Page 328 of 513
PDF/HTML Page 361 of 546
single page version
ગ્રહણ ઇતિ
ભાવસે સ્ત્રી, પુરુષ તથા નપુંસક નહીં હૈ’ ઇસ અર્થકી પ્રાપ્તિ હોતી હૈ (૧૭) લિંગોકા અર્થાત્
ધર્મચિહ્નોંકા ગ્રહણ જિસકે નહીં હૈ વહ અલિંગગ્રહણ હૈ; ઇસપ્રકાર ‘આત્માકે બહિરંગ યતિલિંગોંકા
અભાવ હૈ’ ઇસ અર્થકી પ્રાપ્તિ હોતી હૈ
આલિંગિત ન હોનેવાલા ઐસા શુદ્ધ દ્રવ્ય હૈ’ ઐસે અર્થકી પ્રાપ્તિ હોતી હૈ
‘આત્મા પર્યાયવિશેષસે આલિંગિત ન હોનેવાલા ઐસા શુદ્ધ દ્રવ્ય હૈ’ ઐસે અર્થકી પ્રાપ્તિ હોતી હૈ
નહીં હૈ વહ અલિંગગ્રહણ હૈ; ઇસપ્રકાર ‘આત્મા દ્રવ્યસે નહીં આલિંગિત ઐસી શુદ્ધ પર્યાય હૈ’ ઐસે
અર્થકી પ્રાપ્તિ હોતી હૈ
Page 329 of 513
PDF/HTML Page 362 of 546
single page version
કરોતિ
(પરન્તુ) [તદ્વિપરીતઃ આત્મા ] ઉસસે વિપરીત (-અમૂર્ત) ઐસા આત્મા [પૌદ્ગલિકં કર્મ ]
પૌદ્ગલિક કર્મકો [કથં ] કૈસે [બધ્નાતિ ] બાઁધતા હૈ ?
કિન્તુ આત્મા ઔર કર્મપુદ્ગલકા બંધ હોના કૈસે સમઝા જા સકતા હૈ ? ક્યોંકિ મૂર્ત ઐસા
કર્મપુદ્ગલ રૂપાદિગુણયુક્ત હૈ, ઇસલિયે ઉસકે યથોક્ત સ્નિગ્ધરૂક્ષત્વરૂપ સ્પર્શવિશેષકા સંભવ
હોને પર ભી અમૂર્ત ઐસે આત્માકો રૂપાદિગુણયુક્તતા નહીં હૈ ઇસલિયે ઉસકે યથોક્ત
સ્નિગ્ધરૂક્ષત્વરૂપ સ્પર્શવિશેષકા અસંભવ હોનેસે એક અંગ વિકલ હૈ
પણ જીવ મૂર્તિરહિત બાંધે કેમ પુદ્ગલકર્મને ? ૧૭૩
Page 330 of 513
PDF/HTML Page 363 of 546
single page version
સંબન્ધેન પશ્યતિ જાનાતિ
ક્યોંકિ યદિ ઐસા ન હો તો યહાઁ ભી (દેખને
Page 331 of 513
PDF/HTML Page 364 of 546
single page version
ભાવાવસ્થિતબલીવર્દનિમિત્તોપયોગાધિરૂઢબલીવર્દાકારદર્શનજ્ઞાનસંબન્ધો બલીવર્દસંબન્ધવ્યવહાર-
સાધકસ્ત્વસ્ત્યેવ, તથા કિલાત્મનો નીરૂપત્વેન સ્પર્શશૂન્યત્વાન્ન કર્મપુદ્ગલૈઃ સહાસ્તિ સંબન્ધઃ,
એકાવગાહભાવાવસ્થિતકર્મપુદ્ગલનિમિત્તોપયોગાધિરૂઢરાગદ્વેષાદિભાવસંબન્ધઃ કર્મપુદ્ગલબન્ધ-
વ્યવહારસાધકસ્ત્વસ્ત્યેવ
લક્ષણસંબન્ધોઽસ્તિ
વિકલ્પરૂપં ભાવબન્ધોપયોગં કરોતિ
(જ્ઞાત) હો જાય ઇસલિયે દૃષ્ટાન્ત દ્વારા સમઝાયા ગયા હૈ
નહીં હૈ તથાપિ વિષયરૂપસે રહનેવાલા બૈલ જિનકા નિમિત્ત હૈ ઐસે ઉપયોગારૂઢ વૃષભાકાર
દર્શન
સંબંધ નહીં હૈ, તથાપિ એકાવગાહરૂપસે રહનેવાલે કર્મપુદ્ગલ જિનકે નિમિત્ત હૈં ઐસે
ઉપયોગારૂઢ રાગદ્વેષાદિકભાવોંકે સાથકા સંબંધ કર્મપુદ્ગલોંકે સાથકે બંધરૂપ વ્યવહારકા
સાધક અવશ્ય હૈ
ઉસીપ્રકાર મૂર્તિક કર્મપુદ્ગલોંકે સાથ બઁધતા હૈ
Page 332 of 513
PDF/HTML Page 365 of 546
single page version
સાથ કોઈ સંબંધ નહીં હૈ; ઉસકા તો માત્ર ઉસ મૂર્તિક પદાર્થકે આકારરૂપ હોનેવાલે જ્ઞાનકે
સાથ હી સંબંધ હૈ ઔર ઉસ પદાર્થાકાર જ્ઞાનકે સાથકે સંબંધકે કારણ હી ‘અમૂર્તિક આત્મા
મૂર્તિક પદાર્થકો જાનતા હૈ’ ઐસા અમૂર્તિક
વહાઁ પરમાર્થતઃ અમૂર્તિક આત્માકા મૂર્તિક કર્મપુદ્ગલોંકે સાથ કોઈ સમ્બન્ધ નહીં હૈ; આત્માકા
તો કર્મપુદ્ગલ જિસમેં નિમિત્ત હૈં ઐસે રાગદ્વેષાદિભાવોંકે સાથ હી સમ્બન્ધ (બંધ) હૈ ઔર ઉન
કર્મનિમિત્તક રાગદ્વેષાદિ ભાવોંકે સાથ સમ્બન્ધ હોનેસે હી ‘ઇસ આત્માકા મૂર્તિક કર્મપુદ્ગલોંકે
સાથ બંધ હૈ’ ઐસા અમૂર્તિકમૂર્તિકકા બન્ધરૂપ વ્યવહાર સિદ્ધ હોતા હૈ
રાગદ્વેષાદિ ભાવ કરનેવાલે આત્માકો રાગદ્વેષાદિ ભાવોંકા બન્ધન હોનેસે ઔર ઉન ભાવોંમેં
કર્મપુદ્ગલ નિમિત્ત હોનેસે વ્યવહારસે ઐસા અવશ્ય કહા જા સકતા હૈ કિ ‘ઇસ આત્માકો
કર્મપુદ્ગલોંકા બન્ધન હૈ’
Page 333 of 513
PDF/HTML Page 366 of 546
single page version
પરપ્રત્યયૈરપિ મોહરાગદ્વેષૈરુપરક્તાત્મસ્વભાવત્વાન્નીલપીતરક્તોપાશ્રયપ્રત્યયનીલપીતરક્તત્વૈરુપરક્ત-
સ્વભાવઃ સ્ફ ટિકમણિરિવ સ્વયમેક એવ તદ્ભાવદ્વિતીયત્વાદ્બન્ધો ભવતિ
ભવતીતિ
કરતા હૈ, [વા ] અથવા [પ્રદ્વેષ્ટિ ] દ્વેષ કરતા હૈ, [સઃ ] વહ જીવ [તૈઃ ] ઉનકે દ્વારા (મોહ
(બંધરૂપ) હૈ, ક્યોંકિ મોહરાગદ્વેષાદિભાવ ઉસકા
Page 334 of 513
PDF/HTML Page 367 of 546
single page version
સન્ સમસ્તરાગાદિવિકલ્પપરિહારેણાભાવયંશ્ચ તેનૈવ પૂર્વોક્તજ્ઞાનદર્શનોપયોગેન રજ્યતે રાગં કરોતિ
ઇતિ ભાવબન્ધયુક્તિઃ
હોતા હૈ; [પુનઃ ] ઔર ઉસીસે [કર્મ બધ્યતે ] કર્મ બઁધતા હૈ;
રાગરૂપ યા દ્વેષરૂપ ભાવસે દેખતા હૈ ઔર જાનતા હૈ, ઉસીસે ઉપરક્ત હોતા હૈ
તેનાથી છે ઉપરક્તતા; વળી કર્મબંધન તે વડે. ૧૭૬
Page 335 of 513
PDF/HTML Page 368 of 546
single page version
દ્રવ્યકર્મણા સહ ચેતિ ત્રિવિધબન્ધસ્વરૂપં પ્રજ્ઞાપયતિ ---
સ્પર્શસંયોગેન યોઽસૌ બન્ધઃ સ પુદ્ગલબન્ધઃ
અવગાહઃ ] અન્યોન્ય અવગાહ વહ [પુદ્ગલજીવાત્મકઃ ભણિતઃ ] પુદ્ગલજીવાત્મક બંધ કહા
ગયા હૈ
અન્યોન્ય જે અવગાહ તેને બંધ ઉભયાત્મક કહ્યો. ૧૭૭
Page 336 of 513
PDF/HTML Page 369 of 546
single page version
બન્ધઃ
પુદ્ગલસ્ય ચ યોઽસૌ પરસ્પરાવગાહલક્ષણઃ સ ઇત્થંભૂતબન્ધો જીવપુદ્ગલબન્ધ ઇતિ ત્રિવિધબન્ધલક્ષણં
જ્ઞાતવ્યમ્
યથાયોગ્ય રહતે હૈં, [યાન્તિ ] જાતે હૈં, [ચ ] ઔર [બધ્યન્તે ] બંધતે હૈં
પુદ્ગલસમૂહ રહે યથોચિત, જાય છે, બંધાય છે. ૧૭૮
Page 337 of 513
PDF/HTML Page 370 of 546
single page version
રૂપેણ બધ્યન્તે ચ
કરતે હૈં, રહતે ભી હૈં, ઔર જાતે ભી હૈં; ઔર યદિ જીવકે મોહ
Page 338 of 513
PDF/HTML Page 371 of 546
single page version
દ્રવ્યકર્મણા ચિરસંચિતેન પુરાણેન ચ, ન મુચ્યતે રાગપરિણતઃ; મુચ્યત એવ સંસ્પૃશતૈવાભિનવેન
દ્રવ્યકર્મણા ચિરસંચિતેન પુરાણેન ચ વૈરાગ્યપરિણતો ન બધ્યતે; તતોઽવધાર્યતે દ્રવ્યબન્ધસ્ય
સાધકતમત્વાદ્રાગપરિણામ એવ નિશ્ચયેન બન્ધઃ
જીવ સંસ્પર્શ કરને (-સમ્બન્ધમેં આને) વાલે નવીન દ્રવ્યકર્મસે, ઔર ચિરસંચિત (દીર્ઘકાલસે
સંચિત ઐસે) પુરાને દ્રવ્યકર્મસે બઁધતા હી હૈ, મુક્ત નહીં હોતા; વૈરાગ્યપરિણત જીવ સંસ્પર્શ કરને
(સમ્બન્ધમેં આને) વાલે નવીન દ્રવ્યકર્મસે ઔર ચિરસંચિત ઐસે પુરાને દ્રવ્યકર્મસે મુક્ત હી હોતા
હૈ, બઁધતા નહીં હૈ; ઇસસે નિશ્ચિત હોતા હૈ કિ
કરતે હૈં ) :
Page 339 of 513
PDF/HTML Page 372 of 546
single page version
નિજાત્મદ્રવ્યે ભાવના કર્તવ્યેતિ તાત્પર્યમ્
નિજદ્રવ્યગત પરિણામ સમયે દુઃખક્ષયનો હેતુ છે. ૧૮૧
Page 340 of 513
PDF/HTML Page 373 of 546
single page version
દેશવિરતપ્રમત્તસંયતસંજ્ઞગુણસ્થાનત્રયે તારતમ્યેન શુભપરિણામશ્ચ ભણિતઃ, અપ્રમત્તાદિક્ષીણકષાયાન્તગુણ-
સ્થાનેષુ તારતમ્યેન શુદ્ધોપયોગોઽપિ ભણિતઃ
[અનન્યગતઃ પરિણામઃ ] જો દૂસરેકે પ્રતિ પ્રવર્તમાન નહીં હૈ ઐસા પરિણામ [સમયે ] સમય પર
[દુઃખક્ષયકારણમ્ ] દુઃખક્ષયકા કારણ હૈ
ન હોનેસે અવિશિષ્ટ પરિણામ હૈ
કર્મપુદ્ગલકા ક્ષયસ્વરૂપ મોક્ષ હી હૈ
Page 341 of 513
PDF/HTML Page 374 of 546
single page version
શુદ્ધોપયોગપરિણામો લભ્યત ઇતિ નયલક્ષણમુપયોગલક્ષણં ચ યથાસંભવં સર્વત્ર જ્ઞાતવ્યમ્
લક્ષણાદ્ધયેયભૂતાચ્છુદ્ધપારિણામિકભાવાદભેદપ્રધાનદ્રવ્યાર્થિકનયેનાભિન્નોઽપિ ભેદપ્રધાનપર્યાયાર્થિકનયેન
ભિન્નઃ
અનાદ્યનન્તત્વેનાવિનશ્વરઃ
શુભપરિણામ વહ પુણ્ય હૈ ઔર અશુભ પરિણામ વહ પાપ
વહ મોક્ષ હૈ
હૈં, [તે ] વે [જીવાત્ અન્યે ] જીવસે અન્ય હૈં, [ચ ] ઔર [જીવઃ અપિ ] જીવ ભી [તેભ્યઃ
તે જીવથી છે અન્ય તેમ જ જીવ તેથી અન્ય છે. ૧૮૨
Page 342 of 513
PDF/HTML Page 375 of 546
single page version
જીવનિકાયાઃ શુદ્ધચૈતન્યસ્વભાવજીવાદ્ભિન્નાઃ
અન્ય હૈ
તે ‘આ હું, આ મુજ’ એમ અધ્યવસાન મોહ થકી કરે. ૧૮૩
Page 343 of 513
PDF/HTML Page 376 of 546
single page version
વિના ભી) સામર્થ્યસે (યહ નિશ્ચિત હુઆ કિ) સ્વદ્રવ્યમેં પ્રવૃત્તિકા નિમિત્ત
પણ તે નથી કર્તા સકલ પુદ્ગલદરવમય ભાવનો. ૧૮૪
Page 344 of 513
PDF/HTML Page 377 of 546
single page version
કાર્યત્વાત
પરિણામોઽપ્યશુદ્ધનિશ્ચયેન સ્વભાવો ભણ્યતે
[પુદ્ગલદ્રવ્યમયાનાં સર્વભાવાનાં ] પુદ્ગલદ્રવ્યમય સર્વ ભાવોંકા [કર્તા ન ] કર્તા નહીં હૈ
(ભાવ) અવશ્યમેવ આત્માકા કાર્ય હૈ
દ્વારા પ્રાપ્ય હોનેસે અવશ્ય હી આત્માકા કર્મ હૈ
હુએ ઉસકા કર્મ નહીં હૈં
પણ નવ ગ્રહે, ન તજે, કરે નહિ જીવ પુદ્ગલકર્મને. ૧૮૫
Page 345 of 513
PDF/HTML Page 378 of 546
single page version
વાસ્તવમેં [ગૃહ્ણાતિ ન એવ ] ન તો ગ્રહણ કરતા હૈ, [ન મુચંતિ ] ન છોડતા હૈ, ઔર [ન કરોતિ ]
ન કરતા હૈ
નિરૂપણ કરતે હૈં :
તેથી ગ્રહાય અને કદાપિ મુકાય છે કર્મો વડે. ૧૮૬
Page 346 of 513
PDF/HTML Page 379 of 546
single page version
સ્વપરિણામં નિમિત્તમાત્રીકૃત્યોપાત્તકર્મપરિણામાભિઃ પુદ્ગલધૂલીભિર્વિશિષ્ટાવગાહરૂપેણોપાદીયતે
કદાચિન્મુચ્યતે ચ
જીવોઽપીતિ ભાવાર્થઃ
કર્તા હોતા હુઆ [કર્મધૂલિભિઃ ] કર્મરજસે [આદીયતે ] ગ્રહણ કિયા જાતા હૈ ઔર [કદાચિત્
વિમુચ્યતે ] કદાચિત્ છોડા જાતા હૈ
ગ્રહણ કિયા જાતા હૈ ઔર કદાચિત્ છોડા જાતા હૈ
હૈ ), પરદ્રવ્યકા કર્તા નહીં હોતા
અવગાહરૂપસે જીવકો ગ્રહણ
Page 347 of 513
PDF/HTML Page 380 of 546
single page version
અપ્પા પરિણમતિ યદાત્મા
[જ્ઞાનાવરણાદિભાવૈઃ ] જ્ઞાનાવરણાદિરૂપસે [તં ] ઉસમેં [પ્રવિશતિ ] પ્રવેશ કરતી હૈ