Page 28 of 513
PDF/HTML Page 61 of 546
single page version
kevalagnAnotpAda
hai, athavA kevalagnAnase svayam abhinna honese AtmA svayam hI karma hai; apane ananta shaktivAle
pariNaman svabhAvarUp utkRuShTa sAdhanase kevalagnAnako pragaT karatA hai, isaliye AtmA svayam hI
karaN hai; apaneko hI kevalagnAn detA hai, isaliye AtmA svayam hI sampradAn hai; apanemense mati
shrutAdi apUrNa gnAn dUr karake kevalagnAn pragaT karatA hai, isaliye aur svayam sahaj gnAn
svabhAvake dvArA dhruv rahatA hai isaliye svayam hI apAdAn hai, apanemen hI arthAt apane hI AdhArase
kevalagnAn pragaT karatA hai, isaliye svayam hI adhikaraN hai
svayamev AvirbhUt huA arthAt kisIkI sahAyatAke binA apane Ap hI svayam pragaT huA
isaliye ‘svayambhU’ kahalAtA hai
tene ja vaLI utpAdadhrauvyavinAshano samavAy chhe
Page 29 of 513
PDF/HTML Page 62 of 546
single page version
samavAy milAp, ekatrapanA vidyamAn hai
abhAv honese vinAsh rahit hai; aur (us AtmAke shuddhopayogake prasAdase huA) jo
ashuddhAtmasvabhAvase vinAsh hai vah puna utpattikA abhAv honese, utpAd rahit hai
utpAd rahit vinAshake sAth aur un dononke AdhArabhUt dravyake sAth samavet (tanmayatAse yukta
-ekamek) hai
ek bAr sarvathA nAshako prApta honeke bAd phi ra kabhI utpanna nahIn hote, isaliye unake utpAd
rahit vinAsh hai
utpAd hai, ashuddha paryAyakI apekShAse vyay hai aur un dononke AdhArabhUt AtmatvakI apekShAse
dhrauvya hai
Page 30 of 513
PDF/HTML Page 63 of 546
single page version
dhrauvyamiti
vaLI koI paryayathI darek padArtha chhe sadbhUt khare
tu ] aur kisI paryAyase [artha ] padArtha [sadbhUta khalu bhavati ] vAstavamen dhruv hai
Page 31 of 513
PDF/HTML Page 64 of 546
single page version
gnAnAdivyaktirUpasya kAryasamayasAraparyAyasyotpAdashcha bhavati, tathApyubhayaparyAyapariNatAtmadravyatven
dhrauvyatvan padArthatvAditi
“
“
“
“
detA hai
padArthake hotA hai
Page 32 of 513
PDF/HTML Page 65 of 546
single page version
dadAti
hotA hai us -us prakArase gnAnamen utpAdAdik hotA rahatA hai, isaliye mukta AtmAke samay
samay par utpAd -vyay -dhrauvya hotA hai
utpAd -vyay -dhrauvyamay vartatA hai
indriy -atIt thayel AtmA gnAnasaukhye pariName
Page 33 of 513
PDF/HTML Page 66 of 546
single page version
pralayAdadhik ke valagnAnadarshanAbhidhAnatejA, samastamohanIyAbhAvAdatyantanirvikArashuddhachaitanya-
svabhAvamAtmAnamAsAdayan svayamev svaparaprakAshakatvalakShaNan gnAnamanAku latvalakShaNan saukhyan cha
bhUtvA pariNamate
pashchAdindriyAdhAreN kimapyalpagnAnan sukhan cha pariNamati
[adhikatejA ]
samasta antarAyakA kShay honese ananta jisakA uttam vIrya hai, samasta gnAnAvaraN aur
darshanAvaraNakA pralay ho jAnese adhik jisakA kevalagnAn aur kevaladarshan nAmak tej hai
svabhAvavAle AtmAkA (atyanta nirvikAr shuddha chaitanya jisakA svabhAv hai aise AtmAkA )
anubhav karatA huA svayamev svaparaprakAshakatA lakShaN gnAn aur anAkulatA lakShaN sukh hokar
pariNamit hotA hai
Page 34 of 513
PDF/HTML Page 67 of 546
single page version
jisakA lakShaN anAkulatA hai aisA sukh AtmAkA svabhAv hI hai
jethI atIndriyatA thaI te kAraNe e jANaje
Page 35 of 513
PDF/HTML Page 68 of 546
single page version
niravasheShamohAbhAvAt kShudhAbAdhA nAsti
tata kAraNAt kevalinAmAhArostIti
rAyakarmaniravasheShakShayAt pratikShaNan pudgalA AsravantIti navakevalalabdhivyAkhyAnakAle bhaNitan tiShThati
dhyAnasiddhayarthan, na cha dehamamatvArtham
atIndriyatA utpanna huI hai [tasmAt tu tat gneyam ] isaliye aisA jAnanA chAhiye
Page 36 of 513
PDF/HTML Page 69 of 546
single page version
syAt
ghanake ghor AghAtonkI paramparA nahIn hai (loheke goleke sansargakA abhAv hone par ghanake
lagAtAr AghAton kI bhayankar mAr agnipar nahIn paDatI) isIprakAr shuddha AtmAke sharIr
sambandhI sukh dukh nahIn hain
Page 37 of 513
PDF/HTML Page 70 of 546
single page version
pravik satkevalagnAnopayogIbhUy vipariNamate, tatosyAkramasamAkrAntasamastadravyakShetrakAl-
bhAvatayA samakShasamvedanAlambanabhUtA sarvadravyaparyAyA pratyakShA ev bhavanti
athAtmagnAnayornishchayenAsankhyAtapradeshatvepi vyavahAreN sarvagatatvan bhavatItyAdikathanamukhyatven ‘AdA
NANapamANan’ ityAdigAthApanychakam, tata paran gnAnagneyayo parasparagamananirAkaraNamukhyatayA ‘NANI
NANasahAvo’ ityAdigAthApanychakam, ath nishchayavyavahArakevalipratipAdanAdimukhyatven ‘jo hi sudeN’
ityAdisUtrachatuShTayam, ath vartamAnagnAne kAlatrayaparyAyaparichchhittikathanAdirUpeN ‘takkAligev savve’
ityAdisUtrapanychakam, ath kevalagnAnan bandhakAraNan na bhavati rAgAdivikalparahitan chhadmasthagnAnamapi, kintu
rAgAdayo bandhakAraNamityAdinirUpaNamukhyatayA ‘pariNamadi Neyan’ ityAdisUtrapanychakam, ath kevalagnAnan
sarvagnAnan sarvagnatven pratipAdayatItyAdivyAkhyAnamukhyatven ‘jan takkAliyamidaran’ ityAdigAthApanychakam,
ath gnAnaprapanychopasanhAramukhyatven prathamagAthA, namaskArakathanen dvitIyA cheti ‘Navi pariNamadi’ ityAdi
gAthAdvayam
[pratyakShA ] pratyakSha hain; [sa ] ve [tAn ] unhen [avagrahapUrvAbhi kriyAbhi ] avagrahAdi
kriyAonse [naiv vijAnAti ] nahIn jAnate
asAdhAraN gnAnasvabhAvako hI kAraNarUp grahaN karanese tatkAl hI pragaT honevAle
kevalagnAnopayogarUp hokar pariNamit hote hain; isaliye unake samasta dravya, kShetra, kAl aur
bhAvakA akramik grahaN honese samakSha samvedanakI (
utpattike bIjabhUt shukladhyAn nAmak svasamvedanagnAnarUpase jab AtmA pariNamit hotA hai tab
Page 38 of 513
PDF/HTML Page 71 of 546
single page version
jAlarahitasvasamvedanagnAnen yadAyamAtmA pariNamati, tadA svasamvedanagnAnaphalabhUtakevalagnAn-
parichchhittyAkArapariNatasya tasminnev kShaNe kramapravRuttakShAyopashamikagnAnAbhAvAdakramasamAkrAntasamasta-
dravyakShetrakAlabhAvatayA sarvadravyaguNaparyAyA asyAtmana pratyakShA bhavantItyabhiprAya
svayamev kevalagnAnarUp pariNamit hone lagatA hai
dravya, kShetra, kAl, bhAvako yugapat jAnate hain
bhI [parokShan nAsti ] parokSha nahIn hai
indriy -atIt sadaiv ne svayamev gnAn thayelane
Page 39 of 513
PDF/HTML Page 72 of 546
single page version
samarasatayA samantata sarvaīrevendriyaguNai samRuddhasya, svayamev sAmastyen svaparaprakAshanakShamamanashvaran
lokottaragnAnan jAtasya, akramasamAkrAntasamastadravyakShetrakAlabhAvatayA na kinchanApi parokShamev
syAt
dRuDhayati
pariNatasyAsya bhagavata parokShan kimapi nAstIti bhAvArtha
indriyonse atIt hue hain, jo sparsha, ras, gandh, varNa aur shabdake gnAnarUp sarva indriy
sarva Atmapradeshonse samAnarUpase jAnate hain) aur jo svayamev samastarUpase svaparakA prakAshan
karanemen samartha avinAshI lokottar gnAnarUp hue hain, aise in (kevalI) bhagavAnako samasta dravya-
kShetra -kAl -bhAvakA akramik grahaN honese kuchh bhI parokSha nahIn hai
(
bhI parokSha nahIn hai
Page 40 of 513
PDF/HTML Page 73 of 546
single page version
lokAlokavibhAgavibhaktAnantaparyAyamAlikAlIDhasvarUpasUchitA vichchhedotpAdadhrauvyA ShaDdravyI
nishchayata sarvadaivAvyAbAdhAkShayasukhAdyanantaguNAdhArabhUto yosau kevalagnAnaguNastatpramANoyamAtmA
ne gney lokAlok, tethI sarvagat e gnAn chhe
gnAnapramAN hai, aur gnAn
Page 41 of 513
PDF/HTML Page 74 of 546
single page version
dravyArthikanayen nityam
bhaNyate
lok aur alokake vibhAgase vibhakta samasta vastuonke AkAronke pArako prApta karake
isIprakAr achyutarUp rahane se gnAn sarvagat hai
hI hai usI prakAr gneyakA avalamban karanevAlA gnAn gneyake barAbar hI hai
ne adhik gnAnathI hoy to vaN gnAn kyam jANe are
Page 42 of 513
PDF/HTML Page 75 of 546
single page version
[dhruvam ev ] avashya [gnAnAt hIna vA ] gnAnase hIn [adhika vA bhavati ] athavA adhik
honA chAhiye
(AtmA) gnAnase adhik ho to (vah AtmA) [gnAnen vinA ] gnAnake binA [kathan jAnAti ]
kaise jAnegA ?
jaisA honese nahIn jAnegA; aur yadi aisA pakSha svIkAr kiyA jAye ki yah AtmA gnAnase adhik
hai to avashya (AtmA) gnAnase Age baDh jAnese (
Page 43 of 513
PDF/HTML Page 76 of 546
single page version
na kathamapIti
vah jAnanekA kAm nahIn kar sakegA, jaise ki varNa, gandh, ras, sparsha ityAdi achetan guN
jAnanekA kAm nahIn kar sakate
sakegA, jaise gnAnashUnya ghaT, paT ityAdi padArtha jAnanekA kAm nahIn kar sakate
[jina gnAnamayatvAt ] kyonki jin gnAnamay hain [cha ] aur [te ] ve sab padArtha
[viShayatvAt ] gnAnake viShay honese [tasya ] jinake viShay [bhaNitA ] kahe gaye hain
jin gnAnamay ne sarva artho viShay jinanA hoine
Page 44 of 513
PDF/HTML Page 77 of 546
single page version
vyapadishyate
hI (
Page 45 of 513
PDF/HTML Page 78 of 546
single page version
paramArthata unakA ek dUsaremen gaman nahIn hotA, kyonki sarva dravya svarUpaniShTha (arthAt apane-
apane svarUpamen nishchal avasthit) hain
chAhie)
vA ] (gnAn guN dvArA) gnAn hai [anyat vA ] athavA (sukhAdi anya guN dvArA) anya hai
Page 46 of 513
PDF/HTML Page 79 of 546
single page version
ati nikaTatayA (abhinna pradesharUpase) avalamban karake pravartamAn honese gnAn AtmAke binA
apanA astitva nahIn rakh sakatA; isaliye gnAn AtmA hI hai
abhAv ho jAyegA, (aur gnAnaguNakA abhAv honese) AtmAke achetanatA A jAyegI athavA
visheShaguNakA abhAv honese AtmAkA abhAv ho jAyegA
rahanese) nirAshrayatAke kAraN gnAnakA abhAv ho jAyegA athavA (Atmadravyake ek gnAnaguNarUp
ho jAnese) AtmAkI sheSh paryAyonkA (
Page 47 of 513
PDF/HTML Page 80 of 546
single page version
dUsaremen pravRutti pAI jAtI hai
svabhAv hai, aise gnAnagneyabhAvarUp sambandhake kAraN hI mAtra unakA ek dUsaremen honA netra
jyam rUp chhe netro taNAn, nahi vartatA anyonyamAn