchha iti ] ‘mujhe svIkAr karo’ aisA kahakar [praNata ] praNat hotA hai
(-praNAm karatA hai ) [cha ] aur [anugrahIta ] anugRuhIt hotA hai
..203..
TIkA :pashchAt shrAmaNyArthI praNat aur anugRuhIt hotA hai . vah isaprakAr hai ki
AcharaN karanemen aur AcharaN karAnemen AnevAlI samasta viratikI pravRuttike 1samAn
AtmarUpaise shrAmaNyapaneke kAraN jo ‘shramaN’ hai; aise shrAmaNyakA AcharaN karanemen aur
AcharaN karAnemen pravIN honese jo ‘guNADhay’ hai; sarva laukikajanonke dvArA nishankatayA sevA karane
yogya honese aur kulakramAgat (kulakramase utar AnevAle) krUratAdi doShonse rahit honese jo
1. samAn = tulya, barAbar, ekasA, milatA huA . [viratikI pravRuttike tulya AtmAkA rUp arthAt viratikI
pravRuttise milatI huIsamAn AtmadashA so shrAmaNya hai .]
‘mujane graho’ kahI, praNat thaI, anugRuhIt thAy gaNI vaDe,
vayarUpakulavishiShTa, yogI, guNADhay ne muniiShTa je. 203.

Page 380 of 513
PDF/HTML Page 413 of 546
single page version

sakalalaukikajananishank sevanIyatvAt kulakramAgatakrauryAdidoShavarjitatvAchcha kulavishiShTan, anta-
rangashuddharUpAnumApakabahirangashuddharUpatvAt rUpavishiShTan, shaishavavArdhakyakRu tabuddhiviklavatvAbhAvA-
dyauvanodrek vikri yAvivikta buddhitvAchcha vayovishiShTan nisheShitayathoktashrAmaNyAcharaNAchAraNaviShay-
pauruSheyadoShatven mumukShubhirabhyupagatataratvAt
shramaNairiShTataran cha gaNinan shuddhAtmatattvopalambha-
sAdhakamAchAryan shuddhAtmatattvopalambhasiddhayA mAmanugRuhANetyupasarpan praNato bhavati . evamiyan te
shuddhAtmatattvopalambhasiddhiriti ten prArthitArthen sanyujyamAnonugRuhIto bhavati ..203..
athAtopi kIdRusho bhavatItyupadishati
NAhan homi paresin Na me pare Natthi majjhamih kinchi .
idi Nichchhido jidindo jAdo jadhajAdarUvadharo ..204..
pratIchchha svIkuru . chedi aNugahido na kevalan praNato bhavati, tenAchAryeNAnugRuhIta svIkRutashcha bhavati . he
bhavya, nissArasansAre durlabhabodhin prApya nijashuddhAtmabhAvanArUpayA nishchayachaturvidhArAdhanayA manuShyajanma
saphalan kurvityanen prakAreNAnugRuhIto bhavatItyartha
..203.. ath guruNA svIkRuta san kIdRusho
bhavatItyupadishatiNAhan homi paresin nAhan bhavAmi pareShAm . nijashuddhAtmana sakashAtpareShAn bhinnadravyANAn
‘kulavishiShTa hai; antarang shuddharUpakA anumAn karAnevAlA bahirang shuddharUp honese jo ‘rUpavishiShTa’
hai, bAlakatva aur vRuddhatvase honevAlI
1buddhiviklavatAkA abhAv honese tathA 2yauvanodrekakI
vikriyAse rahit buddhi honese jo ‘vayavishiShTa’ hai; aur yathokta shrAmaNyakA AcharaN karane tathA
AcharaN karAne sambandhI
3pauruShey doShonko nisheShatayA naShTa kar denese mumukShuonke dvArA
(prAyashchittAdike liye) jinakA bahuAshray liyA jAtA hai isaliye jo ‘shramaNonko atiiShTa’ hai,
aise gaNIke nikaT
shuddhAtmatattvakI upalabdhike sAdhak AchAryake nikaT‘shuddhAtmatattvakI
upalabdhirUp siddhise mujhe anugRuhIt karo’ aisA kahakar (shrAmaNyArthI) jAtA huA praNat hotA
hai
. ‘is prakAr yah tujhe shuddhAtmatattvakI upalabdhirUp siddhi’ aisA (kahakar) us gaNIke dvArA
(vah shrAmaNyArthI) 4prArthit arthase sanyukta kiyA jAtA huA anugRuhIt hotA hai ..203..
pashchAt vah kaisA hotA hai, so upadesh karate hain :
1. viklavatA = asthiratA; vikalatA . 2. yauvanodrek = yauvanakA josh, yauvanakI atishayatA .
3. pauruShey = manuShyake liye sambhavit . 4. prArthit artha = prArthanA karake mAngI gaI vastu .
parano na hun, par chhe na muj, mArun nathI kaI paN jage,
e rIt nishchit ne jitendriy sAhajikarUpadhar bane. 204.

Page 381 of 513
PDF/HTML Page 414 of 546
single page version

nAhan bhavAmi pareShAn na me pare nAsti mameh kinychit .
iti nishchito jitendriya jAto yathAjAtarUpadhara ..204..
tatopi shrAmaNyArthI yathAjAtarUpadharo bhavati . tathA hiahan tAvanna kinchidapi
pareShAn bhavAmi, parepi na kinchidapi mam bhavanti, sarvadravyANAn parai sah tattvata
samastasambandhashUnyatvAt
. tadih ShaDdravyAtmake loke na mam kinchidapyAtmanonyadastIti
nishchitamati paradravyasvasvAmisambandhanibandhanAnAmindriyanoindriyANAn jayen jitendriyashcha san
dhRutayathAniShpannAtmadravyashuddharUpatven yathAjAtarUpadharo bhavati
..204..
sambandhI na bhavAmyaham . Na me pare na me sambandhIni paradravyANi . Natthi majjhamih kinchi nAsti mameh
kinchit . ih jagati nijashuddhAtmano bhinnan kinchidapi paradravyan mam nAsti . idi Nichchhido iti
nishchitamatirjAta . jidindo jAdo indriyamanojanitavikalpajAlarahitAnantagnAnAdiguNasvarUpanijaparamAtma-
dravyAdviparItendriyanoindriyANAn jayen jitendriyashcha sanjAta san jadhajAdarUvadharo yathAjAtarUpadhara,
vyavahAreN nagnatvan yathAjAtarUpan, nishchayen tu svAtmarUpan, taditthambhUtan yathAjAtarUpan dharatIti yathAjAt-
rUpadhara nirgrantho jAt ityartha
..204.. ath tasya pUrvasUtroditayathAjAtarUpadharasya nirgranthasyAnAdi-
kAladurlabhAyA svAtmopalabdhilakShaNasiddhergamakan chihnan bAhyAbhyantaralinggadvayamAdishatijadhajAdarUvajAdan
pUrvasUtrokta lakShaNayathAjAtarUpeN nirgranthatven jAtamutpannan yathAjAtarUpajAtam . uppADidakesamansugan
1. yathAjAtarUpadhar = (AtmAkA) jaisA, mUlabhUt rUp hai vaisA (-sahaj, svAbhAvik) rUp dhAraN karanevAlA .
2. tattvata = vAstavamen; tattvakI dRuShTise; paramArthata .
3. yathAniShpanna = jaisA banA huA hai vaisA, sahaj, svAbhAvik .
anvayArtha :[ahan ] main [pareShAn ] dUsaronkA [na bhavAmi ] nahIn hUn [pare me na ] par
mere nahIn hain, [ih ] is lokamen [mam ] merA [kinchit ] kuchh bhI [na asti ] nahIn hai[iti
nishchita ] aisA nishchayavAn aur [jitendriya ] jitendriy hotA huA [yathAjAtarUpadhara ]
yathAjAtarUpadhar (sahajarUpadhArI) [jAta ] hotA hai
..204..
TIkA :aur tatpashchAt shrAmaNyArthI 1yathAjAtarUpadhar hotA hai . vah isaprakAr :
‘pratham to main kinchitmAtra bhI parakA nahIn hUn, par bhI kinchitmAtra mere nahIn hain, kyonki samasta
dravya
2tattvata parake sAth samasta sambandha rahit hain; isaliye is ShaDdravyAtmak lokamen AtmAse
anya kuchh bhI merA nahIn hai;’isaprakAr nishchit mativAlA (vartatA huA) aur paradravyonke sAth
svasvAmisambandh jinakA AdhAr hai aisI indriyon aur noindriyonke jayase jitendriy hotA
huA vah (shrAmaNyArthI) AtmadravyakA 3yathAniShpanna shuddharUp dhAraN karanese yathAjAtarUpadhar
hotA hai ..204..

Page 382 of 513
PDF/HTML Page 415 of 546
single page version

athaitasya yathAjAtarUpadharatvasyAsansArAnabhyastatvenAtyantamaprasiddhasyAbhinavAbhyAs-
kaushalopalabhyamAnAyA siddhergamakan bahirangAntarangalingadvaitamupadishati
jadhajAdarUvajAdan uppADidakesamansugan suddhan .
rahidan hinsAdIdo appaDikamman havadi lingan ..205..
muchchhArambhavijuttan juttan uvaogajogasuddhIhin .
lingan Na parAvekkhan apuNabbhavakAraNan jeNhan ..206.. [jugalan]
yathAjAtarUpajAtamutpATitakeshashmashrukan shuddham .
rahitan hinsAditopratikarma bhavati linggam ..205..
mUrchchhArambhaviyuktan yuktamupayogayogashuddhibhyAm .
linggan na parApekShamapunarbhavakAraNan jainam ..206.. [yugalam]
keshashmashrusanskArotpannarAgAdidoShavarjanArthamutpATitakeshashmashrutvAdutpATitakeshashmashrukam . suddhan niravadya-
chaitanyachamatkAravisdrashen sarvasAvadyayogen rahitatvAchchhuddham . rahidan hinsAdIdo shuddhachaitanyarUpanishchay-
prANahinsAkAraNabhUtAyA rAgAdipariNatilakShaNanishchayahinsAyA abhAvAt hinsAdirahitam . appaDikamman havadi
paramopekShAsanyamabalen dehapratikArarahitatvAdapratikarma bhavati . kim . lingan evan panychavisheShaNavishiShTan linggan
ab, anAdi sansArase anabhyasta honese jo atyanta aprasiddha hai aur 1abhinav
abhyAsamen kaushalya dvArA jisakI siddhi upalabdha hotI hai aise is yathAjAtarUpadharapaneke bahirang
aur antarang do lingonkA upadesh karate hain :
anvayArtha :[yathAjAtarUpajAtam ] janmasamayake rUp jaisA rUpavAlA,
[utpATitakeshashmashrukan ] sir aur DADhImUchhake bAlonkA lonch kiyA huA, [shuddhan ] shuddha
(akinchan), [hinsAdita rahitam ] hinsAdise rahit aur [apratikarma ] pratikarma (shArIrik
shrRungAr)se rahit
[lingan bhavati ] aisA (shrAmaNyakA bahirang) ling hai ..205 -206..
1. abhinav = bilakul nayA . (anAdi sansArase anabhyasta yathAjAtarUpadharapanA abhinav abhyAsamen pravINatAke
dvArA siddha hotA hai .)
janmyA pramANe rUp, lunchan ke shanun, shuddhatva ne
hinsAdithI shUnyatva, deh
asanskaraNe ling chhe. 205.
Arambh mUrchhA shUnyatA, upayog yog vishuddhatA,
nirapekShatA parathI,
jinodit mokShakAraN ling A. 206.

Page 383 of 513
PDF/HTML Page 416 of 546
single page version

Atmano hi tAvadAtmanA yathoditakrameN yathAjAtarUpadharasya jAtasyAyathAjAtarUp-
dharatvapratyayAnAn moharAgadveShAdibhAvAnAn bhavatyevAbhAva, tadabhAvAttu tadbhAvabhAvino nivasan-
bhUShaNadhAraNasya mUrdhajavyanjanapAlanasya sakinchanatvasya sAvadyayogayuktatvasya sharIrasanskAr-
karaNatvasya chAbhAvAdyathAjAtarUpatvamutpATitakeshashmashrutvan shuddhatvan hinsAdirahitatvamapratikarmatvan cha
bhavatyev, tadetadbahirang lingam
. tathAtmano yathAjAtarUpadharatvApasAritAyathAjAtarUpadharatvapratyay-
moharAgadveShAdibhAvAnAmabhAvAdev tadbhAvabhAvino mamatvakarmaprakamapariNAmasya shubhAshubhoparakto-
dravyalinggan gnAtavyamiti prathamagAthA gatA .. muchchhArambhavimukkan paradravyakAngkShArahitanirmohaparamAtmajyoti-
rvilakShaNA bAhyadravye mamatvabuddhirmUrchchhA bhaNyate, manovAkkAyavyApArarahitachichchamatkArapratipakShabhUt Arambho
vyApArastAbhyAn mUrchchhArambhAbhyAn vimuktan mUrchchhArambhavimukta m
. juttan uvaogajogasuddhIhin nirvikArasva-
samvedanalakShaN upayoga, nirvikalpasamAdhiryoga, tayorupayogayogayo shuddhirupayogayogashuddhistayA
yukta m
. Na parAvekkhan nirmalAnubhUtipariNate parasya paradravyasyApekShayA rahitan, na parApekSham . apuNabbhavakAraNan
punarbhavavinAshakashuddhAtmapariNAmAviparItApunarbhavasya mokShasya kAraNamapunarbhavakAraNam . jeNhan jinasya
sambandhIdan jinen proktan vA jainam . evan panychavisheShaNavishiShTan bhavati . kim . lingan bhAvalinggamiti . iti
[mUrchchhArambhaviyuktam ] mUrchchhA (mamatva) aur Arambha rahit, [upayogayogashuddhibhyAn
yuktan ] upayog aur yogakI shuddhise yukta tathA [na parApekShan ] parakI apekShAse rahitaisA
[jainan ] jinendradevakathit [lingam ] (shrAmaNyakA antarang) ling hai [apunarbhavakAraNam ] jo ki
mokShakA kAraN hai
.
TIkA :pratham to apanese, yathoktakramase 1yathAjAtarUpadhar hue AtmAke
2ayathAjAtarUpadharapaneke kAraNabhUt moharAgadveShAdibhAvonkA abhAv hotA hI hai; aur unake
abhAvake kAraN, jo ki unake sadbhAvamen hote hain aise (1) vastrAbhUShaNakA dhAraN, (2) sir
aur DADhI
mUchhonke bAlonkA rakShaN, (3) sakinchanatva, (4) sAvadyayogase yuktatA tathA (5)
shArIrik sanskArakA karanA, in (pAnchon) kA abhAv hotA hai; jisase (us AtmAke) (1)
janmasamayake rUp jaisA rUp, (2) sir aur DADhI
mUchhake bAlonkA lonch, (3) shuddhatva, (4)
hinsAdirahitatA tathA (5) apratikarmatva (shArIrik shrRungArsanskArakA abhAv) hotA hI hai .
isaliye yah bahirang ling hai .
aur phi ra, AtmAke yathAjAtarUpadharapanese dUr kiyA gayA jo ayathAjAtarUpadharapanA,
usake kAraNabhUt moharAgadveShAdibhAvonkA abhAv honese hI jo unake sadbhAvamen hote hain aise jo
1. yathAjAtarUpadhar = (AtmAkA) sahajarUp dhAraN karanevAlA .
2. ayathAjAtarUpadhar = (AtmAkA) asahajarUp dhAraN karanevAlA .
3. sakinchan = jisake pAs kuchh bhI (parigrah) ho aisA .

Page 384 of 513
PDF/HTML Page 417 of 546
single page version

payogatatpUrvakatathAvidhayogAshuddhiyuktatvasya paradravyasApekShatvasya chAbhAvAnmUrchchhArambhaviyuktatva-
mupayogayogashuddhiyuktatvamaparApekShatvan cha bhavatyev, tadetadantarang lingam
..205.206..
athaitadubhayalingamAdAyaitadetatkRutvA cha shramaNo bhavatIti bhavatikriyAyAn bandhuvargaprachchhan-
kriyAdisheShasakalakriyANAn chaikakartRukatvamudyotayanniyatA shrAmaNyapratipattirbhavatItyupadishati
AdAy tan pi lingan guruNA parameN tan NamansittA .
sochchA savadan kiriyan uvaTThido hodi so samaNo ..207..
AdAy tadapi linggan guruNA parameN tan namaskRutya .
shrutvA savratAn kriyAmupasthito bhavati sa shramaNa ..207..
dravyalinggabhAvalinggasvarUpan gnAtavyam ..205.206.. athaitalinggadvaitamAdAy pUrvan bhAvinaigamanayen yaduktan
panychAchArasvarUpan tadidAnIn svIkRutya tadAdhAreNopasthita svastho bhUtvA shramaNo bhavatItyAkhyAtiAdAy
tan pi lingan AdAy gRuhItvA tatpUrvoktan linggadvayamapi . ka thambhUtam . dattamiti kri yAdhyAhAra . ke na dattam .
(1) mamatvake aur karmaprakramake pariNAm, (2) shubhAshubh uparakta upayog aur tatpUrvak
tathAvidh yogakI ashuddhise yuktatA tathA (3) paradravyase sApekShatA; is (tInon) kA abhAv
hotA hai; isaliye (us AtmAke) (1) mUrchhA aur Arambhase rahitatA, (2) upayog aur
yogakI shuddhise yuktatA tathA (3) parakI apekShAse rahitatA hotI hI hai
. isaliye yah antarang
ling hai ..205206..
ab (shrAmaNyArthI) in donon lingonko grahaN karake aur itanAitanA karake shramaN hotA
haiisaprakAr 3bhavatikriyAmen, bandhuvargase vidA lenerUp kriyAse lekar sheSh sabhI kriyAonkA
ek kartA dikhalAte hue, itanese (arthAt itanA karanese) shrAmaNyakI prApti hotI hai, aisA upadesh
karate hain :
anvayArtha :[parameN guruNA ] param guruke dvArA pradatta [tadapi lingam ] un donon
lingonko [AdAy ] grahaN karake, [san namaskRutya ] unhen namaskAr karake [savratAn kriyAn shrutvA ]
vrat sahit kriyAko sunakar [upasthita ] upasthit (AtmAke samIp sthit) hotA huA
[sa ] vah [shramaNa bhavati ] shramaN hotA hai
..207..
1. karmaprakram = kAmako apane U par lenA; kAmamen yukta honA, kAmakI vyavasthA .
2. tatpUrvak = uparakta (malin) upayogapUrvak . 3. bhavatikriyA = honerUp kriyA .
grahI paramagurudIdhel ling, namaskaraN karI temane,
vrat ne kriyA suNI, thaI upasthit, thAy chhe munirAj e. 207.

Page 385 of 513
PDF/HTML Page 418 of 546
single page version

tatopi shramaNo bhavitumichchhan lingadvaitamAdatte, gurun namasyati, vratakriye shRuNoti,
athopatiShThate; upasthitashcha paryAptashrAmaNyasAmagrIka shramaNo bhavati . tathA hitat idan
yathAjAtarUpadharatvasya gamakan bahirangamantarangamapi lingan prathamamev guruNA parameNArhadbhaTTArakeN
tadAtve cha dIkShAchAryeN tadAdAnavidhAnapratipAdakatven vyavahArato dIyamAnatvAddattamAdAnakriyayA
sambhAvya tanmayo bhavati
. tato bhAvyabhAvakabhAvapravRuttetaretarasamvalanapratyastamitasvaparavibhAgatven
dattasarvasvamUlottaraparamagurunamaskriyayA sambhAvya bhAvastavavandanAmayo bhavati . tata sarvasAvadya-
yogapratyAkhyAnalakShaNaikamahAvratashravaNAtmanA shrutagnAnen samaye bhavantamAtmAnan jAnan sAmAyik-
guruNA parameN divyadhvanikAle paramAgamopadesharUpeNArhadbhaTTArakeN, dIkShAkAle tu dIkShAguruNA .
linggagrahaNAnantaran tan NamansittA tan gurun namaskRutya, sochchA tadanantaran shrutvA . kAm . kiriyan kriyAn
bRuhatpratikramaNAm . kimvishiShTam . savadan savratAn vratAropaNasahitAm . uvaTThido tatashchopasthita svastha san
hodi so samaNo sa pUrvoktastapodhan idAnIn shramaNo bhavatIti . ito vistarapUrvokta linggadvay-
grahaNAnantaran pUrvasUtroktapanychAchAramAshrayati, tatashchAnantagnAnAdiguNasmaraNarUpeN bhAvanamaskAreN tathaiv
tadguNapratipAdakavachanarUpeN dravyanamaskAreN cha gurun namaskaroti
. tata paran samastashubhAshubhapariNAm-
nivRuttirUpan svasvarUpe nishchalAvasthAnan paramasAmAyikavratamArohati svIkaroti . manovachanakAyai
kRutakAritAnumataishcha jagattraye kAlatrayepi samastashubhAshubhakarmabhyo bhinnA nijashuddhAtmapariNatilakShaNA
yA tu kriyA sA nishchayen bRuhatpratikramaNA bhaNyate
. vratAropaNAnantaran tAn cha shRuNoti . tato
pra. 49
TIkA :tatpashchAt shramaN honekA ichchhuk donon lingonko grahaN karatA hai, guruko
namaskAr karatA hai, vrat tathA kriyAko sunatA hai aur upasthit hotA hai; upasthit hotA huA
shrAmaNyakI sAmagrI paryApta (paripUrNa) honese shramaN hotA hai
. vah isaprakAr :
param gurupratham hI arhantabhaTTArak aur us samay (dIkShAkAlamen) dIkShAchAryais
yathAjAtarUpadharatvake sUchak bahirang tathA antarang lingake grahaNakIvidhike pratipAdak honese,
vyavahArase us lingake denevAle hain . isaprakAr unake dvArA diye gaye un lingonko grahaN kriyAke
dvArA sambhAvitsammAnit karake (shrAmaNyArthI) tanmay hotA hai . aur phi ra jinhonne sarvasva diyA
hai aise 1mUl aur uttar paramaguruko, 2bhAvyabhAvakatAke kAraN pravartit itaretaramalinake kAraN
jisamense svaparakA vibhAg asta ho gayA hai aisI namaskAr kriyAke dvArA sambhAvit karake
sammAnit karake 3bhAvastuti vandanAmay hotA hai . pashchAt sarva sAvadyayogake pratyAkhyAnasvarUp
1. mUl paramaguru arhantadev tathA uttaraparamaguru dIkShAchAryake prati atyanta ArAdhyabhAvake kAraN ArAdhya paramaguru
aur ArAdhak aise nijakA bhed asta ho jAtA hai .
2. bhAvya aur bhAvakake arthake liye dekho pRuShTha 8 kA pAd TippaN .
isakA spaShTIkaraN prathamakI 5 gAthAonke TIppaN patramen dekhiye .
3. bhAvastutivandanAmay = bhAvastutimay aur bhAvavandanAmay .

Page 386 of 513
PDF/HTML Page 419 of 546
single page version

madhirohati . tata pratikramaNAlochanapratyAkhyAnalakShaNakriyAshravaNAtmanA shrutagnAnen traikAlik-
karmabhyo vivichyamAnamAtmAnan jAnannatItapratyutpannAnupasthitakAyavAngmanakarmavivikta tvamadhi-
rohati
. tata samastAvadyakarmAyatanan kAyamutsRujya yathAjAtarUpan svarUpamekamekAgreNAlambya vyav-
tiShThamAn upasthito bhavati . upasthitastu sarvatra samadRuShTitvAt sAkShAchchhramaNo bhavati ..207..
athAvichchhinnasAmAyikAdhirUDhopi shramaNa kadAchichchhedopasthApanamarhatItyupadishati
vadasamidindiyarodho lochAvassayamachelamaNhANan .
khidisayaNamadantavaNan ThidibhoyaNamegabhattan cha ..208..
ede khalu mUlaguNA samaNANan jiNavarehin paNNattA .
tesu pamatto samaNo chhedovaTThAvago hodi ..209.. [jumman]
nirvikalpasamAdhibalen kAyamutsRujyopasthito bhavati . tatashchaivan paripUrNashramaNasAmagyAn satyAn paripUrNa-
shramaNo bhavatItyartha ..207.. evan dIkShAbhimukhapuruShasya dIkShAvidhAnakathanamukhyatven prathamasthale
ek mahAvratako sunanerUp shrutagnAnake dvArA samayamen pariNamit hote hue AtmAko jAnatA huA
1sAmAyikamen ArUDh hotA hai . pashchAt 2pratikramaNAlochanApratyAkhyAnsvarUp kriyAko
sunanerUp shrutagnAnake dvArA traikAlik karmonse vivikta (bhinna) kiye jAnevAle AtmAko jAnatA
huA, atIt
anAgatvartamAn, manvachankAyasambandhI karmonse viviktatA (bhinnatA)men
ArUDh hotA hai . pashchAt samasta sAvadya karmonke 3AyatanabhUt kAyakA utsarga (upekShA) karake
yathAjAtarUpavAle svarUpako, ekako ekAgratayA avalambit karake rahatA huA, upasthit hotA
hai
. aur upasthit hotA huA, sarvatra samadRuShTipaneke kAraN sAkShAt shramaN hotA hai ..207..
avichchhinna sAmAyikamen ArUDh huA hone par bhI shramaN kadAchit chhedopasthApanAke
yogya hai, aisA ab upadesh karate hain :
1. samayamen (Atmadravyamen, nijadravyasvabhAvamen) pariNamit honA so sAmAyik hai
2. atIt
vartamAnanAgat kAyvachanmanasambandhI karmonse bhinna nijashuddhAtmapariNati vah pratikramaN
AlochanApratyAkhyAnarUp kiyA hai . 3. Ayatan = sthAn, nivAs .
vrat, samiti, lunchan, Avashyak, aNachel, indriyarodhanan,
nahi snAn
dAtaN, ek bhojan, bhUshayan, sthitibhojanan. 208.
A mULaguN shramaNo tathA jinadevathI pragnapta chhe,
temAn pramatta thatAn shramaN chhedopasthApak thAy chhe. 209.

Page 387 of 513
PDF/HTML Page 420 of 546
single page version

vratasamitIndriyarodho lochAvashyakamachelamasnAnam .
kShitishayanamadantadhAvanan sthitibhojanamekabhaktan cha ..208..
ete khalu mUlaguNA shramaNAnAn jinavarai pragnaptA .
teShu pramatta shramaNa chhedopasthApako bhavati ..209..ugmam]
sarvasAvadyayogapratyAkhyAnalakShaNaikamahAvratavyaktivashen hinsAnRutasteyAbrahmaparigrahaviratyA-
tmakan panchatayan vratan, tatparikarashcha panchatayI samiti panchatay indriyarodho locha ShaTtayamA-
vashyakamachelakyamasnAnan kShitishayanamadantadhAvanan sthitibhojanamekabhaktashchaivan ete nirvikalpa-
gAthAsaptakan gatam . ath nirvikalpasAmAyikasanyame yadA chyuto bhavati tadA savikalpan chhedopasthApan-
chAritramArohatIti pratipAdayativadasamidindiyarodho vratAni cha samitayashchendriyarodhashcha vratasamitIndray-
rodha . lochAvassayan lochashchAvashyakAni cha lochAvashyakan, ‘‘samAhArasyaikavachanam’’ . achelamaNhANan
khidisayaNamadantavaNan ThidibhoyaNamegabhattan cha achelakAsnAnakShitishayanAdantadhAvanasthitibhojanaikabhaktAni . ede
khalu mUlaguNA samaNANan jiNavarehin paNNattA ete khalu sphu Tan aShTAvinshatimUlaguNA shramaNAnAn jinavarai
pragnaptA . tesu pamatto samaNo chhedovaTThAvago hodi teShu mUlaguNeShu yadA pramatta chyuto bhavati . sa ka .
shramaNastapodhanastadAkAle chhedopasthApako bhavati . chhede vratakhaNDane sati punarapyupasthApakashchhedopasthApak
iti . tathAhinishchayen mUlamAtmA, tasya kevalagnAnAdyanantaguNA mUlaguNAste cha nirvikalpasamAdhirUpeN
anvayArtha :[vratasamitIndriyarodha ] vrat, samiti, indriyarodh, [lochAvashyakam ]
loch, Avashyak, [achelam ] achelapanA, [asnAnan ] asnAn, [kShitishayanam ] bhUmishayan,
[adantadhAvanan ] adantadhAvan, [sthitibhojanam ] khaDe
khaDe bhojan, [cha ] aur [ekabhaktan ]
ekabAr AhAr[ete ] ye [khalu ] vAstavamen [shramaNAnAn mUlaguNA ] shramaNonke mUlaguN
[jinavarai pragnaptA ] jinavaronne kahe hain; [teShu ] unamen [pramatta ] pramatta hotA huA [shramaNa ]
shramaN [chhedopasthApaka bhavati ] chhedopasthApak hotA hai
..208 -209..
TIkA :sarva sAvadyayogake pratyAkhyAnasvarUp ek mahAvratakI vyaktiyAn (visheSh,
pragaTatAen) honese hinsA, asatya, chorI, abrahma aur parigrahakI viratisvarUp pAnch prakArake vrat
tathA usakI
1parikarabhUt pAnch prakArakI samiti, pAnch prakArakA indriyarodh, loch, chhah prakArake
Avashyak, 2achelapanA, asnAn, bhUmishayan, adantadhAvan (dAtun na karanA), khaDekhaDe bhojan,
aur ekabAr AhArisaprakAr ye (aTThAIs) nirvikalpa sAmAyikasanyamake vikalpa (bhed)
1. parikar = anusaraN karanevAlA samudAy; anucharasamUh; [samiti, indriyarodh, ityAdi pAnch vratonke pIchhe
pIchhe hote hI hain, isaliye samiti ityAdi guN pAnch vratonkA parikar arthAt anuchar samUh hai] .]
2. achelapanA = vastrarahitapanA, digambarapanA .