Page 168 of 513
PDF/HTML Page 201 of 546
single page version
દૃષ્ટયો મનુષ્ય એવાહમેષ મમૈવૈતન્મનુષ્યશરીરમિત્યહંકારમમકારાભ્યાં વિપ્રલભ્યમાના અવિચલિત-
ચેતનાવિલાસમાત્રાદાત્મવ્યવહારાત
મિથ્યાદૃષ્ટયો ભવન્તીતિ
પ્રતિ હી બલવાન હૈં ), વે
અવિચલિતચેતનાવિલાસમાત્ર
Page 169 of 513
PDF/HTML Page 202 of 546
single page version
સમસ્તૈકાન્તદૃષ્ટિપરિગ્રહગ્રહા મનુષ્યાદિગતિષુ તદ્વિગ્રહેષુ ચાવિહિતાહંકારમમકારા
અનેકાપવરકસંચારિતરત્નપ્રદીપમિવૈકરૂપમેવાત્માનમુપલભમાના અવિચલિતચેતનાવિલાસ-
માત્રમાત્મવ્યવહારમુરરીકૃત્ય ક્રોડીકૃતસમસ્તક્રિયાકુટુમ્બકં મનુષ્યવ્યવહારમનાશ્રયન્તો વિશ્રાન્ત-
રાગદ્વેષોન્મેષતયા પરમમૌદાસીન્યમવલંબમાના નિરસ્તસમસ્તપરદ્રવ્યસંગતિતયા સ્વદ્રવ્યેણૈવ કેવલેન
સંગતત્વાત્સ્વસમયા જાયન્તે
ચ મમેતિ મમકારો ભણ્યતે, તાભ્યાં પરિણતાઃ મમકારાહઙ્કારરહિતપરમચૈતન્યચમત્કારપરિણતેશ્ચ્યુતા યે તે
ક ર્મોદયજનિતપરપર્યાયનિરતત્વાત્પરસમયા મિથ્યાદૃષ્ટયો ભણ્યન્તે
પર્યાયપરિણતિરહિતત્વાત્સ્વસમયા ભવન્તીત્યર્થઃ
અંગીકાર કરકે, જિસમેં સમસ્ત ક્રિયાકલાપસે ભેંટ કી જાતી હૈ ઐસે મનુષ્યવ્યવહારકા આશ્રય
નહીં કરતે હુયે, રાગદ્વેષકા ઉન્મેષ (પ્રાકટય) રુક જાનેસે પરમ ઉદાસીનતાકા આલમ્બન લેતે
હુયે, સમસ્ત પરદ્રવ્યોંકી સંગતિ દૂર કર દેનેસે માત્ર સ્વદ્રવ્યકે સાથ હી સંગતતા હોનેસે વાસ્તવમેં
હોનેવાલા આત્મા એકરૂપ હી હૈ, વહ કિંચિત્માત્ર ભી શરીરરૂપ નહીં હોતા ઔર ન શરીરકી ક્રિયા કરતા
હૈ
Page 170 of 513
PDF/HTML Page 203 of 546
single page version
હૈ; ‘માત્ર અચલિત ચેતના વહ હી મૈં હૂઁ’ ઐસા માનના
પરસમય હૈં; ઔર જો ભગવાન આત્મસ્વભાવમેં હી સ્થિત હૈં વે અનેકાન્તદૃષ્ટિવાલે લોગ
મનુષ્યવ્યવહારકા આશ્રય નહીં કરકે આત્મવ્યવહારકા આશ્રય કરતે હૈં, ઇસલિયે રાગી -દ્વેષી નહીં
હોતે અર્થાત્ પરમ ઉદાસીન રહતે હૈં ઔર ઇસપ્રકાર પરદ્રવ્યરૂપ કર્મકે સાથ સમ્બન્ધ ન કરકે
માત્ર સ્વદ્રવ્યકે સાથ હી સમ્બન્ધ કરતે હૈં, ઇસલિયે વે સ્વસમય હૈં
ગુણયુક્ત ઔર પર્યાયસહિત હૈ, [તત્ ] ઉસે [દ્રવ્યમ્ ઇતિ ] ‘દ્રવ્ય’ [બ્રુવન્તિ ] કહતે હૈં
વળી ગુણ ને પર્યય સહિત જે, ‘દ્રવ્ય’ ભાખ્યું તેહને. ૯૫.
Page 171 of 513
PDF/HTML Page 204 of 546
single page version
સક્રિ યત્વમક્રિ યત્વં ચેતનત્વમચેતનત્વં કર્તૃત્વમકર્તૃત્વં ભોક્તૃત્વમભોક્તૃત્વમગુરુલઘુત્વં ચેત્યાદયઃ
સામાન્યગુણાઃ, અવગાહહેતુત્વં ગતિનિમિત્તતા સ્થિતિકારણત્વં વર્તનાયતનત્વં રૂપાદિમત્તા
ચેતનત્વમિત્યાદયો વિશેષગુણાઃ
શુદ્ધાત્મોપલમ્ભવ્યક્તિરૂપકાર્યસમયસારસ્યોત્પાદઃ કારણસમયસારસ્ય વ્યયસ્તદુભયાધારભૂતપરમાત્મદ્રવ્ય-
ત્વેન ધ્રૌવ્યં ચ
અપ્રદેશત્વ, મૂર્તત્વ, અમૂર્તત્વ, સક્રિયત્વ, અક્રિયત્વ, ચેતનત્વ, અચેતનત્વ, કર્તૃત્વ, અકર્તૃત્વ,
ભોક્તૃત્વ, અભોક્તૃત્વ, અગુરુલઘુત્વ, ઇત્યાદિ સામાન્યગુણ હૈં; અવગાહહેતુત્વ, ગતિનિમિત્તતા,
સ્થિતિકારણત્વ, વર્તનાયતનત્વ, રૂપાદિમત્ત્વ, ચેતનત્વ ઇત્યાદિ વિશેષ ગુણ હૈં
Page 172 of 513
PDF/HTML Page 205 of 546
single page version
સમુપાત્તપ્રાક્તનાવસ્થં સમુચિતબહિરંગસાધનસન્નિધિસદ્ભાવે વિચિત્રબહુતરાવસ્થાનં સ્વરૂપકર્તૃકરણ-
સામર્થ્યસ્વભાવેનાન્તરંગસાધનતામુપાગતેનાનુગૃહીતમુત્તરાવસ્થયોત્પદ્યમાનં તેનોત્પાદેન લક્ષ્યતે, ન ચ
તેન સહ સ્વરૂપભેદમુપવ્રજતિ, સ્વરૂપત એવ તથાવિધત્વમવલમ્બતે
સંજ્ઞાલક્ષણપ્રયોજનાદિભિર્ભેદં કુર્વન્તિ તથાપિ સત્તાસ્વરૂપેણ ભેદં ન કુર્વન્તિ, સ્વભાવત એવ
તથાવિધત્વમવલમ્બન્તે
ઉસ ઉત્પાદકે સાથ સ્વરૂપ ભેદ નહીં હૈ, સ્વરૂપસે હી વૈસા હૈ (અર્થાત્ સ્વયં ઉત્પાદરૂપસે
હી પરિણત હૈ); ઉસીપ્રકાર જિસને પૂર્વ અવસ્થા પ્રાપ્ત કી હૈ ઐસા દ્રવ્ય ભી
અવસ્થાયેં કરતા હૈ વહ
હૈ; કિન્તુ ઉસકા ઉસ ઉત્પાદકે સાથ સ્વરૂપભેદ નહીં હૈ, સ્વરૂપસે હી વૈસા હૈ
હુઆ ઉસ વ્યયસે લક્ષિત હોતા હૈ, પરન્તુ ઉસકા ઉસ વ્યયકે સાથ સ્વરૂપભેદ નહીં હૈ,
સ્વરૂપસે હી વૈસા હૈ; ઉસીપ્રકાર વહી દ્રવ્ય ભી ઉત્તર અવસ્થાસે ઉત્પન્ન હોતા હુઆ ઔર પૂર્વ
અવસ્થાસે વ્યયકો પ્રાપ્ત હોતા હુઆ ઉસ વ્યયસે લક્ષિત હોતા હૈ; પરન્તુ ઉસકા ઉસ વ્યયકે
Page 173 of 513
PDF/HTML Page 206 of 546
single page version
પ્રાક્તનાવસ્થયા વ્યયમાનં તેન વ્યયેન લક્ષ્યતે, ન ચ તેન સહ સ્વરૂપભેદમુપવ્રજતિ, સ્વરૂપત એવ
તથાવિધત્વમવલમ્બતે
સ્વરૂપભેદમુપવ્રજતિ, સ્વરૂપત એવ તથાવિધત્વમવલમ્બતે, તથૈવ તદેવ દ્રવ્યમપ્યેકકાલ-
મુત્તરાવસ્થયોત્પદ્યમાનં પ્રાક્તનાવસ્થયા વ્યયમાનમવસ્થાયિન્યા દ્રવ્યત્વાવસ્થયા ધ્રૌવ્યમાલમ્બમાનં
ધ્રૌવ્યેણ લક્ષ્યતે, ન ચ તેન સહ સ્વરૂપભેદમુપવ્રજતિ, સ્વરૂપત એવ તથાવિધત્વમવલમ્બતે
તૈઃ સહ સ્વરૂપભેદમુપવ્રજતિ, સ્વરૂપત એવ તથાવિધત્વમ -વલમ્બતે
સ્વરૂપત એવ તથાવિધત્વમવલમ્બતે; તથૈવ તદેવ દ્રવ્યમપ્યાયતવિશેષાત્મકૈઃ પર્યાયૈર્લક્ષ્યતે, ન ચ
તૈઃ સહ સ્વરૂપભેદમુપવ્રજતિ, સ્વરૂપત એવ તથાવિધત્વમવલમ્બતે
ટિકનેવાલી ઐસી વસ્ત્રત્વ -અવસ્થાસે ધ્રુવ રહતા હુઆ ધ્રૌવ્યસે લક્ષિત હોતા હૈ; પરન્તુ ઉસકા
ઉસ ધ્રૌવ્યકે સાથ સ્વરૂપભેદ નહીં હૈ, સ્વરૂપસે હી વૈસા હૈ; ઇસીપ્રકાર વહી દ્રવ્ય ભી એક
હી સમય ઉત્તર અવસ્થાસે ઉત્પન્ન હોતા હુઆ, પૂર્વ અવસ્થાસે વ્યય હોતા હુઆ, ઔર ટિકનેવાલી
ઐસી દ્રવ્યત્વઅવસ્થાસે ધ્રુવ રહતા હુઆ ધ્રૌવ્યસે લક્ષિત હોતા હૈ
ભી વિસ્તારવિશેષસ્વરૂપ ગુણોંસે લક્ષિત હોતા હૈ; કિન્તુ ઉસકા ઉન ગુણોંકે સાથ સ્વરૂપભેદ નહીં
હૈ, વહ સ્વરૂપસે હી વૈસા હૈ
હૈ, વહ સ્વરૂપસે હી વૈસા હૈ
વર્ણાદિગુણનવજીર્ણાદિપર્યાયસહિતં ચ સત્ તૈરુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યૈસ્તથૈવ ચ સ્વકીયગુણપર્યાયૈઃ સહ
સંજ્ઞાદિભેદેઽપિ સતિ સત્તારૂપેણ ભેદં ન કરોતિ
Page 174 of 513
PDF/HTML Page 207 of 546
single page version
સદ્ભાવઃ ] દ્રવ્યકા જો અસ્તિત્વ હૈ, [હિ ] વહ વાસ્તવમેં [સ્વભાવઃ ] સ્વભાવ હૈ
અસ્તિત્વ દ્રવ્યનું સર્વદા જે, તેહ દ્રવ્યસ્વભાવ છે
Page 175 of 513
PDF/HTML Page 208 of 546
single page version
સિદ્ધિયુક્તત્વાત્તેષામસ્તિત્વમેકમેવ, કાર્તસ્વરવત્
પ્રવૃત્તિયુક્તસ્ય કાર્તસ્વરાસ્તિત્વેન નિષ્પાદિતનિષ્પત્તિયુક્તૈઃ પીતતાદિગુણૈઃ કુણ્ડલાદિપર્યાયૈશ્ચ
યદસ્તિત્વં કાર્તસ્વરસ્ય સ સ્વભાવઃ, તથા હિ દ્રવ્યેણ વા ક્ષેત્રેણ વા કાલેન વા ભાવેન વા
દ્રવ્યાત્પૃથગનુપલભ્યમાનૈઃ કર્તૃકરણાધિકરણરૂપેણ ગુણાનાં પર્યાયાણાં ચ સ્વરૂપમુપાદાય
મોક્ષમોક્ષમાર્ગાધારભૂતાન્વયદ્રવ્યત્વલક્ષણં ધ્રૌવ્યં ચેત્યુક્તલક્ષણોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યૈશ્ચ સહ ભિન્નં ન ભવતિ
સ્વભાવ હી ક્યોં ન હો ? (અવશ્ય હો
હોતે હૈં ઇસલિયે
સુવર્ણકે અસ્તિત્વસે જિનકી ઉત્પત્તિ હોતી હૈ,
ભાવસે જો દ્રવ્યસે પૃથક્ દિખાઈ નહીં દેતે, કર્તા -કરણ-
Page 176 of 513
PDF/HTML Page 209 of 546
single page version
સ્વભાવઃ
પ્રવર્તમાનપ્રવૃત્તિયુક્તૈઃ પીતતાદિગુણૈઃ કુણ્ડલાદિપર્યાયૈશ્ચ નિષ્પાદિતનિષ્પત્તિયુક્તસ્ય કાર્તસ્વરસ્ય
મૂલસાધનતયા તૈર્નિષ્પાદિતં યદસ્તિત્વં સ સ્વભાવઃ, તથા દ્રવ્યેણ વા ક્ષેત્રેણ વા કાલેન
વા ભાવેન વા ગુણેભ્યઃ પર્યાયેભ્યશ્ચ પૃથગનુપલભ્યમાનસ્ય કર્તૃકરણાધિકરણરૂપેણ
સુવર્ણસ્ય સદ્ભાવઃ, તથા સ્વકીયદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈઃ પરમાત્મદ્રવ્યાદભિન્નાનાં કેવલજ્ઞાનાદિગુણકિંચિદૂન-
ચરમશરીરાકારાદિપર્યાયાણાં સંબન્ધિ યદસ્તિત્વં સ એવ મુક્તાત્મદ્રવ્યસ્ય સદ્ભાવઃ
હૈ, ક્યોંકિ પીતત્વાદિકકે ઔર કુણ્ડલાદિકકે સ્વરૂપકો સુવર્ણ હી ધારણ કરતા હૈ, ઇસલિયે
સુવર્ણકે અસ્તિત્વસે હી પીતત્વાદિકકી ઔર કુણ્ડલાદિકકી નિષ્પત્તિ
દ્રવ્યસે ભિન્ન નહીં દિખાઈ દેનેવાલે ગુણોં ઔર પર્યાયોંકા અસ્તિત્વ વહ દ્રવ્યકા હી અસ્તિત્વ હૈ,
ક્યોંકિ ગુણોં ઔર પર્યાયોંકે સ્વરૂપકો દ્રવ્ય હી ધારણ કરતા હૈ, ઇસલિયે દ્રવ્યકે અસ્તિત્વસે
હી ગુણોંકી ઔર પર્યાયોંકી નિષ્પત્તિ હોતી હૈ, દ્રવ્ય ન હો તો ગુણ ઔર પર્યાયેં ભી ન હોં
કરકે પ્રવર્તમાન પીતત્વાદિગુણોં ઔર કુણ્ડલાદિપર્યાયોંસે જિસકી નિષ્પત્તિ હોતી હૈ,
Page 177 of 513
PDF/HTML Page 210 of 546
single page version
મૂલસાધનતયા તૈર્નિષ્પાદિતં યદસ્તિત્વં સ સ્વભાવઃ
જ્ઞાનાદિગુણકિંચિદૂનચરમશરીરાકારપર્યાયેભ્યઃ સકાશાદભિન્નસ્ય મુક્તાત્મદ્રવ્યસ્ય સંબન્ધિ યદસ્તિત્વં સ
એવ કેવલજ્ઞાનાદિગુણકિંચિદૂનચરમશરીરાકારપર્યાયાણાં સ્વભાવો જ્ઞાતવ્યઃ
ઔર કુણ્ડલાદિક હી ધારણ કરતે હૈં, ઇસલિયે પીતત્વાદિક ઔર કુણ્ડલાદિકકે અસ્તિત્વસે
હી સુવર્ણકી નિષ્પત્તિ હોતી હૈ, પીતત્વાદિક ઔર કુણ્ડલાદિક ન હોં તો સુવર્ણ ભી ન હો;
ઇસીપ્રકાર ગુણોંસે ઔર પર્યાયોંસે ભિન્ન ન દિખાઈ દેનેવાલે દ્રવ્યકા અસ્તિત્વ વહ ગુણોં ઔર
પર્યાયોંકા હી અસ્તિત્વ હૈ, ક્યોંકિ દ્રવ્યકે સ્વરૂપકો ગુણ ઔર પર્યાયેં હી ધારણ કરતી હૈં
ઇસલિયે ગુણોં ઔર પર્યાયોંકે અસ્તિત્વસે હી દ્રવ્યકી નિષ્પત્તિ હોતી હૈ
ઔર ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્યકા ભી એક હી અસ્તિત્વ હૈ
Page 178 of 513
PDF/HTML Page 211 of 546
single page version
પીતતાદ્યુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યૈર્યદસ્તિત્વં કાર્તસ્વરસ્ય સ સ્વભાવઃ, તથા હિ દ્રવ્યેણ વા ક્ષેત્રેણ વા
કાલેન વા ભાવેન વા દ્રવ્યાત્પૃથગનુપલભ્યમાનૈઃ કર્તૃકરણાધિકરણરૂપેણોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાણાં
સ્વરૂપમુપાદાય પ્રવર્તમાનપ્રવૃત્તિયુક્તસ્ય દ્રવ્યાસ્તિત્વેન નિષ્પાદિતનિષ્પત્તિયુક્તૈરુત્પાદવ્યય-
ધ્રૌવ્યૈર્યદસ્તિત્વં દ્રવ્યસ્ય સ સ્વભાવઃ
સ્વરૂપમુપાદાય પ્રવર્તમાનપ્રવૃત્તિયુક્તૈઃ કુણ્ડલાંગદપીતતાદ્યુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યૈર્નિષ્પાદિતનિષ્પત્તિયુક્તસ્ય
કાર્તસ્વરસ્ય મૂલસાધનતયા તૈર્નિષ્પાદિતં યદસ્તિત્વં સ સ્વભાવઃ, તથા દ્રવ્યેણ વા ક્ષેત્રેણ વા
ભૂતપરમાત્મદ્રવ્યત્વલક્ષણધ્રૌવ્યાણાં સંબન્ધિ યદસ્તિત્વં સ એવ મુક્તાત્મદ્રવ્યસદ્ભાવઃ
યદસ્તિત્વં સ એવ કટકપર્યાયોત્પાદકઙ્કણપર્યાયવ્યયતદુભયાધારભૂતસુવર્ણત્વલક્ષણધ્રૌવ્યાણાં સ્વભાવઃ,
તથા સ્વદ્રવ્યાદિચતુષ્ટયેન મોક્ષપર્યાયોત્પાદમોક્ષમાર્ગપર્યાયવ્યયતદુભયાધારભૂતમુક્તાત્મદ્રવ્યત્વલક્ષણ-
ધ્રૌવ્યેભ્યઃ સકાશાદભિન્નસ્ય પરમાત્મદ્રવ્યસ્ય સંબન્ધિ યદસ્તિત્વં સ એવ
પૃથક્ દિખાઈ નહીં દેતે, કર્તા -કરણ -અધિકરણરૂપસે ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્યોંકે સ્વરૂપકો
ધારણ કરકે પ્રવર્તમાન દ્રવ્યકે અસ્તિત્વસે જિનકી નિષ્પત્તિ હોતી હૈ,
અસ્તિત્વ હૈ; ક્યોંકિ ઉત્પાદ, વ્યય ઔર ધ્રૌવ્યોંકે સ્વરૂપકો દ્રવ્ય હી ધારણ કરતા હૈ,
ઇસલિએ દ્રવ્યકે અસ્તિત્વસે હી ઉત્પાદ, વ્યય ઔર ધ્રૌવ્યોંકી નિષ્પત્તિ હોતી હૈ
સુવર્ણકે સ્વરૂપકો ધારણ કરકે પ્રવર્તમાન કુણ્ડલાદિ -ઉત્પાદોં, બાજૂબંધાદિ વ્યયોં ઔર
પીતત્વાદિ ધ્રૌવ્યોંસે જિસકી નિષ્પત્તિ હોતી હૈ,
Page 179 of 513
PDF/HTML Page 212 of 546
single page version
દ્રવ્યસ્વરૂપમુપાદાય પ્રવર્તમાનપ્રવૃત્તિયુક્તૈરુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યૈર્નિષ્પાદિતનિષ્પત્તિયુક્તસ્ય દ્રવ્યસ્ય મૂલ-
સાધનતયા તૈર્નિષ્પાદિતં યદસ્તિત્વં સ સ્વભાવઃ
ધ્રૌવ્યોંકા હી અસ્તિત્વ હૈ; ક્યોંકિ દ્રવ્યકે સ્વરૂપકો ઉત્પાદ, વ્યય ઔર ધ્રૌવ્ય હી ધારણ કરતે
હૈં, ઇસલિયે ઉત્પાદ -વ્યય ઔર ધ્રૌવ્યોંકે અસ્તિત્વસે હી દ્રવ્યકી નિષ્પત્તિ હોતી હૈ
ભિન્ન પ્રકારકા હૈ; ઐસા હોનેસે અસ્તિત્વ દ્રવ્યકા સ્વભાવ હી હૈ
ઉત્પન્ન હોતે હૈં, ઔર દ્રવ્ય ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્યોંસે હી ઉત્પન્ન હોતા હૈ
Page 180 of 513
PDF/HTML Page 213 of 546
single page version
વૃત્તં પ્રતિદ્રવ્યમાસૂત્રિતં સીમાનં ભિન્દત્સદિતિ સર્વગતં સામાન્યલક્ષણભૂતં સાદૃશ્યાસ્તિત્વમેકં
ખલ્વવબોધવ્યમ્
સ્યાત્
વિચિત્રતાકે વિસ્તારકો અસ્ત કરતા હુઆ, સર્વ દ્રવ્યોંમેં પ્રવૃત્ત હોકર રહનેવાલા, ઔર પ્રત્યેક
દ્રવ્યકી બઁધી હુઈ સીમાકી અવગણના કરતા હુઆ, ‘સત્’ ઐસા જો સર્વગત સામાન્યલક્ષણભૂત
સાદૃશ્યાસ્તિત્વ હૈ વહ વાસ્તવમેં એક હી જાનના ચાહિએ
ઔર કોઈ અવાચ્ય હોના ચાહિયે; કિન્તુ વહ તો વિરુદ્ધ હી હૈ, ઔર યહ (‘સત્’ ઐસા કથન
ઔર જ્ઞાનકે સર્વપદાર્થપરામર્શી હોનેકી બાત) તો સિદ્ધ હો સકતી હૈ, વૃક્ષકી ભાઁતિ
Page 181 of 513
PDF/HTML Page 214 of 546
single page version
લક્ષણભૂતેન સાદૃશ્યોદ્ભાસિનાનોકહત્વેનોત્થાપિતમેકત્વં તિરિયતિ, તથા બહૂનાં બહુવિધાનાં
દ્રવ્યાણામાત્મીયાત્મીયસ્ય વિશેષલક્ષણભૂતસ્ય સ્વરૂપાસ્તિત્વસ્યાવષ્ટમ્ભેનોત્તિષ્ઠન્નાનાત્વં સામાન્ય-
લક્ષણભૂતેન સાદૃશ્યોદ્ભાસિના સદિત્યસ્ય ભાવેનોત્થાપિતમેકત્વં તિરિયતિ
વિશેષલક્ષણભૂતસ્ય સ્વરૂપાસ્તિત્વસ્યાવષ્ટમ્ભેનોત્તિષ્ઠન્નાનાત્વમુચ્ચકાસ્તિ, તથા સર્વદ્રવ્યાણામપિ
સામાન્યલક્ષણભૂતેન સાદૃશ્યોદ્ભાસિના સદિત્યસ્ય ભાવેનોત્થાપિતેનૈકત્વેન તિરોહિતમપિ વિશેષ-
લક્ષણભૂતસ્ય સ્વરૂપાસ્તિત્વસ્યાવષ્ટમ્ભેનોત્તિષ્ઠન્નાનાત્વમુચ્ચકાસ્તિ
સામાન્યલક્ષણભૂત સાદૃશ્યદર્શક ‘સત્’ પનેસે (-‘સત્’ ઐસે ભાવસે, અસ્તિત્વસે, ‘હૈ’ પનેસે)
ઉત્પન્ન હોનેવાલા એકત્વ તિરોહિત કર દેતા હૈ
વિશેષલક્ષણભૂત સ્વરૂપાસ્તિત્વકે અવલમ્બનસે ઉત્પન્ન હોનેવાલા અનેકત્વ સ્પષ્ટતયા પ્રકાશમાન
રહતા હૈ, (બના રહતા હૈ, નષ્ટ નહીં હોતા); ઉસીપ્રકાર સર્વ દ્રવ્યોંકે વિષયમેં ભી સામાન્યલક્ષણભૂત
સાદૃશ્યદર્શક ‘સત્’ પનેસે ઉત્પન્ન હોનેવાલે એકત્વસે તિરોહિત હોને પર ભી (અપને -અપને)
વિશેષલક્ષણભૂત સ્વરૂપાસ્તિત્વકે અવલમ્બનસે ઉત્પન્ન હોનેવાલા અનેકત્વ સ્પષ્ટતયા પ્રકાશમાન
રહતા હૈ
અનેકત્વ હૈ, પરન્તુ વૃક્ષત્વ જો કિ સર્વ વૃક્ષોંકા સામાન્યલક્ષણ હૈ ઔર જો સર્વ વૃક્ષોંમેં સાદૃશ્ય
બતલાતા હૈ, ઉસકી અપેક્ષાસે સર્વ વૃક્ષોંમેં એકત્વ હૈ
Page 182 of 513
PDF/HTML Page 215 of 546
single page version
સિદ્ધજીવાનાં ગ્રહણં ભવતિ, તથા ‘સર્વં સત્’ ઇત્યુક્તે સંગ્રહનયેન સર્વપદાર્થાનાં ગ્રહણં ભવતિ
યુગપદ્ગ્રહણં ભવતિ, તથા સર્વં સદિત્યુક્તે સતિ સાદૃશ્યસત્તાભિધાનેન મહાસત્તારૂપેણ શુદ્ધસંગ્રહ-
નયેન સર્વપદાર્થાનાં સ્વજાત્યવિરોધેન ગ્રહણં ભવતીત્યર્થઃ
હૈ, પરન્તુ સત્પના (-અસ્તિત્વપના, ‘હૈ’ ઐસા ભાવ) જો કિ સર્વ દ્રવ્યોંકા સામાન્ય લક્ષણ હૈ ઔર
જો સર્વદ્રવ્યોંમેં સાદૃશ્ય બતલાતા હૈ ઉસકી અપેક્ષાસે સર્વદ્રવ્યોંમેં એકત્વ હૈ
(સમસ્ત દ્રવ્યોંકા સ્વરૂપ -અસ્તિત્વ સંબંધી) અનેકત્વ સ્પષ્ટતયા પ્રકાશમાન હી રહતા હૈ
કહા હૈ; [તથા ] ઇસપ્રકાર [આગમતઃ ] આગમસે [સિદ્ધં ] સિદ્ધ હૈ; [યઃ ] જો [ન ઇચ્છતિ ] ઇસે
નહીં માનતા [સઃ ] વહ [હિ ] વાસ્તવમેં [પરસમયઃ ] પરસમય હૈ
Page 183 of 513
PDF/HTML Page 216 of 546
single page version
યુક્તત્વાત્
સમરસીભાવપરિણતસર્વશુદ્ધાત્મપ્રદેશભરિતાવસ્થેન શુદ્ધોપાદાનભૂતેન સ્વકીયસ્વભાવેન નિષ્પન્નત્વાત્
નિષ્પન્ન હુએ ભાવવાલા હૈ (
Page 184 of 513
PDF/HTML Page 217 of 546
single page version
સત્તામેં ભેદ હોનેસે) હોતી હૈ તો, વહ કૌનસા ભેદ હૈ ? પ્રાદેશિક યા અતાદ્ભાવિક ?
સત્તાકે યોગસે દ્રવ્ય ‘સત્તાવાલા’ (‘સત્’) હુઆ હૈ ઐસા નહીં હૈ
Page 185 of 513
PDF/HTML Page 218 of 546
single page version
મિત્યાદિવત્પ્રપશ્યતઃ સમૂલ એવાતાદ્ભાવિકો ભેદો નિમજ્જતિ
રાશેર્જલકલ્લોલ ઇવ દ્રવ્યાન્ન વ્યતિરિક્તં સ્યાત
હૈ;
હૈ
તબ ભી (વહ) દ્રવ્યકે પર્યાયરૂપસે ઉન્મગ્ન હોનેસે,
Page 186 of 513
PDF/HTML Page 219 of 546
single page version
ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્ય સહિત [પરિણામઃ ] પરિણામ હૈ [સઃ ] વહ [અર્થેષુ સ્વભાવઃ ] પદાર્થોંકા
સ્વભાવ હૈ
Page 187 of 513
PDF/HTML Page 220 of 546
single page version
સૂક્ષ્માંશાઃ પરિણામાઃ
સંહારધ્રૌવ્યાત્મકમાત્માનં ધારયન્તિ, તથૈવ તે પરિણામાઃ સ્વાવસરે સ્વરૂપપૂર્વરૂપાભ્યા-
મુત્પન્નોચ્છન્નત્વાત્સર્વત્ર પરસ્પરાનુસ્યૂતિસૂત્રિતૈકપ્રવાહતયાનુત્પન્નપ્રલીનત્વાચ્ચ સંભૂતિસંહારધ્રૌવ્યા-
ત્મકમાત્માનં ધારયન્તિ
હોનેસે તથા સર્વત્ર પરસ્પર અનુસ્યૂતિસે રચિત એક પ્રવાહપને દ્વારા અનુત્પન્ન -અવિનષ્ટ હોનેસે
ઉત્પત્તિ -સંહાર -ધ્રૌવ્યાત્મક હૈં
અનુસ્યૂતિસે રચિત એક વાસ્તુપને દ્વારા અનુભય સ્વરૂપ હૈ (અર્થાત્ દોમેંસે એક ભી સ્વરૂપ નહીં
હૈ), ઇસીપ્રકાર પ્રવાહકા જો છોટેસે છોટા અંશ પૂર્વપરિણામકે વિનાશસ્વરૂપ હૈ વહી ઉસકે