Pravachansar-Hindi (English transliteration). Gatha: 210-222.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 22 of 28

 

Page 388 of 513
PDF/HTML Page 421 of 546
single page version

sAmAyikasanyamavikalpatvAt shramaNAnAn mUlaguNA ev . teShu yadA nirvikalpasAmAyik- sanyamAdhirUDhatvenAnabhyastavikalpatvAtpramAdyati tadA kevalakalyANamAtrArthina kuNDalavalayAngulI- yAdiparigraha kil shreyAn, na puna sarvathA kalyANalAbh eveti sampradhArya vikalpenAtmAn- mupasthApayan chhedopasthApako bhavati ..208 . 209..

athAsya pravrajyAdAyak iv chhedopasthApaka paropyastItyAchAryavikalpapragnApan- dvAreNopadishati

lingaggahaNe tesin guru tti pavvajjadAyago hodi .
chhedesUvaTThavagA sesA NijjAvagA samaNA ..210..

paramasAmAyikAbhidhAnen nishchayaikavraten mokShabIjabhUten mokShe jAte sati sarve prakaTA bhavanti . ten kAraNen tadev sAmAyikan mUlaguNavyaktikAraNatvAt nishchayamUlaguNo bhavati . yadA punarnirvikalpasamAdhau samartho na bhavatyayan jIvastadA yathA kopi suvarNArthI puruSha suvarNamalabhamAnastaparyAyAnapi kuNDalAdIn gRuhNAti, na cha sarvathA tyAgan karoti; tathAyan jIvopi nishchayamUlaguNAbhidhAnaparamasamAdhyabhAve chhedopasthAnan chAritran gRuhNAti . chhede satyupasthApanan chhedopasthApanam . athavA chheden vratabhedenopasthApanan chhedopasthApanam . tachcha sankShepeN panychamahAvratarUpan bhavati . teShAn vratAnAn cha rakShaNArthan pashchasamityAdibheden punaraShTAvinshatimUlaguNabhedA bhavanti . teShAn cha mUlaguNAnAn rakShaNArthan dvAvinshatiparIShahajayadvAdashavidh- tapashcharaNabheden chatustrinshaduttaraguNA bhavanti . teShAn cha rakShaNArthan devamanuShyatiryagachetanakRutachaturvidhopasarga- jayadvAdashAnuprekShAbhAvanAdayashchetyabhiprAya ..208.209.. evan mUlottarguNakathanarUpeN dvitIyasthale honese shramaNonke mUlaguN hI hain . jab (shramaN) nirvikalpa sAmAyikasanyamamen ArUDhatAke kAraN jisamen vikalponkA abhyAs (sevan) nahIn hai aisI dashAmense chyut hotA hai, tab ‘kevalasuvarNamAtrake arthIko kuNDal, kankaN, angUThI Adiko grahaN karanA (bhI) shrey hai, kintu aisA nahIn hai ki (kuNDal ityAdikA grahaN kabhI na karake) sarvathA svarNakI hI prApti karanA hI shrey hai’ aisA vichAr karake mUlaguNommen vikalparUpase (bhedarUpase) apaneko sthApit karatA huA chhedopasthApak hotA hai ..208209..

ab inake (shramaNake) pravrajyAdAyakakI bhAnti chhedopasthApak par (dUsarA) bhI hotA hai aisA, AchAryake bhedonke pragnApan dvArA upadesh karate hain :

je lingagrahaNe sAdhupad denAr te guru jANavA;
chhedadvaye sthApan kare te sheSh muni niryApakA. 210
.

Page 389 of 513
PDF/HTML Page 422 of 546
single page version

linggagrahaNe teShAn gururiti pravrajyAdAyako bhavati .
chhedayorupasthApakA sheShA niryApakA shramaNA ..210..

yato lingagrahaNakAle nirvikalpasAmAyikasanyamapratipAdakatven ya kilAchArya pravrajyAdAyaka sa guru, ya punaranantaran savikalpachchhedopasthApanasanyamapratipAdakatven chhedan pratyupasthApaka sa niryApaka, yopi chhinnasanyamapratisandhAnavidhAnapratipAdakatven chhede satyupasthApaka sopi niryApak ev . tatashchhedopasthApaka paropyasti ..210.. sUtradvayan gatam . athAsya tapodhanasya pravrajyAdAyak ivAnyopi niryApakasangno gururasti iti guruvyavasthAn nirUpayatilingaggahaNe tesin linggagrahaNe teShAn tapodhanAnAn guru tti hodi gururbhavatIti . sa ka . pavvajjadAyago nirvikalpasamAdhirUpaparamasAmAyikapratipAdako yosau pravrajyAdAyaka sa ev dIkShAguru, chhedesu a vaTTagA chhedayoshcha vartakA ye sesA NijjAvagA samaNA te sheShA shramaNA niryApakA bhavanti shikShAguravashcha bhavantIti . ayamatrArthanirvikalpasamAdhirUpasAmAyikasyaikadeshen chyutirekadeshachchheda,

anvayArtha :[lingagrahaNe ] lingagrahaNake samay [pravrajyAdAyaka bhavati ] jo pravrajyA (dIkShA) dAyak hain vah [teShAn guru iti ] unake guru hain aur [chhedayon upasthApakA ] jo 1chhedadvayamen upasthApak hain (arthAt (1)jo bhedommen sthApit karate hain tathA (2)jo sanyamamen chhed hone par puna sthApit karate hain ) [sheShA shramaNA ] ve sheSh shramaN [niryApakA ] 2niryApak hain ..210..

TIkA :jo AchArya lingagrahaNake samay nirvikalpa sAmAyikasanyamake pratipAdak honese pravrajyAdAyak hain, ve guru hain; aur tatpashchAt tatkAl hI jo (AchArya) savikalpa chhedopasthApanAsanyamake pratipAdak honese ‘chhedake prati upasthApak (bhedamen sthApit karanevAle)’ hain, ve niryApak hain; usIprakAr jo (AchArya) 3chhinna sanyamake 4pratisandhAnakI vidhike pratipAdak honese ‘chhed hone par upasthApak (-sanyamamen chhed hone par usamen puna sthApit karanevAle)’ hain, ve bhI niryApak hI hain . isaliye 3chhedopasthApak, par bhI hote hain ..210.. 1. chhedadvay = do prakArake chhed . [yahAn (1) sanyamamen jo 28 mUlaguNarUp bhed hote hain use bhI chhed kahA

hai aur (2) khaNDan athavA doShako bhI chhed kahA hai .]] 2. niryApak = nirvAh karanevAlA; sadupadeshase dRuDh karanevAlA; shikShAguru, shrutaguru . 3. chhinna = chhedako prApta; khaNDit; TUTA huA, doSh prApta . 4. pratisandhAn = puna joD denA vah; doShonko dUr karake ekasA (doSh rahit) kar denA vah . 5. chhedopasthApakake do artha hain : (1) jo ‘chhed (bhed) ke prati upasthApak’ hai, arthAt jo 28 mUlaguNarUp

bhedonko samajhAkar usamen sthApit karatA hai vah chhedopasthApak hai; tathA (2) jo ‘chhedake hone par
upasthApak’ hai, arthAt sanyamake chhinna (khaNDit) hone par usamen puna sthApit karatA hai, vah bhI
chhedopasthApak hai
.

Page 390 of 513
PDF/HTML Page 423 of 546
single page version

ath chhinnasanyamapratisandhAnavidhAnamupadishati
payadamhi samAraddhe chhedo samaNassa kAyacheTThamhi .
jAyadi jadi tassa puNo AloyaNapuvviyA kiriyA ..211..
chheduvajutto samaNo samaNan vavahAriNan jiNamadamhi .
AsejjAlochittA uvadiTThan teN kAyavvan ..212..
prayatAyAn samArabdhAyAn chheda shramaNasya kAyacheShTAyAm .
jAyate yadi tasya punarAlochanapUrvikA kriyA ..211..
chhedopayukta shramaNa shramaNan vyavahAriNan jinamate .
AsAdyAlochyopadiShTan ten kartavyam ..212..
sarvathA chyuti sak lachchhed iti deshasakalabheden dvidhA chheda . tayoshchhedayorye prAyashchittan datvA samveg-
vairAgyajanakaparamAgamavachanai samvaraNan kurvanti te niryApakA shikShAgurava shrutaguravashcheti bhaNyante .
dIkShAdAyakastu dIkShAgururityabhiprAya ..210.. ath pUrvasUtroktachchhedadvayasya prAyashchittavidhAnan kathayati
payadamhi samAraddhe chhedo samaNassa kAyacheTThamhi jAyadi jadi prayatAyAn samArabdhAyAn chheda shramaNasya kAyacheShTAyAn
jAyate yadi chet . ath vistarachhedo jAyate yadi chet . svasthabhAvachyutilakShaNa chhedo bhavati . kasyAm .
kAyacheShTAyAm . kathambhUtAyAm . prayatAyAn svasthabhAvalakShaNaprayatnaparAyAn samArabdhAyAn ashanashayanayAn-
ab chhinnasanyamake pratisandhAnakI vidhikA upadesh karate hain :

anvayArtha :[yadi ] yadi [shramaNasya ] shramaNake [prayatAyAn ] 1prayatnapUrvak [samArabdhAyAn ] kI jAnevAlI [kAyacheShTAyAn ] kAyacheShTAmen [chheda jAyate ] chhed hotA 1. munike (munitvochit) shuddhopayog vah antarang athavA nishchayaprayatna hai, aur us shuddhopayogadashAmen pravartamAn

(haTharahit) dehacheShTAdi sambandhI shubhopayog vah bahirang athavA vyavahAraprayatna hai . [jahAn shuddhopayogadashA nahIn
hotI vahAn shubhopayog haThasahit hotA hai; vah shubhopayog vyavahArprayatnako bhI prApta nahIn hotA . ]
jo chhed thAy prayatna sah kRut kAyanI cheShTA viShe,
AlochanApUrvak kriyA kartavya chhe te sAdhune. 211
.
chhedopayukta muni, shramaN vyavahAravigna kane jaI,
nij doSh Alochan karI, shramaNopadiShTa kare vidhi. 212
.

Page 391 of 513
PDF/HTML Page 424 of 546
single page version

dvividha kil sanyamasya chheda, bahirangontarangashcha . tatra kAyacheShTAmAtrAdhikRuto bahiranga, upayogAdhikRuta punarantaranga . tatra yadi samyagupayuktasya shramaNasya prayatnasamAr- bdhAyA kAyacheShTAyA kathanchidbahirangachchhedo jAyate tadA tasya sarvathAntarangachchhedavarjitatvAdA- lochanapUrvikayA kriyayaiv pratIkAra . yadA tu sa evopayogAdhikRutachchhedatven sAkShAchchhed evopayukto bhavati tadA jinoditavyavahAravidhividagdhashramaNAshrayayAlochanapUrvakatadupadiShTAnuShThAnen pratisandhAnam ..211.212.. sthAnAdiprArabdhAyAm . tassa puNo AloyaNapuvviyA kiriyA tasya punarAlochanapUrvikA kriyA . tadAkAle tasya tapodhanasya svasthabhAvasya bahiranggasahakArikAraNabhUtA pratikramaNalakShaNAlochanapUrvikA puna kriyaiv prAyashchittan pratikAro bhavati, na chAdhikam . kasmAditi chet . abhyantare svasthabhAvachalanAbhAvAditi prathamagAthA gatA . chhedapautto samaNo chhede prayukta shramaNo, nirvikArasvasamvittibhAvanAchyutilakShaNachchheden yadi chet prayukta sahita shramaNo bhavati . samaNan vavahAriNan jiNamadamhi shramaNan vyavahAriNan jinamate, tadA jinamate vyavahAragnan prAyashchittakushalan shramaNan Asejja AsAdya prApya, na kevalamAsAdya AlochittA niprapanychabhAvenAlochya doShanivedanan kRutvA . uvadiTThan teN kAyavvan upadiShTan ten kartavyam . ten prAyashchitta- parignAnasahitAchAryeN nirvikArasvasamvittibhAvanAnukUlan yadupadiShTan prAyashchittan tatkartavyamiti sUtra- tAtparyam ..211.212.. evan guruvyavasthAkathanarUpeN prathamagAthA, tathaiv prAyashchittakathanArthan gAthAdvay- hai to [tasya puna ] use to [AlochanApUrvikA kriyA ] 1AlochanApUrvak kriyA karanA chAhiye .

[shramaNa chhedopayukta ] (kintu) yadi shramaN chhedamen upayukta huA ho to use [jinamat ] jainamatamen [vyavahAriNan ] vyavahArakushal [shramaNan AsAdya ] shramaNake pAs jAkar [Alochya ] 2AlochanA karake (apane doShakA nivedan karake), [ten upadiShTan ] ve jaisA upadesh den vah [kartavyam ] karanA chAhiye ..211 -212..

TIkA :sanyamakA chhed do prakArakA hai; bahirang aur antarang . usamen mAtra kAyacheShTA sambandhI vah bahirang hai aur upayog sambandhI vah antarang hai . usamen, yadi bhalIbhAnti uparyukta shramaNake prayatnakRut kAyacheShTAkA kathanchit bahirang chhed hotA hai, to vah sarvathA antarang chhedase rahit hai isaliye AlochanApUrvak kriyAse hI usakA pratIkAr (ilAj) hotA hai . kintu yadi vahI shramaN upayogasambandhI chhed honese sAkShAt chhedamen hI upayukta hotA hai to jinokta vyavahAravidhimen kushal shramaNake Ashrayase, AlochanApUrvak, unake dvArA upadiShTa anuShThAn dvArA (sanyamakA) pratisandhAn hotA hai . 1. AlochanA = sUkShmatAse dekh lenA vah, sUkShmatAse vichAranA vah, ThIk dhyAnamen lenA vah . 2. nivedan; kathan . [211 vIn gAthAmen AlochanAkA pratham artha ghaTit hotA hai aur 212 vIn men dUsarA ]


Page 392 of 513
PDF/HTML Page 425 of 546
single page version

ath shrAmaNyasya chhedAyatanatvAt paradravyapratibandhA pratiShedhyA ityupadishati
adhivAse va vivAse chhedavihUNo bhavIy sAmaNNe .
samaNo viharadu Nichchan pariharamANo NibandhANi ..213..
adhivAse vA vivAse chhedavihIno bhUtvA shrAmaNye .
shramaNo viharatu nityan pariharamANo nibandhAn ..213..
miti samudAyen tRutIyasthale gAthAtrayan gatam . ath nirvikArashrAmaNyachchhedajanakAnparadravyAnu-
bandhAnniShedhayativiharadu viharatu vihAran karotu . sa ka . samaNo shatrumitrAdisamachittashramaNa . Nichchan
nityan sarvakAlam . kin kurvansan . pariharamANo pariharansan . kAn . NibandhANi chetanAchetanamishra-
paradravyeShvanubandhAn . kva viharatu . adhivAse adhikRutagurukulavAse nishchayen svakIyashuddhAtmavAse
vA, vivAse guruvirahitavAse vA . kin kRutvA . sAmaNNe nijashuddhAtmAnubhUtilakShaNanishchayachAritre chhedavihUNo

bhAvArtha :yadi munike svasthabhAvalakShaN prayatna sahit kI jAnevAlI ashanshayan gamanAdik shArIrik cheShTAsambandhI chhed hotA hai to us tapodhanake svasthabhAvakI bahirang sahakArIkAraNabhUt pratikramaNasvarUp AlochanApUrvak kriyAse hI usakA pratIkArprAyashchitta ho jAtA hai, kyonki vah svasthabhAvase chalit nahIn huA hai . kintu yadi usake nirvikAr svasamvedanabhAvanAse chyutisvarUp chhed hotA hai, to use jinamatamen vyavahAragnaprAyashchittakushal AchAryake nikaT jAkar, niShpapranchabhAvase doShakA nivedan karake, ve AchArya nirvikAr svasamvedanabhAvanAke anukUl jo kuchh bhI prAyashchitta upadeshen vah karanA chAhiye ..211212..

ab, shrAmaNyake chhedake Ayatan honese 1paradravyapratibandh niShedh karane yogya hain, aisA upadesh karate hain :

anvayArtha :[adhivAse ] adhivAsamen (AtmavAsamen athavA guruonke sahavAsamen) vasate hue [vA ] yA [vivAse ] vivAsamen (guruonse bhinna vAsamen) vasate hue, [nityan ] sadA [nibandhAn ] (paradravyasambandhI) pratibandhonko [pariharamANa ] pariharaN karatA huA [shrAmaNye ] shrAmaNyamen [chhedavihIna bhUtvA ] chhedavihIn hokar [shramaNa viharatu ] shramaN viharo ..213.. 1. paradravya -pratibandh = paradravyommen rAgAdipUrvak sambandh karanA; paradravyommen bandhanArukanA; lIn honA; paradravyommen

rukAvaT .
pratibandh parityAgI sadA adhivAs agar vivAsamAn,
munirAj viharo sarvadA thaI chhedahIn shrAmaNyamAn. 213
.

Page 393 of 513
PDF/HTML Page 426 of 546
single page version

sarva ev hi paradravyapratibandhA upayogoparanjakatven niruparAgopayogarUpasya shrAmaNyasya chhedAyatanAni; tadabhAvAdevAchhinnashrAmaNyam . at AtmanyevAtmano nityAdhikRutya vAse vA gurutven gurUnadhikRutya vAse vA gurubhyo vishiShTe vAse vA nityamev pratiShedhayan paradravyapratibandhAn shrAmaNye chhedavihIno bhUtvA shramaNo vartatAm ..213..

ath shrAmaNyasya paripUrNatAyatanatvAt svadravya ev pratibandho vidhey ityupadishati
charadi Nibaddho Nichchan samaNo NANamhi dansaNamuhamhi .
payado mUlaguNesu ya jo so paDipuNNasAmaNNo ..214..
charati nibaddho nityan shramaNo gnAne darshanamukhe .
prayato mUlaguNeShu cha ya sa paripUrNashrAmaNya ..214..
bhavIy chhedavihIno bhUtvA, rAgAdirahitanijashuddhAtmAnubhUtilakShaNanishchayachAritrachyutirUpachchhedarahito bhUtvA .
tathAhigurupArshve yAvanti shAstrANi tAvanti paThitvA tadanantaran gurun pRuShTvA cha samashIlatapodhanai sah,
bhedAbhedaratnatrayabhAvanayA bhavyAnAmAnandan janayan, tapashrutasattvaikatvasantoShabhAvanApanychakan bhAvayan,

TIkA :vAstavamen sabhI paradravyapratibandh upayogake 1uparanjak honese 2niruparAg upayogarUp shrAmaNyake chhedake Ayatan hain; unake abhAvase hI achhinna shrAmaNya hotA hai . isaliye AtmAmen hI AtmAko sadA 3adhikRut karake (AtmAke bhItar) basate hue athavA gururUpase guruonko 4adhikRut karake (guruonke sahavAsamen) nivAs karate hue yA guruonse vishiShTabhinna vAsamen vasate hue, sadA hI paradravyapratibandhonko niShedhatA (pariharatA) huA shrAmaNyamen chhedavihIn hokar shramaN varto ..213..

ab, shrAmaNyakI paripUrNatAkA Ayatan honese svadravyamen hI pratibandh (sambandha lInatA) karane yogya hai, aisA upadesh karate hain :

anvayArtha :[ya shramaNa ] jo shramaN [nityan ] sadA [gnAne darshanamukhe ] gnAnamen aur darshanAdimen [nibaddha ] pratibaddha [cha ] tathA [mUlaguNeShu prayata ] mUlaguNommen prayat (prayatnashIl) [charati ] vicharaN karatA hai, [sa ] vah [paripUrNashrAmaNya ] paripUrNa shrAmaNyavAn hai ..214.. 1. uparanjak = uparAg karanevAle, malinatAvikAr karanevAle . 2. niruparAg = uparAgarahit; vikArarahit . 3. adhikRut karake = sthApit karake; rakhakar . 4. adhikRut karake = adhikAr dekar; sthApit karake; angIkRut karake .

je shramaN gnAndRugAdike pratibaddha vichare sarvadA,
ne prayat mULaguNo viShe, shrAmaNya chhe paripUrNa tyAn. 214.
pra. 50

Page 394 of 513
PDF/HTML Page 427 of 546
single page version

ek ev hi svadravyapratibandha upayogamArjakatven mArjitopayogarUpasya shrAmaNyasya paripUrNatAyatanan; tatsadbhAvAdev paripUrNan shrAmaNyam . ato nityamev gnAne darshanAdau cha pratibaddhen mUlaguNaprayatatayA charitavyan; gnAnadarshanasvabhAvashuddhAtmadravyapratibaddhashuddhAstitvamAtreN vartitavyamiti tAtparyam ..214..

ath shrAmaNyasya chhedAyatanatvAt yatijanAsanna sUkShmaparadravyapratibandhopi pratiShedhya ityupadishati

bhatte vA khamaNe vA Avasadhe vA puNo vihAre vA .
uvadhimhi vA Nibaddhan Nechchhadi samaNamhi vikadhamhi ..215..

tIrthakaraparamadevagaNadharadevAdimahApuruShANAn charitAni svayam bhAvayan, pareShAn prakAshayanshcha, viharatIti bhAva ..213.. ath shrAmaNyaparipUrNakAraNatvAtsvashuddhAtmadravye nirantaramavasthAnan kartavyamityAkhyAti charadi charati vartate . ka thambhUta . Nibaddho AdhIna, Nichchan nityan sarvakAlam . sa ka : ka rtA . samaNo lAbhAlAbhAdisamachittashramaNa . kva nibaddha . NANamhi vItarAgasarvagnapraNItaparamAgamagnAne tatphalabhUt- svasamvedanagnAne vA, dansaNamuhamhi darshanan tattvArthashraddhAnan tatphalabhUtanijashuddhAtmopAdeyaruchirUp- nishchayasamyaktvan vA tatpramukheShvanantasukhAdiguNeShu . payado mUlaguNesu ya prayata prayatnaparashcha . keShu . mUlaguNeShu nishchayamUlaguNAdhAraparamAtmadravye vA . jo so paDipuNNasAmaNNo ya evanguNavishiShTashramaNa sa paripUrNashrAmaNyo bhavatIti . ayamatrArthanijashuddhAtmabhAvanAratAnAmev paripUrNashrAmaNyan bhavatIti ..214..

TIkA :ek svadravyapratibandh hI, upayogakA mArjan (-shuddhatva) karanevAlA honese, mArjit (-shuddha) upayogarUp shrAmaNyakI paripUrNatAkA Ayatan hai; usake sadbhAvase hI paripUrNa shrAmaNya hotA hai . isaliye sadA gnAnamen aur darshanAdikamen 1pratibaddha rahakar mUlaguNommen prayatnashIlatAse vicharanA;gnAnadarshanasvabhAv shuddhAtmadravyamen pratibaddha aisA shuddha astitvamAtrarUpase vartanA, yah tAtparya hai ..214..

ab, munijanako 2nikaTakA 3sUkShmaparadravyapratibandh bhI, shrAmaNyake chhedakA Ayatan honese niShedhya hai, aisA upadesh karate hain : 1. pratibaddha = sambaddha; rukA huA; bandhA huA; sthit; sthir; lIn . 2. Agam viruddha AhAravihArAdi to munike chhUTA huA hI honese usamen pratibandh honA to munike liye dUr

hai; kintu Agamakathit AhAr vihArAdimen muni pravartamAn hai isaliye usamen pratibandh ho jAnA sambhavit honese
vah pratibandh nikaTakA hai
.3. sUkShmaparadravyapratibandha = paradravyamen sUkShma pratibandh .
muni kShapaN mAnhI, nivAsasthAn, vihAr yA bhojan mahIn,
upadhi
shramaNvikathA mahIn pratibandhane ichchhe nahIn. 215.

Page 395 of 513
PDF/HTML Page 428 of 546
single page version

bhakte vA kShapaNe vA Avasathe vA punarvihAre vA .
upadhau vA nibaddhan nechchhati shramaNe vikathAyAm ..215..

shrAmaNyaparyAyasahakArikAraNasharIravRuttihetumAtratvenAdIyamAne bhakte, tathAvidhasharIravRuttya- virodhen shuddhAtmadravyanIranganistarangavishrAntisUtraNAnusAreN pravartamAne kShapaNe, nIrangnistarangAnta- rangadravyaprasiddhayarthamadhyAsyamAne girIndrakandaraprabhRutAvAvasathe, yathoktasharIravRuttihetumArgaNArthamArabhya- ath shrAmaNyachhedakAraNatvAtprAsukAhArAdiShvapi mamatvan niShedhayatiNechchhadi nechchhati . kam Nibaddhan nibaddhamAbaddham . kva . bhatte vA shuddhAtmabhAvanAsahakAribhUtadehasthitihetutven gRuhyamANe bhakte vA prAsukAhAre, khamaNe vA indriyadarpavinAshakAraNabhUtatven nirvikalpasamAdhihetubhUte kShapaNe vAnashane, Avasadhe vA paramAtmatattvopalabdhisahakAribhUte giriguhAdyAvasathe vA, puNo vihAre vA shuddhAtmabhAvanAsahakAri- bhUtAhAranIhArArthavyavahArArthavyavahAre vA punardeshAntaravihAre vA, uvadhimhi shuddhopayogabhAvanAsahakAri- bhUtasharIraparigrahe gnAnopakaraNAdau vA, samaNamhi paramAtmapadArthavichArasahakArikAraNabhUte shramaNe samashIlasanghAtakatapodhane vA, vikadhamhi paramasamAdhivighAtakashrRunggAravIrarAgAdikathAyAn cheti . ayamatrArthaAgamaviruddhAhAravihArAdiShu tAvatpUrvamev niShiddha, yogyAhAravihArAdiShvapi mamatvan na kartavyamiti ..215.. evan sankShepeNAchArArAdhanAdikathitatapodhanavihAravyAkhyAnamukhyatven chaturthasthale

anvayArtha :[bhakte vA ] muni AhAramen, [kShapaNe vA ] kShapaNamen (upavAsamen), [Avasathe vA ] AvAsamen (nivAsasthAnamen), [puna vihAre vA ] aur vihAramen [upadhau ] upadhimen (parigrahamen), [shramaNe ] shramaNamen (anya munimen) [vA ] athavA [vikathAyAm ] 1vikathAmen [nibaddhan ] pratibandha [na ichchhati ] nahIn chAhatA ..215..

TIkA :(1) shrAmaNyaparyAyake sahakArI kAraNabhUt sharIrakI 2vRuttike hetumAtrarUpase grahaN kiyA jAnevAlA jo AhAr, (2) 3tathAvidh sharIrakI vRuttike sAth virodh vinA, shuddhAtmadravyamen 4nIrang aur nistarang vishrAntikI rachanAnusAr pravartamAn jo kShapaN (arthAt sharIrake Tikaneke sAth virodh na Aye isaprakAr, shuddhAtmadravyamen vikArarahit aur tarangarahit sthiratA hotI jAye, tadanusAr pravartamAn anashanamen), (3) nIrang aur nistarangantarang dravyakI prasiddhi (prakRuShTa siddhi) ke liye sevan kiyA jAnevAlA jo girIndrakandarAdik Avasathamen (-uchcha parvatakI guphA ityAdi nivAsasthAnamen), (4) yathokta sharIrakI vRuttikI kAraNabhUt bhikShAke liye 1. chhadmastha munike dhArmik kathAvArttA karate huye bhI nirmal chaitanya vikalpamukta hotA hai isaliye anshata

malin hotA hai, ata us dhArmik kathAko bhI vikathA arthAt shuddhAtmadravyase viruddha kathA kahA hai . 2. vRutti = nirvAh; TikanA . 3. tathAvidh = vaisA (shrAmaNyaparyAyakA sahakArI kAraNabhUt) 4. nIrang = nIrAg; nirvikAr .


Page 396 of 513
PDF/HTML Page 429 of 546
single page version

mANe vihArakarmaNi, shrAmaNyaparyAyasahakArikAraNatvenApratiShidhyamAne kevaladehamAtra upadhau, anyonyabodhyabodhakabhAvamAtreN kathanchitparichite shramaNe, shabdapudgalollAsasamvalanakashmalit- chidbhittibhAgAyAn shuddhAtmadravyaviruddhAyAn kathAyAn chaiteShvapi tadvikalpAchitritachittabhittitayA pratiShedhya pratibandha ..215..

ath ko nAm chhed ityupadishati
apayattA vA chariyA sayaNAsaNaThANachankamAdIsu .
samaNassa savvakAle hinsA sA santay tti madA ..216..

gAthAtrayan gatam . ath shuddhopayogabhAvanApratibandhakachchhedan kathayatimadA matA sammatA . kA . hinsA shuddhopayogalakShaNashrAmaNyachhedakAraNabhUtA hinsA . kathambhUtA . santatriy tti santatA nirantareti . kA kiye jAnevAle vihArakAryamen, (5) shrAmaNyaparyAyakA sahakArI kAraN honese jisakA niShedh nahIn hai aise keval dehamAtra parigrahamen, (6) mAtra anyonya 1bodhyabodhakarUpase jinakA kathanchit parichay vartatA hai aise shramaN (anya muni) men, aur (7) shabdarUp pudgalollAs (pudgalaparyAy) ke sAth sambandhase jisamen chaitanyarUpI bhittikA bhAg malin hotA hai, aisI shuddhAtmadravyase viruddha kathAmen bhI pratibandh niShedhyatyAgane yogya hai arthAt unake vikalponse bhI chittabhUmiko chitrit hone denA yogya nahIn hai .

bhAvArtha :Agamaviruddha AhAravihArAdi to munine pahale hI chhoD diye hain . ab sanyamake nimittapanekI buddhise munike jo Agamokta AhAr, anashan, guphAdimen nivAs, vihAr, dehamAtra parigrah, anya muniyonkA parichay aur dhArmik charchAvArtA pAye jAte hain, unake prati bhI rAgAdi karanA yogya nahIn hai,unake vikalponse bhI manako rangane denA yogya nahIn hai; isaprakAr Agamokta AhArvihArAdimen bhI pratibandh prApta karanA yogya nahIn hai, kyonki usase sanyamamen chhed hotA hai ..215..

ab chhed kyA hai, (arthAt chhed kise kahate hain ) usakA upadesh karate hain : 1. bodhya vah hai jise samajhAyA hai athavA jise upadesh diyA jAtA hai . aur bodhak vah hai jo samajhAtA

hai, arthAt jo upadesh detA hai . mAtra anya shramaNonse svayambodh grahaN karaneke liye athavA anya shramaNonko
bodh deneke liye munikA anya shramaNake sAth parichay hotA hai .
AsanshayangamanAdike charyA prayatnavihIn je,
te jANavI hinsA sadA santAnavAhinI shramaNane. 216.

Page 397 of 513
PDF/HTML Page 430 of 546
single page version

aprayatA vA charyA shayanAsanasthAnachangkramaNAdiShu .
shramaNasya sarvakAle hinsA sA santateti matA ..216..

ashuddhopayogo hi chheda, shuddhopayogarUpasya shrAmaNyasya chhedanAt; tasya hinsanAt sa ev cha hinsA . ata shramaNasyAshuddhopayogAvinAbhAvinI shayanAsanasthAnachankramaNAdiShvaprayatA yA charyA sA khalu tasya sarvakAlamev santAnavAhinI chhedAnarthAntarabhUtA hinsaiv ..216.. hinsA matA . chariyA charyA cheShTA . yadi chet kathambhUtA . apayattA vA aprayatnA vA, nikaShAyasvasamvitti- rUpaprayatnarahitA sankleshasahitetyartha . keShu viShayeShu . sayaNAsaNaThANachankamAdIsu shayanAsanasthAn- changkra maNasvAdhyAyatapashcharaNAdiShu . kasya . samaNassa shramaNasya tapodhanasya . kva . savvakAle sarvakAle . ayamatrArtha ---bAhyavyApArarUpA shatravastAvatpUrvamev tyaktAstapodhanai, ashanashayanAdivyApArai punastyaktun nAyAti . tata kAraNAdantaranggakrodhAdishatrunigrahArthan tatrApi sanklesho na kartavya iti ..216.. athAntaranggabahiranggahinsArUpeN dvividhachchhedamAkhyAtimaradu va jiyadu va jIvo, ayadAchArassa NichchhidA hinsA mriyatAn vA jIvatu vA jIva, prayatnarahitasya nishchitA hinsA bhavati; bahiranggAnyajIvasya maraNemaraNe

anvayArtha :[shramaNasya ] shramaNake [shayanAsanasthAnachankramaNAdiShu ] shayan, Asan (baiThanA), sthAn (khaDe rahanA), gaman ityAdimen [aprayatA vA charyA ] jo aprayat charyA hai [sA ] vah [sarvakAle ] sadA [santatA hinsA iti matA ] satat hinsA mAnI gaI hai ..216..

TIkA :ashuddhopayog vAstavamen chhed hai, kyonki (usase) shuddhopayogarUp shrAmaNyakA chhedan hotA hai; aur vahI (-ashuddhopayog hI) hinsA hai, kyonki (usase) shuddhopayogarUp shrAmaNyakA hinsan (hanan) hotA hai . isaliye shramaNake, jo ashuddhopayogake binA nahIn hotI aise shayanAsansthAngaman ityAdimen 1aprayat charyA (AcharaN) vah vAstavamen usake liye sarvakAlamen (sadA) hI 2santAnavAhinI hinsA hI haijo ki chhedase ananyabhUt hai (arthAt chhedase koI bhinna vastu nahIn hai .)

bhAvArtha :ashuddhopayogase shuddhopayogarUp munitva (1) chhidatA hai (2) hanan hotA hai, isaliye ashuddhopayog (1) chhed hI hai, (2) hinsA hI hai . aur jahAn sone, baiThane, khaDe hone, chalane ityAdimen aprayat AcharaN hotA hai vahAn niyamase ashuddhopayog to hotA hI hai, isaliye aprayat AcharaN chhed hI hai, hinsA hI hai ..216.. 1. aprayat = prayatna rahit, asAvadhAn, asanyamI, nirankush, svachchhandI . [aprayat charyA ashuddhopayogake binA

kabhI nahIn hotI .]] 2. santAnavAhinI = santat, satat, nirantar, dhArAvAhI, aTUT; [jab tak aprayat charyA hai tab tak sadA hI hinsA

satatarUpase chAlU rahatI hai .]]

Page 398 of 513
PDF/HTML Page 431 of 546
single page version

athAntarangabahirangatven chhedasya dvaividhyamupadishati
maradu va jiyadu va jIvo ayadAchArassa NichchhidA hinsA .
payadassa Natthi bandho hinsAmetteN samidassa ..217..
mriyatAn vA jIvatu vA jIvoyatAchArasya nishchitA hinsA .
prayatasya nAsti bandho hinsAmAtreN samitasya ..217..

ashuddhopayogontarangachchheda, paraprANavyaparopo bahiranga . tatra paraprANavyaparopasadbhAve tadasadbhAve vA tadavinAbhAvinAprayatAchAreN prasiddhayadashuddhopayogasadbhAvasya sunishchitahinsA- vA, nirvikArasvasamvittilakShaNaprayatnarahitasya nishchayashuddhachaitanyaprANavyaparopaNarUpA nishchayahinsA bhavati . payadassa Natthi bandho bAhyAbhyantaraprayatnaparasya nAsti bandha . ken . hinsAmetteN dravyahinsAmAtreN . kathambhUtasya puruShasya . samidassa samitasya shuddhAtmasvarUpe samyagito gata pariNata samitastasya samitasya, vyavahAreNeryAdipanychasamitiyuktasya cha . ayamatrArthasvasthabhAvanArUpanishchiyaprANasya vinAshakAraNabhUtA rAgAdipariNatirnishchayahinsA bhaNyate, rAgAdyutpatterbahirangganimittabhUta parajIvaghAto vyavahArahinseti dvidhA hinsA gnAtavyA . kintu visheShabahiranggahinsA bhavatu vA mA bhavatu, svastha-

ab, chhedake antarang aur bahirang aise do prakAr batalAte hain :

anvayArtha :[jIva ] jIv [mriyatAn vA jIvatu vA ] mare yA jiye, [ayatAchArasya ] aprayat AchAravAleke [hinsA ] (antarang) hinsA [nishchitA ] nishchit hai; [prayatasya samitasya ] 1prayatake, 2samitivAnke [hinsAmAtreN ] (bahirang) hinsAmAtrase [bandha ] bandh [nAsti ] nahIn hai ..217..

TIkA :ashuddhopayog antarang chhed hai; paraprANonkA vyaparop (vichchhed) vah bahirangachhed hai . inamense antarang chhed hI visheSh balavAn hai, bahirang chhed nahIn; kyonki 1. prayat = prayatnashIl, sAvadhAn, sanyamI [prayatnake arthake liye dekho gAthA 211 kA phu TanoT]] 2. shuddhAtmasvarUpamen (munitvochit) samyak ‘iti’ arthAt pariNati vah nishchay samiti hai . aur us dashAmen

honevAlI (haTh rahit) IryAbhAShAdi sambandhI shubh pariNati vah vyavahArasamiti hai . [jahAn shuddhAtmasvarUpamen
samyakpariNatirUp dashA nahIn hotI vahAn shubh pariNati haTh sahit hotI hai; vah shubhapariNati vyavahArasamiti
bhI nahIn hai
. ]
jIvomaro jIv, yatnahIn AchAr tyAn hinsA nakkI;
samitiprayatnasahitane nahi bandh hinsAmAtrathI. 217.

Page 399 of 513
PDF/HTML Page 432 of 546
single page version

bhAvaprasiddhe, tathA tadvinAbhAvinA prayatAchAreN prasiddhayadashuddhopayogAsadbhAvaparasya paraprAN- vyaparopasadbhAvepi bandhAprasiddhayA sunishchitahinsAbhAvaprasiddheshchAntarang ev chhedo balIyAn, na punarbahiranga . evamapyantarangachchhedAyatanamAtratvAdbahirangachchhedobhyupagamyetaiv ..217.. bhAvanArUpanishchayaprANaghAte sati nishchayahinsA niyamen bhavatIti . tata kAraNAtsaiv mukhyeti ..217.. ath tamevArthan dRuShTAntadArShTAntAbhyAn dRuDhayati

uchchAliyamhi pAe iriyAsamidassa NiggamatthAe .
AbAdhejja kulingan marijja tan jogamAsejja ..“15..
Na hi tassa taNNimitto bandho suhumo ya desido samaye .
muchchhA pariggaho chchiy ajjhappapamANado diTTho ..“16.. (jumman)

paraprANonke vyaparopakA sadbhAv ho yA asadbhAv, jo ashuddhopayogake binA nahIn hotA aise 1aprayat AchArase prasiddha honevAlA (-jAnanemen AnevAlA) ashuddhopayogakA sadbhAv jisake pAyA jAtA hai usake hinsAke sadbhAvakI prasiddhi sunishchit hai; aur isaprakAr jo ashuddhopayogake binA hotA hai aise 2prayat AchArase prasiddha honevAlA ashuddhopayogakA asadbhAv jisake pAyA jAtA hai usake, paraprANonke vyaparopake sadbhAvamen bhI bandhakI aprasiddhi honese, hinsAke abhAvakI prasiddhi sunishchit hai . aisA hone par bhI (arthAt antarang chhed hI visheSh balavAn hai bahirang chhed nahIn,aisA hon par bhI) bahirang chhed antarang chhedakA AyatanamAtra hai, isaliye use (bahirang chhedako) svIkAr to karanA hI chAhiye arthAt use mAnanA hI chAhiye .

bhAvArtha :shuddhopayogakA hanan honA vah antarang hinsAantarang chhed hai, aur dUsareke prANonkA vichchhed honA bahirang hinsAbahirang chhed hai .

jIv mare yA na mare, jisake aprayat AcharaN hai usake shuddhopayogakA hanan honese antarang hinsA hotI hI hai aur isaliye antarang chhed hotA hI hai . jisake prayat AcharaN hai usake, paraprANonke vyaparoparUp bahirang hinsAkebahirang chhedakesadbhAvamen bhI, shuddhopayogakA hanan nahIn honese antarang hinsA nahIn hotI aur isaliye antarang chhed nahIn hotA ..217.. 1. ashuddhopayogake binA aprayat AchAr kabhI nahIn hotA, isaliye jisake aprayat AchAr vartatA hai usake

ashuddha upayog avashyamev hotA hai . isaprakAr aprayat AchArake dvArA ashuddha upayog prasiddha hotA hai
jAnA jAtA hai .

2. jahAn ashuddha upayog nahIn hotA vahIn prayat AchAr pAyA jAtA hai, isaliye prayat AchArake dvArA ashuddha

upayogakA asadbhAv siddha hotA haijAnA jAtA hai .

Page 400 of 513
PDF/HTML Page 433 of 546
single page version

ath sarvathAntarangachchheda pratiShedhya ityupadishati
ayadAchAro samaNo chhassu vi kAyesu vadhakaro tti mado .
charadi jadan jadi Nichchan kamalan va jale Niruvalevo ..218..
ayatAchAra shramaNa ShaTsvapi kAyeShu vadhakar iti mata .
charati yatan yadi nityan kamalamiv jale nirupalepa ..218..

yatastadavinAbhAvinA aprayatAchAratven prasiddhayadashuddhopayogasadbhAva ShaTkAyaprAN- vyaparopapratyayabandhaprasiddhayA hinsak ev syAt . yatashcha tadvinAbhAvinA prayatAchAratven

uchchAliyamhi pAe utkShipte chAlite sati pAde . kasya . iriyAsamidassa IryAsamititapodhanasya . kva . NiggamatthAe vivakShitasthAnAnnirgamasthAne . AbAdhejja AbAdhyet pIDayet . sa ka . kulingan sUkShmajantu . na kevalamAbAdhyet, marijja mriyatAn vA . kin kRutvA . tan jogamAsejja tan pUrvoktan pAdayogan pAdasanghaTTanamAshritya prApyeti . Na hi tassa taNNimitto bandho suhumo ya desido samaye na hi tasya tannimitto bandha sUkShmopi deshita samaye; tasya tapodhanasya tannimitto sUkShmajantughAtanimitto bandha sUkShmopi stokopi naiv dRuShTa samaye paramAgame . dRuShTAntamAhmuchchhA pariggaho chchiy mUrchchhA parigrahashchaiv ajjhappa- pamANado diTTho adhyAtmapramANato dRuShTa iti . ayamatrArtha‘mUrchchhA parigraha’ iti sUtre yathAdhyAtmAnusAreN mUrchchhArUparAgAdipariNAmAnusAreN parigraho bhavati, na cha bahiranggaparigrahAnusAreN; tathAtra sUkShma- jantughAtepi yAvatAnshen svasthabhAvachalanarUpA rAgAdipariNatilakShaNabhAvahinsA tAvatAnshen bandho bhavati,

ab, sarvathA antarang chhed niShedhyatyAjya hai aisA upadesh karate hain :

anvayArtha :[ayatAchAra shramaNa ] aprayat AchAravAlA shramaN [ShaTsu api kAyeShu ] chhahon kAy sambandhI [vadhakara ] vadhakA karanevAlA [iti mata ] mAnanemenkahanemen AyA hai; [yadi ] yadi [nityan ] sadA [yatan charati ] prayatarUpase AcharaN kare to [jale kamalam iv ] jalamen kamalakI bhAnti [nirupalepa ] nirlep kahA gayA hai ..218..

TIkA :jo ashuddhopayogake binA nahIn hotA aise aprayat AchArake dvArA prasiddha (gnAt) honevAlA ashuddhopayogakA sadbhAv hinsak hI hai, kyonki chhahakAyake prANonke vyaparopake Ashrayase honevAle bandhakI prasiddhi hai; aur jo ashuddhopayogake binA hotA hai aise prayat AchArase prasiddha honevAlA ashuddhopayogakA asadbhAv ahinsak hI hai, kyonki parake

muni yatnahIn AchAravant chha kAyano hinsak kahyo;
jalakamalavat nirlep bhAkhyo, nitya yatnasahit jo. 218
.

Page 401 of 513
PDF/HTML Page 434 of 546
single page version

prasiddhayadashuddhopayogAsadbhAva parapratyayabandhaleshasyApyabhAvAjjaladurlalitan kamalamiv nirupalepatva- prasiddherahinsak ev syAt . tatastaistai sarvai prakArairashuddhopayogarUpontarangachchheda pratiShedhyo yairyaistadAyatanamAtrabhUta paraprANavyaparoparUpo bahirangachchhedo dUrAdev pratiShiddha syAt ..218..

athaikAntikAntarangachchhedatvAdupadhistadvatpratiShedhya ityupadishati
havadi va Na havadi bandho madamhi jIvedh kAyacheTThamhi .
bandho dhuvamuvadhIdo idi samaNA chhaDDiyA savvan ..219..

na cha pAdasanghaTTanamAtreN . tasya tapodhanasya rAgAdipariNatilakShaNabhAvahinsA nAsti . tata kAraNAdbandhopi nAstIti ..“1516.. ath nishchayahinsArUpontaranggachchheda sarvathA pratiShedhya ityupadishatiayadAchAro nirmalAtmAnubhUtibhAvanAlakShaNaprayatnarahitatven ayatAchAra prayatnarahita . sa ka . samaNo shramaNastapodhana . chhassu vi kAyesu vadhakaro tti mado ShaTsvapi kAyeShu vadhakaro hinsAkar iti mata sammata kathita . charadi Acharati vartate . kathan . yathA bhavati jadan yatan yatnaparan, jadi yadi chet, Nichchan nityan sarvakAlan tadA kamalan va jale Niruvalevo kamalamiv jale nirupalep iti . etAvatA kimuktan bhavatishuddhAtmasamvittilakShaNashuddhopayogapariNatapuruSha ShaDjIvakule loke vicharannapi yadyapi bahiranggadravyahinsAmAtramasti, tathApi nishchayahinsA nAsti . tata kAraNAchchhuddha- paramAtmabhAvanAbalen nishchayahinsaiv sarvatAtparyeN parihartavyeti ..218.. ath bahiranggajIvaghAte bandho Ashrayase honevAle leshamAtra bhI bandhakA abhAv honese jalamen jhUlate hue kamalakI bhAnti nirlepatAkI prasiddhi hai . isaliye unun sarvaprakArase ashuddhopayogarUp antarang chhed niShedhya tyAgane yogya hai, jinjin prakAronse usakA AyatanamAtrabhUt paraprANavyaparoparUp bahirang chhed atyanta niShiddha ho .

bhAvArtha :shAstrommen aprayatAchAravAn ashuddhopayogIko chhah kAyakA hinsak kahA hai aur prayatAchAravAn shuddhopayogako ahinsak kahA hai, isaliye shAstrommen jisjis prakArase chhah kAyakI hinsAkA niShedh kiyA gayA ho, usus samasta prakArase ashuddhopayogakA niShedh samajhanA chAhiye ..218..

ab, upadhi (-parigrah) ko aikAntik antarangchhedatva honese upadhi antarang chhedakI bhAnti tyAjya hai, aisA upadesh karate hain :

daihik kriyA thakI jIv maratAn bandh thAyna thAy chhe,
parigrah thakI dhruv bandh, tethI samasta chhoDayo yogIe. 219.
પ્ર. ૫૧

Page 402 of 513
PDF/HTML Page 435 of 546
single page version

bhavati vA na bhavati bandho mRute jIveth kAyacheShTAyAm .
bandho dhruvamupadheriti shramaNAstyaktavanta sarvam ..219..

yathA hi kAyavyApArapUrvakasya paraprANavyaparopasyAshuddhopayogasadbhAvAsadbhAvAbhyAm- naikAntikabandhatven chhedatvamanaikAntikamiShTan, na khalu tathopadhe, tasya sarvathA tadavinAbhAvitva- prasiddhayadaikAntikAshuddhopayogasadbhAvasyaikAntikabandhatven chhedatvamaikAntikamev . at ev bhagavantorhanta paramA shramaNA svayamev prAgev sarvamevopadhin pratiShiddhavanta . at ev chAparairapyantarangachchhedavattadanAntarIyakatvAtprAgev sarva evopadhi pratiShedhya ..219.. bhavati, na bhavati vA, parigrahe sati niyamen bhavatIti pratipAdayatihavadi va Na havadi bandho bhavati vA na bhavati bandha . kasminsati . madamhi jIve mRute satyanyajIve . adh aho . kasyAn satyAm . kAyacheTThamhi kAyacheShTAyAm . tarhi kathan bandho bhavati . bandho dhuvamuvadhIdo bandho bhavati dhruvan nishchitam . kasmAt . upadhe parigrahAtsakAshAt . idi iti heto samaNA chhaDDiyA savvan shramaNA mahAshramaNA sarvagnA pUrvan dIkShAkAle shuddhabuddhaikasvabhAvan nijAtmAnamev parigrahan kRutvA, sheShan samastan bAhyAbhyantaraparigrahan chharditavantastyaktavanta . evan gnAtvA sheShatapodhanairapi nijaparamAtmaparigrahan svIkAran kRutvA, sheSha sarvopi parigraho manovachanakAyai kRutakAritAnumataishcha tyajanIy iti . atredamuktan bhavatishuddhachaitanyarUpanishchay- prANe rAgAdipariNAmarUpanishchayahinsayA pAtite sati niyamen bandho bhavati . parajIvaghAte punarbhavati vA

anvayArtha :[ath ] ab (upadhike sambandhamen aisA hai ki), [kAyacheShTAyAm ] kAyacheShTApUrvak [jIve mRute ] jIvake marane par [bandha ] bandh [bhavati ] hotA hai [vA ] athavA [na bhavati ] nahIn hotA; [upadhe ] (kintu) upadhiseparigrahase [dhruvam bandha ] nishchay hI bandh hotA hai; [iti ] isaliye [shramaNA ] shramaNon (arhantadevon) ne [sarva ] sarva parigrahako [tyaktavanta ] chhoDA hai ..219..

TIkA :jaise kAyavyApArapUrvak paraprANavyaparopako ashuddhopayogake sadbhAv aur asadbhAvake dvArA anaikAntik bandharUp honese use (kAyavyApArapUrvak paraprANavyaparopako) chhedapanA 1anaikAntik mAnA gayA hai, vaisA upadhiparigrahakA nahIn hai . parigrah sarvathA ashuddhopayogake binA nahIn hotA, aisA jo parigrahakA sarvathA ashuddhopayogake sAth avinAbhAvitva hai usase prasiddha honevAle 2aikAntik ashuddhopayogake sadbhAvake kAraN parigrah to aikAntik bandharUp hai, isaliye use (-parigrahako) chhedapanA aikAntik hI hai . isIliye bhagavanta arhantonneparam shramaNonne svayam hI pahale hI sarva parigrahako chhoDA hai; aur isIliye dUsaronko bhI, antarang chhedakI bhAnti pratham hI sarva parigrah chhoDane yogya hai, kyonki vah (parigrah) antarang chhedake binA nahIn hotA . 1. anaikAntik = anishchit; niyamarUp na ho; aikAntik na ho . 2. aikAntik = nishchit; avashyambhAvI; niyamarUp .


Page 403 of 513
PDF/HTML Page 436 of 546
single page version

vaktavyamev kil yattadasheShamukta -
metAvataiv yadi chetayatetra kopi .
vyAmohajAlamatidustaramev nUnan
nishchetanasya vachasAmativistarepi
..14..

na bhavatIti niyamo nAsti, paradravye mamatvarUpamUrchchhAparigraheN tu niyamen bhavatyeveti ..219.. evan bhAvahinsAvyAkhyAnamukhyatven panychamasthale gAthAShaTank gatam . iti pUrvoktakrameN ‘evan paNamiy siddhe’ ityAdyekavinshatigAthAbhi sthalapanychakenotsargachAritravyAkhyAnanAmA prathamontarAdhikAra samApta . ata paran chAritrasya deshakAlApekShayApahRutasanyamarUpeNApavAdavyAkhyAnArthan pAThakrameN trinshadgAthAbhirdvitIyo- ntarAdhikAra prArabhyate . tatra chatvAri sthalAni bhavanti . tasminprathamasthale nirgranthamokShamArga- sthApanAmukhyatven ‘Na hi Niravekkho chAgo’ ityAdi gAthApanychakam . atra TIkAyAn gAthAtrayan nAsti . tadanantaran sarvasAvadyapratyAkhyAnalakShaNasAmAyikasanyamAsamarthAnAn yatInAn sanyamashauchagnAnopakaraN- nimittamapavAdavyAkhyAnamukhyatven ‘chhedo jeN Na vijjadi’ ityAdi sUtratrayam . tadanantaran strInirvAN- nirAkaraNapradhAnatven ‘pechchhadi Na hi ih logan’ ityAdyekAdash gAthA bhavanti . tAshcha amRutachandraTIkAyAn na santi . tata paran sarvopekShAsanyamAsamarthasya tapodhanasya deshakAlApekShayA kinchitsanyamasAdhakasharIrasya

bhAvArtha :ashuddhopayogakA asadbhAv ho, tathApi kAyakI halanachalanAdi kriyA honese parajIvonke prANonkA ghAt ho jAtA hai . isaliye kAyacheShTApUrvak paraprANonke ghAtase bandh honekA niyam nahIn hai;ashuddhopayogake sadbhAvamen honevAle kAyacheShTApUrvak paraprANonke ghAtase to bandh hotA hai, aur ashuddhopayogake asadbhAvamen honevAle kAyacheShTApUrvak paraprANonke ghAtase bandh nahIn hotA; isaprakAr kAyacheShTApUrvak honevAle paraprANonke ghAtase bandhakA honA anaikAntik honese usake chhedapanA anaikAntik hainiyamarUp nahIn hai .

jaise bhAvake binA bhI paraprANonkA ghAt ho jAtA hai, usIprakAr bhAv na ho tathApi parigrahakA grahaN ho jAy, aisA kabhI nahIn ho sakatA . jahAn parigrahakA grahaN hotA hai vahAn ashuddhopayogakA sadbhAv avashya hotA hI hai . isaliye parigrahase bandhakA honA aikAntik nishchitniyamarUp hai . isaliye parigrahake chhedapanA aikAntik hai . aisA honese hI param shramaN aise arhanta bhagavantonne pahalese hI sarva parigrahakA tyAg kiyA hai aur anya shramaNonko bhI pahalese hI sarva parigrahakA tyAg karanA chAhiye ..219..

[ab, ‘kahane yogya sab kahA gayA hai’ ityAdi kathan shlok dvArA kiyA jAtA hai . ]
[artha ] :jo kahane yogya hI thA vah asheSharUpase kahA gayA hai, itane mAtrase hI

yadi yahAn koI chet jAysamajhale to, (anyathA) vANIkA ativistAr kiyA jAy tathApi nishchetan (-jaDavat, nAsamajh) ko vyAmohakA jAl vAstavamen ati dustar hai . vasantAtilakA chhand


Page 404 of 513
PDF/HTML Page 437 of 546
single page version

athAntarangachchhedapratiShedh evAyamupadhipratiShedh ityupadishati
Na hi Niravekkho chAgo Na havadi bhikkhussa AsayavisuddhI .
avisuddhassa ya chitte kahan Nu kammakkhao vihido ..220..
na hi nirapekShastyAgo na bhavati bhikShorAshayavishuddhi .
avishuddhasya cha chitte kathan nu karmakShayo vihita ..220..

na khalu bahiransangadbhAve tuShasadbhAve taNDulagatAshuddhatvasyevAshuddhopayogarUp- syAntarangachchhedasya pratiShedha, tadbhAve cha na shuddhopayogamUlasya kaivalyasyopalambha . atoshuddhop- niravadyAhArAdisahakArikAraNan grAhyamiti punarapyapavAdavisheShavyAkhyAnamukhyatven ‘uvayaraNan jiNamagge’ ityAdyekAdashagAthA bhavanti . atra TIkAyAn gAthAchatuShTayan nAsti . evan mUlasUtrAbhiprAyeN trinshadgAthAbhi, TIkApekShayA punardvAdashagAthAbhi dvitIyAntarAdhikAre samudAyapAtanikA . tathAhiath bhAvashuddhi- pUrvakabahiranggaparigrahaparityAge kRute sati abhyantaraparigrahaparityAga kRut ev bhavatIti nirdishatiNa hi Niravekkho chAgo na hi nirapekShastyAga yadi chet, parigrahatyAga sarvathA nirapekSho na bhavati kintu kimapi vastrapAtrAdikan grAhyamiti bhavatA bhaNyate, tarhi he shiShya Na havadi bhikkhussa AsayavisuddhI na bhavati bhikShorAshayavishuddhi, tadA sApekShapariNAme sati bhikShostapodhanasya chittashuddhirna bhavati . avisuddhasya hi chitte shuddhAtmabhAvanArUpashuddhirahitasya tapodhanasya chitte manasi hi sphuTan kahan tu kammakkhao vihido kathan tu karmakShayo vihita uchito, na kathamapi . anenaitaduktan bhavatiyathA bahiranggatuShasadbhAve sati taNDulasyAbhyantarashuddhin kartun nAyAti tathA vidyamAne vA bahiranggapari- grahAbhilAShe sati nirmalashuddhAtmAnubhUtirUpAn chittashuddhin kartun nAyAti . yadi punarvishiShTavairAgya-

ab, is upadhi (parigrah) kA niShedh vah antarang chhedakA hI niShedh hai, aisA upadesh karate hain :

anvayArtha :[nirapekSha tyAga na hi ] yadi nirapekSha (kisI bhI vastukI apekShArahit) tyAg na ho to [bhikSho ] bhikShuke [Ashayavishuddhi ] bhAvakI vishuddhi [na bhavati ] nahIn hotI; [cha ] aur [chitte avishuddhasya ] jo bhAvamen avishuddha hai usake [karmakShaya ] karmakShay [kathan nu ] kaise [vihita ] ho sakatA hai ?..220..

TIkA :jaise chhilakeke sadbhAvamen chAvalomme pAI jAnevAlI (raktatArUp) ashuddhatAkA tyAg (-nAsh, abhAv) nahIn hotA, usIprakAr bahirang sangake sadbhAvamen

nirapekSha tyAg na hoy to nahi bhAvashuddhi bhikShune,
ne bhAvamAn avishuddhane kShay karmano kai rIt bane? 220
.

Page 405 of 513
PDF/HTML Page 438 of 546
single page version

yogarUpasyAntarangachchhedasya pratiShedhan prayojanamapekShyopadhervidhIyamAna pratiShedhontarangachchhedapratiShedh ev syAt ..220..

athaikAntikAntarangachchhedatvamupadhervistareNopadishati
kidh tamhi Natthi muchchhA Arambho vA asanjamo tassa .
tadh paradavvammi rado kadhamappANan pasAdhayadi ..221..

pUrvakaparigrahatyAgo bhavati tadA chittashuddhirbhavatyev, khyAtipUjAlAbhanimittatyAge tu na bhavati ..220.. ath tamev parigrahatyAgan draDhayati

geNhadi va chelakhanDan bhAyaNamatthi tti bhaNidamih sutte .
jadi so chattAlambo havadi kahan vA aNArambho ..“17..
vatthakkhanDan duddiyabhAyaNamaNNan cha geNhadi Niyadan .
vijjadi pANArambho vikkhevo tassa chittammi ..“18..
geNhai vidhuNai dhovai sosei jadan tu Adave khittA .
pattan va chelakhanDan bibhedi parado ya pAlayadi ..“19..

geNhadi va chelakhanDan gRuhNAti vA chelakhaNDan vastrakhaNDan, bhAyaNan bhikShAbhAjanan vA atthi tti bhaNidan astIti bhaNitamAste . kva . ih sutte ih vivakShitAgamasUtre jadi yadi chet . so chattAlambo havadi kahan nirAlambanaparamAtmatattvabhAvanAshUnya san sa puruSho bahirdravyAlambanarahita kathan bhavati, na kathamapi; vA aNArambho nikriyanirArambhanijAtmatattvabhAvanArahitatven nirArambho vA kathan bhavati, kintu sArambha ev; iti prathamagAthA . vatthakkhanDan duddiyabhAyaNan vastrakhaNDan dugdhikAbhAjanan aNNan cha geNhadi anyachcha gRuhNAti kambalamRudushayanAdikan yadi chet . tadA kin bhavati . Niyadan vijjadi pANArambho nijashuddhachaitanya- ashuddhopayogarUp antarang chhedakA tyAg nahIn hotA aur usake sadbhAvamen shuddhopayogamUlak kaivalya (mokSha) kI upalabdhi nahIn hotI . (isase aisA kahA gayA hai ki) ashuddhopayogarUp antarang chhedake niShedharUp prayojanakI upekShA rakhakar vihit (-Adesh) kiyA jAnevAlA upadhikA niShedh vah antarang chhedakA hI niShedh hai ..220..

ab, ‘upadhi vah aikAntik antarang chhed hai’ aisA vistArase upadesh karate hain :
Arambh, aNasanyam ane mUrchhA na tyAne kayam bane ?
paradravyarat je hoy te kaI rIt sAdhe Atmane ? 221.

Page 406 of 513
PDF/HTML Page 439 of 546
single page version

kathan tasminnAsti mUrchchhA Arambho vA asanyamastasya .
tathA paradravye rata kathamAtmAnan prasAdhayati .221..

upadhisadbhAve hi mamatvapariNAmalakShaNAyA mUrchchhAyAstadviShayakarmaprakramapariNAmalakShaN- syArambhasya shuddhAtmarUpahinsanapariNAmalakShaNasyAsanyamasya vAvashyambhAvitvAttathopadhidvitIyasya par- dravyaratatven shuddhAtmadravyaprasAdhakatvAbhAvAchcha aikAntikAntarangachchhedatvamupadheravadhAryat ev . idamatra tAtparyamevamvidhatvamupadheravadhArya sa sarvathA sannyastavya ..221.. lakShaNaprANavinAsharUpo parajIvaprANavinAsharUpo vA niyatan nishchitan prANArambha prANavadho vidyate, na kevalan prANArambha, vikkhevo tassa chittammi avikShiptachittaparamayogarahitasya saparigrahapuruShasya vikShepastasya vidyate chitte manasIti . iti dvitIyagAthA . geNhai svashuddhAtmagrahaNashUnya san gRuhNAti kimapi bahirdravyan; vidhuNai karmadhUlin vihAy bahiranggadhUlin vidhUnoti vinAshayati; dhovai nirmalaparamAtmatattvamalajanakarAgAdimalan vihAy bahiranggamalan dhauti prakShAlayati; sosei jadan tu Adave khittA nirvikalpadhyAnAtapen sansAranadI- shoShaNamakurvan shoShayati shuShkan karoti yatan tu yatnaparan tu yathA bhavati . kin kRutvA . Atape nikShipya . kin tat . pattan va chelakhanDan pAtran vastrakhaNDan vA . bibhedi nirbhayashuddhAtmatattvabhAvanAshUnya san bibheti bhayan karoti . kasmAtsakAshAt . parado ya paratashchaurAde . pAlayadi paramAtmabhAvanAn na pAlayanna rakShanparadravyan kimapi pAlayatIti tRutIyagAthA ..“1719.. ath saparigrahasya niyamen chittashuddhirnashyatIti vistareNAkhyAtikidh tamhi Natthi muchchhA paradravyamamatvarahitachichchamatkArapariNatervisadRushA mUrchchhA kathan

anvayArtha :[tasmin ] upadhike sadbhAvamen [tasya ] us (bhikShu) ke [mUrchchhA ] mUrchhA, [Arambha ] Arambh [vA ] yA [asanyama ] asanyam [nAsti ] na ho [kathan ] yah kaise ho sakatA hai ? (kadApi nahIn ho sakatA), [tathA ] tathA [paradravye rata ] jo paradravyamen rat ho vah [AtmAnan ] AtmAko [kathan ] kaise [prasAdhayati ] sAdh sakatA hai ? ..221..

TIkA :upadhike sadbhAvamen, (1) mamatvapariNAm jisakA lakShaN hai aisI mUrchhA, (2) upadhi sambandhI 1karmaprakramake pariNAm jisakA lakShaN hai aisA Arambha, athavA (3) shuddhAtmasvarUpakI hinsArUp pariNAm jisakA lakShaN hai aisA asanyam avashyamev hotA hI hai; tathA upadhi jisakA dvitIy ho (arthAt AtmAse anya aisA parigrah jisane grahaN kiyA ho) usake paradravyamen ratapanA (lInatA) honeke kAraN shuddhAtmadravyakI sAdhakatAkA abhAv hotA hai; isase upadhike aikAntik antarang chhedapanA nishchit hotA hI hai .

yahAn yah tAtparya hai ki‘upadhi aisI hai, (parigrah vah antarang chhed hI hai ), aisA nishchit karake use sarvathA chhoDanA chAhiye ..221.. 1. karmaprakram = kAmamen yukta honA; kAmakI vyavasthA .


Page 407 of 513
PDF/HTML Page 440 of 546
single page version

ath kasyachitkvachitkadAchitkathanchitka shchidupadhirapratiShiddhopyastItyapavAdamupadishati
chhedo jeN Na vijjadi gahaNavisaggesu sevamANassa .
samaNo teNih vaTTadu kAlan khettan viyANittA ..222..
chhedo yen na vidyate grahaNavisargeShu sevamAnasya .
shramaNasteneh vartatAn kAlan kShetran vignAy ..222..

Atmadravyasya dvitIyapudgaladravyAbhAvAtsarva evopadhi pratiShiddha ityutsarga . ayan tu nAsti, api tvastyev . kva . tasmin parigrahAkAngkShitapuruShe . Arambho vA manovachanakAyakriyArahit- paramachaitanyapratibandhak Arambho vA kathan nAsti, kintvastyev; asanjamo tassa shuddhAtmAnubhUtivilakShaNA- sanyamo vA kathan nAsti, kintvastyev tasya saparigrahasya . tadh paradavvammi rado tathaiv nijAtmadravyAtparadravye rata kadhamappANan pasAdhayadi sa tu saparigrahapuruSha kathamAtmAnan prasAdhayati, na kathamapIti ..221.. evan shvetAmbaramatAnusArishiShyasambodhanArthan nirgranthamokShamArgasthApanamukhyatven prathamasthale gAthApanychakan gatam . ath kAlApekShayA paramopekShAsanyamashaktyabhAve satyAhArasanyamashauchagnAnopakaraNAdikan kimapi grAhyamityapavAdamupadishatichhedo jeN Na vijjadi chhedo yen na vidyate . yenopakaraNen shuddhopayog- lakShaNasanyamasya chhedo vinAsho na vidyate . kayo . gahaNavisaggesu grahaNavisargayo . yasyop- karaNasyAnyavastuno vA grahaNe svIkAre visarjane tyAge . kin kurvata tapodhanasya . sevamANassa tadupakaraNan sevamAnasya . samaNo teNih vaTTadu kAlan khettan viyANittA shramaNastenopakaraNeneh loke vartatAm . kin kRutvA . kAlan kShetran cha vignAyeti . ayamatra bhAvArthakAlan panychamakAlan shItoShNAdikAlan vA, kShetran bharatakShetran manuShajAnggalAdikShetran vA, vignAy yenopakaraNen svasamvittilakShaNabhAvasanyamasya bahiranggadravyasanyamasya vA chhedo na bhavati ten vartat iti ..222.. ath pUrvasUtroditopakaraNasvarUpan darshayatiappaDikuTThan uvadhin

ab, ‘kisIke kahIn kabhI kisI prakAr koI upadhi aniShiddha bhI hai’ aise apavAdakA upadesh karate hain :

anvayArtha :[grahaNavisargeShu ] jis upadhike (AhArnIhArAdike) grahaN- visarjanamen sevan karanemen [yen ] jisase [sevamAnasya ] sevan karanevAleke [chheda ] chhed [na vidyate ] nahIn hotA, [ten ] us upadhiyukta, [kAlan kShetran vignAy ] kAl kShetrako jAnakar, [ih ] is lokamen [shramaNa ] shramaN [vartatAm ] bhale varte ..222..

TIkA :Atmadravyake dvitIy pudgaladravyakA abhAv honese samasta hI upadhi niShiddha
grahaNe visarge sevatAn nahi chhed jethI thAy chhe,
te upadhi sah varto bhale muni kALakShetra vijANIne. 222
.