Top ▲
Page -11 of 513 PDF/HTML Page 22 of 546 single page version
ૐ
ભગવાન શ્રી કુન્દકુન્દાચાર્યદેવકે સમ્બન્ધમેં
ઉલ્લેખ
✽
વન્દ્યો વિભુર્ભ્ભુવિ ન કૈ રિહ કૌણ્ડકુન્દઃ .
યશ્ચારુ -ચારણ -કરામ્બુજચઞ્ચરીક - ..
[ચન્દ્રગિરિ પર્વતકા શિલાલેખ ]
અર્થ : — કુન્દપુષ્પકી પ્રભા ધારણ કરનેવાલી જિનકી કીર્તિ દ્વારા દિશાએઁ
વિભૂષિત હુઈ હૈં, જો ચારણોંકે — ચારણઋદ્ધિધારી મહામુનિયોંકે — સુન્દર હસ્તકમલોંકે
ભ્રમર થે ઔર જિન પવિત્રાત્માને ભરતક્ષેત્રમેં શ્રુતકી પ્રતિષ્ઠા કી હૈ, વે વિભુ કુન્દકુન્દ
✽
........કોણ્ડકુ ન્દો યતીન્દ્રઃ ..
રજોભિરસ્પૃષ્ટતમત્વમન્ત- .
રજઃપદં ભૂમિતલં વિહાય ..
[વિંધ્યગિરિ – શિલાલેખ ]
❈
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈
Page -10 of 513 PDF/HTML Page 23 of 546 single page version
અર્થ : — યતીશ્વર (શ્રી કુન્દકુન્દસ્વામી) રજઃસ્થાનકો — ભૂમિતલકો —
છોડકર ચાર અંગુલ ઊપર આકાશમેં ગમન કરતે થે ઉસકે દ્વારા મૈં ઐસા સમઝતા હૂઁ — વે અન્તરમેં તથા બાહ્યમેં રજસે (અપની) અત્યન્ત અસ્પૃષ્ટતા વ્યક્ત કરતે થે
( – અન્તરમેં વે રાગાદિક મલસે અસ્પૃષ્ટ થે ઔર બાહ્યમેં ધૂલસે અસ્પૃષ્ટ થે) .
✽
જઇ પઉમણંદિણાહો સીમંધરસામિદિવ્વણાણેણ .
ણ વિબોહઇ તો સમણા ક હં સુમગ્ગં પયાણંતિ ..
[દર્શનસાર]
અર્થ : — (મહાવિદેહક્ષેત્રકે વર્તમાન તીર્થંકરદેવ) શ્રી સીમન્ધરસ્વામીસે પ્રાપ્ત
હુએ દિવ્ય જ્ઞાન દ્વારા શ્રી પદ્મનન્દિનાથને (શ્રી કુન્દકુન્દાચાર્યદેવને) બોધ ન દિયા હોતા
✽
હે કુન્દકુન્દાદિ આચાર્યોં ! આપકે વચન ભી સ્વરૂપાનુસન્ધાનમેં ઇસ પામરકો
પરમ ઉપકારભૂત હુએ હૈં . ઉસકે લિયે મૈં આપકો અત્યન્ત ભક્તિપૂર્વક નમસ્કાર કરતા
હૂઁ . [શ્રીમદ્ રાજચન્દ્ર ]]
✽
ભગવાન શ્રી કુન્દકુન્દાચાર્યદેવકા હમારે ઉપર બહુત ઉપકાર હૈ, હમ ઉનકે
દાસાનુદાસ હૈ . શ્રીમદ્ભગવત્કુન્દકુન્દાચાર્યદેવ મહાવિદેહક્ષેત્રમેં સર્વજ્ઞ વીતરાગ શ્રી
સીમંધર ભગવાનકે સમવસરણમેં ગયે થે ઔર વે વહાઁ આઠ દિન રહે થે ઉસમેં લેશમાત્ર . વહ બાત વૈસી હી હૈં; કલ્પના કરના નહીં, ના કહના નહીં; માનો તો
ભી વૈસે હી હૈ, ન માનો તો ભી વૈસે હી હૈ . યથાતથ્ય બાત હૈ, અક્ષરશઃ સત્ય હૈ,
પ્રમાણસિદ્ધ હૈ . [પૂજ્ય ગુરુદેવ શ્રી કાનજીસ્વામી ]
❈
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈
Page -9 of 513 PDF/HTML Page 24 of 546 single page version
મંગલાચરણપૂર્વક ભગવાન શાસ્ત્રકારકી પ્રતિજ્ઞા ....૧
✽
શુદ્ધોપયોગ અધિકાર
✽
શુદ્ધોપયોગકે ફલકી પ્રશંસા .................... ૧૩
અવિનાશીપના ઔર કથંચિત્ – વ્યય
–
ધ્રૌવ્યયુક્તતા ................ ૧૭
સ્વયંભૂ – આત્માકે ઇન્દ્રિયોંકે બિના જ્ઞાન
–
આનન્દ કૈસે ? ........................... ૧૯
અતીન્દ્રિયતાકે કારણ શુદ્ધાત્માકો
શારીરિક સુખ – દુઃખકા અભાવ..... ...... ૨૦
✽
જ્ઞાન અધિકાર
જ્ઞાન અધિકાર
✽
અતીન્દ્રિય જ્ઞાનપરિણત કેવલીકો સબ
પ્રત્યક્ષ હૈ...... .......................... ૨૧
આત્માકા જ્ઞાનપ્રમાણપના ઔર જ્ઞાનકા
સર્વગતપના.... ........................... ૨૩
આત્માકો જ્ઞાનપ્રમાણ ન માનનેમેં દોષ..... ..... ૨૪ – અન્યત્વ..... ....... ૨૭
જ્ઞાન ઔર જ્ઞેયકે પરસ્પર ગમનકા નિષેધ..... .. ૨૮
જિસસે ઉનમેં પ્રવૃત્ત હોના સિદ્ધ
જ્ઞાન પદાર્થોંમેં પ્રવૃત્ત હોતા હૈ
ઉસકે દૃષ્ટાન્ત...... ...................... ૩૦
પદાર્થ જ્ઞાનમેં વર્તતે હૈં — યહ વ્યક્ત કરતે હૈં .... ૩૧
આત્માકી પદાર્થોંકે સાથ એક દૂસરેમેં પ્રવૃત્તિ
હોનેપર ભી, વહ પરકા ગ્રહણત્યાગ કિયે – જાનતા હોનેસે ઉસે
અત્યન્ત ભિન્નતા હૈ..... .................. ૩૨
કેવલજ્ઞાની ઔર શ્રુતજ્ઞાનીકો અવિશેષરૂપ
દિખાકર વિશેષ આકાંક્ષાકે ક્ષોભકા
જ્ઞાનકે શ્રુત – ઉપાધિકૃત ભેદકો દૂર કરતે હૈં .... ૩૪
આત્મા ઔર જ્ઞાનકા કર્તૃત્વ – કરણત્વકૃત
ભેદ દૂર કરતે હૈં....... .................. ૩૫
પરમાગમ શ્રી પ્રવચનસારકી
✽
વિ ષ યા નુ ક્ર મ ણિ કા
✽
(૧) જ્ઞાનતત્ત્વ – પ્રજ્ઞાપન
વિષય
ગાથા
વિષય
ગાથા
Page -8 of 513 PDF/HTML Page 25 of 546 single page version
જ્ઞાન ક્યા હૈ ઔર જ્ઞેય ક્યા હૈ યહ
વ્યક્ત કરતે હૈં....... .................... ૩૬
દ્રવ્યોંકી ભૂત – ભાવિ પર્યાયેં ભી તાત્કાલિક
પર્યાયોંકી ભાઁતિ પૃથક્રૂપસે જ્ઞાનમેં
અવિદ્યમાન પર્યાયોંકી કથંચિત્ વિદ્યમાનતા ...... ૩૮
દૃઢ કરતે હૈં...... ....................... ૩૯
ઇન્દ્રિયજ્ઞાનકે લિયે નષ્ટ ઔર અનુત્પન્નકા જાનના
અશક્ય હૈ ઐસા નિશ્ચિત કરતે હૈં ...... ૪૦
અતીન્દ્રિય જ્ઞાનકે લિયે જો જો કહા જાતા હૈ વહ
(સબ) સમ્ભવ હૈ..... .................... ૪૧
જ્ઞેયાર્થપરિણમનક્રિયા જ્ઞાનમેંસે ઉત્પન્ન નહીં હોતી
.
૪૨
જ્ઞેયાર્થપરિણમનસ્વરૂપ ક્રિયા ઔર તત્ફલ કહાઁસે
ઉત્પન્ન હોતા હૈ — ઇસકા વિવેચન..... .... ૪૩
કેવલીકે ક્રિયા ભી ક્રિયાફલ ઉત્પન્ન
નહીં કરતી
..................................
૪૪
તીર્થંકરોંકે પુણ્યકા વિપાક અકિંચિત્કર હી હૈ
. .
૪૫
કેવલીકી ભાઁતિ સબ જીવોંકો સ્વભાવવિઘાતકા
અભાવ હોનેકા નિષેધ કરતે હૈં..... ...... ૪૬
અતીન્દ્રિય જ્ઞાનકો સર્વજ્ઞરૂપસે અભિનન્દન ....... ૪૭
.
૪૮
એકકો ન જાનનેવાલા સબકો નહીં જાનતા
. ....
૪૯
ક્રમશઃ પ્રવર્તમાન જ્ઞાનકી સર્વગતતા સિદ્ધ
નહીં હોતી..... .......................... ૫૦
યુગપત્ પ્રવૃત્તિકે દ્વારા હી જ્ઞાનકા સર્વગતત્વ ..... ૫૧
ક્રિયાફલરૂપ બન્ધકા નિષેધ કરતે હુએ
✽
સુખ અધિકાર
✽
જ્ઞાનસે અભિન્ન સુખકા સ્વરૂપ વર્ણન કરતે
હુએ જ્ઞાન ઔર સુખકી હેયોપાદેયતાકા
અતીન્દ્રિય સુખકા સાધનભૂત અતીન્દ્રિય
જ્ઞાન ઉપાદેય હૈ ઇસપ્રકાર ઉસકી
ઇન્દ્રિયસુખકા સાધનભૂત ઇન્દ્રિયજ્ઞાન હેય હૈ
ઇસપ્રકાર ઉસકી નિન્દા...... ............ ૫૫
ઇન્દ્રિયજ્ઞાન પ્રત્યક્ષ નહીં હૈ ઐસા નિશ્ચય
કરતે હૈં
. ....................................
૫૭
પરોક્ષ ઔર પ્રત્યક્ષકે લક્ષણ..................... ૫૮
સમ્ભવ હોનેસે વહ ઐકાન્તિક સુખ નહીં — ઇસકા ખંડન.... ................... ૬૦
‘કેવલજ્ઞાન સુખસ્વરૂપ હૈ’ ઐસે નિરૂપણ દ્વારા
ઉપસંહાર....... .......................... ૬૧
કેવલિયોંકો હી પારમાર્થિક સુખ હોતા હૈ
ઐસી શ્રદ્ધા કરાતે હૈં..... ................ ૬૨
પરોક્ષજ્ઞાનવાલોંકે અપારમાર્થિક ઇન્દ્રિયસુખકા
વિચાર....... ............................ ૬૩
ઇન્દ્રિયાઁ હૈ વહાઁ તક સ્વભાવસે હી દુઃખ હૈ...... ૬૪
સુખકા સાધન હોનેકી બાતકા ખંડન.... ૬૫
આત્મા સ્વયમેવ સુખપરિણામકી શક્તિવાલા
હોનેસે વિષયોંકી અકિંચિત્કરતા...... .... ૬૭
આત્માકે સુખસ્વભાવત્વકો દૃષ્ટાન્ત દ્વારા દૃઢ
કરકે આનન્દ – અધિકારકી પૂર્ણતા...... .. ૬૮
વિષય
ગાથા
વિષય
ગાથા
Page -7 of 513 PDF/HTML Page 26 of 546 single page version
✽
શુભપરિણામ અધિકાર
✽
ઇન્દ્રિયસુખસમ્બન્ધી વિચારકો લેકર,
ઉસકે સાધનકા સ્વરૂપ................... ૬૯
ઇન્દ્રિયસુખકો શુભોપયોગકે સાધ્યકે
રૂપમેં કહતે હૈં....... .................... ૭૦
ઇન્દ્રિયસુખકો દુઃખપનેમેં ડાલતે હૈં....... ....... ૭૧
અશુભોપયોગસે અવિશેષતા...... .......... ૭૨
પુણ્ય દુઃખકે બીજકે કારણ હૈં – યહ બતાતે હૈં ... ૭૪
પુણ્યજન્ય ઇન્દ્રિયસુખ બહુધા દુઃખરૂપ હૈં..... .... ૭૬
કરતે હુએ (ઇસ વિષયકા) ઉપસંહાર
શુભ – અશુભ ઉપયોગકી અવિશેષતા નિશ્ચિત કરકે,
રાગદ્વેષકે દ્વૈતકો દૂર કરતે હુએ,
મોહાદિકે ઉન્મૂલન પ્રતિ સર્વ ઉદ્યમસે કટિબદ્ધ ... ૭૯
વિદ્યમાન હૈ અતઃ જાગૃત રહતા હૈ ........ ૮૧
યહી એક, ભગવન્તોંને સ્વયં અનુભવ કરકે પ્રગટ
કિયા હુઆ મોક્ષકા પારમાર્થિકપન્થ હૈ ... ૮૨
શુદ્ધાત્મલાભકે પરિપંથી – મોહકા સ્વભાવ ઔર
ઉસકે પ્રકાર.... ......................... ૮૩
તીન પ્રકારકે મોહકો અનિષ્ટ કાર્યકા કારણ
કહકર ઉસકે ક્ષયકા ઉપદેશ............. ૮૪
મોહરાગદ્વેષકો ઇન ચિહ્નોંકે દ્વારા પહિચાન કર ઉત્પન્ન
હોતે હી નષ્ટ કર દેના ચાહિયે ........... ૮૫
મોહક્ષય કરનેકા ઉપાયાન્તર..... ............... ૮૬
શબ્દબ્રહ્મમેં અર્થોંકી વ્યવસ્થા કિસ પ્રકાર હૈ
ઉસકા વિચાર..... ....................... ૮૭
મોહક્ષયકે ઉપાયભૂત જિનોપદેશકી પ્રાપ્તિ હોને
પર ભી પુરુષાર્થ અર્થક્રિયાકારી હૈ..... ... ૮૮
સ્વ – પરકે વિવેકકી સિદ્ધિસે હી મોહકા ક્ષય
હોતા હૈ અતઃ સ્વ – પરકે વિભાગકી
સિદ્ધિકે લિયે પ્રયત્ન...... ............... ૮૯
સબ પ્રકારકે સ્વપરકે વિવેકકી સિદ્ધિ
આગમસે કર્તવ્ય હૈ — ઇસ પ્રકાર
ઉપસંહાર કરતે હૈં...... .................. ૯૦
જિનોદિત અર્થોંકે શ્રદ્ધાન બિના ધર્મલાભ
નહીં હોતા..... .......................... ૯૧
આચાર્યભગવાન સામ્યકા ધર્મત્વ સિદ્ધ કરકે ‘મૈં
સ્વયં સાક્ષાત્ ધર્મ હી હૂઁ’ ઐસે ભાવમેં
✾ ✾ ✾
(૨) જ્ઞેયતત્ત્વ – પ્રજ્ઞાપન
✽
દ્રવ્યસામાન્ય અધિકાર
✽
પદાર્થકા સમ્યક્ દ્રવ્યગુણપર્યાયસ્વરૂપ...... ...... ૯૩ – પરસમયકી વ્યવસ્થા નિશ્ચિત
કરકે ઉપસંહાર..... ...................... ૯૪
દ્રવ્યકા લક્ષણ .................................. ૯૫ – અસ્તિત્વકા કથન ....................... ૯૬
સાદૃશ્ય – અસ્તિત્વકા કથન ...................... ૯૭
દ્રવ્યોંસે દ્રવ્યાન્તરકી ઉત્પત્તિ હોનેકા ઔર દ્રવ્યસે
સત્તાકા અર્થાન્તરત્વ હોનેકા ખંડન...... .. ૯૮
ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાત્મક હોનેપર ભી દ્રવ્ય
‘સત્’ હૈ..... ............................ ૯૯
વિષય
ગાથા
વિષય
ગાથા
Page -6 of 513 PDF/HTML Page 27 of 546 single page version
ઉત્પાદ – વ્યય
–
ધ્રૌવ્યકા પરસ્પર અવિનાભાવ
દૃઢ કરતે હૈં
. .............................
૧૦૦
ઉત્પાદાદિકા દ્રવ્યસે અર્થાન્તરત્વ નષ્ટ
કરતે હૈં..... .......................... ૧૦૧
ઉત્પાદાદિકા ક્ષણભેદ નિરસ્ત કરકે વે
દ્રવ્ય હૈં યહ સમઝાતે હૈં...... .......... ૧૦૨
દ્રવ્યકે ઉત્પાદ – વ્યય
–
ધ્રૌવ્યકો અનેકદ્રવ્યપર્યાય તથા
એકદ્રવ્યપર્યાય દ્વારા વિચારતે હૈં.......... ૧૦૩
સત્તા ઔર દ્રવ્ય અર્થાન્તર નહીં હોનેકે
વિષયમેં યુક્તિ..... .................... ૧૦૫
પૃથક્ત્વકા ઔર અત્યત્વકા લક્ષણ...... ...... ૧૦૬
બતલાતે હૈં...... ....................... ૧૦૭
સર્વથા અભાવ વહ અતદ્ભાવકા
લક્ષણ નહીં હૈ ......................... ૧૦૮
સત્તા ઔર દ્રવ્યકા ગુણ – ગુણીપના સિદ્ધ
કરતે હૈં...... ......................... ૧૦૯
ગુણ ઔર ગુણીકે અનેકત્વકા ખણ્ડન..... .... ૧૧૦ – ઉત્પાદ ઔર અસત્
–
ઉત્પાદ હોનેમેં
અવિરોધ સિદ્ધ કરતે હૈં...... .......... ૧૧૧
સત્ – ઉત્પાદકો અનન્યત્વકે દ્વારા ઔર અસત્
–
ઉત્પાદકો અન્યત્વકે દ્વારા નિશ્ચિત – ૧૧૩
એક હી દ્રવ્યકો અન્યત્વ ઔર અન્યત્વ
હોનેમેં અવિરોધ...... .................. ૧૧૪
ગર્વ વિરોધકો દૂર કરનેવાલી સપ્તભંગી......... ૧૧૫
ઉનકા અન્યત્વ પ્રકાશિત કરતે હૈં..... ૧૧૬
મનુષ્યાદિપર્યાયોંમેં જીવકો સ્વભાવકા પરાભવ કિસ
કારણસે હોતા હૈ — ઇસકા નિર્ણય..... ૧૧૮
જીવકી દ્રવ્યરૂપસે અવસ્થિતતા હોને પર
ભી પર્યાયોંસે અનવસ્થિતતા..... ........ ૧૧૯
પરિણામાત્મક સંસારમેં કિસ કારણસે પુદ્ગલકા
સમ્બન્ધ હોતા હૈ કિ જિસસે વહ (સંસાર) – પર્યાયાત્મક હોતા હૈ
—
ઇસકા
સમાધાન...... ......................... ૧૨૧
પરમાર્થસે આત્માકો દ્રવ્યકર્મકા અકર્તૃત્વ.... .. ૧૨૨
પરિણમિત હોતા હૈ ? ................... ૧૨૩
જ્ઞાન, કર્મ ઔર કર્મફલકા સ્વરૂપ.... ....... ૧૨૪
કરતે હૈં
. ..................................
૧૨૫
શુદ્ધાત્મોપલબ્ધિકા અભિનન્દન કરતે હુએ, દ્રવ્ય –
સામાન્યકે વર્ણનકા ઉપસંહાર....... ૧૨૬
✽
દ્રવ્યવિશેષ અધિકાર
✽
દ્રવ્યકે જીવ – અજીવપનેરૂપ વિશેષ..... ....... ૧૨૭
દ્રવ્યકે લોકાલોકત્વરૂપ વિશેષ.... ........... ૧૨૮
તથા સમ્બન્ધ.... ...................... ૧૩૧
મૂર્ત પુદ્ગલદ્રવ્યકે ગુણ..... ................... ૧૩૨
વિશેષ ................................ ૧૩૫
પ્રદેશી ઔર અપ્રદેશી દ્રવ્ય કહાઁ રહતે હૈં...... ૧૩૬
પ્રકારસે સંભવ ? ...................... ૧૩૭
વિષય
ગાથા
વિષય
ગાથા
Page -5 of 513 PDF/HTML Page 28 of 546 single page version
‘કાલાણુ અપ્રદેશી હી હૈ’ — ઐસા નિયમ
કાલપદાર્થકે દ્રવ્ય ઔર પર્યાય..... ----- ૧૩૮
કાલપદાર્થકે દ્રવ્ય ઔર પર્યાય...... ----------- ૧૩૯ – ઇસ
બાતકા ખણ્ડન....---------------------- ૧૪૨
સર્વ વૃત્ત્યંશોંમેં કાલપદાર્થ
ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યવાલા હૈ
. ----------------
૧૪૩
કાલપદાર્થકા પ્રદેશમાત્રપના સિદ્ધ
કરતે હૈં
. -------------------------------
૧૪૪
✽
જ્ઞાનજ્ઞેયવિભાગ અધિકાર
✽
આત્માકો વિભક્ત કરનેકે લિયે વ્યવહારજીવત્વકે
હેતુકા વિચાર..... ................... ૧૪૫
પ્રાણ કૌન – કૌનસે હૈ, સો બતલાતે હૈં..... . ૧૪૬
વ્યુત્પત્તિસે પ્રાણોંકો જીવત્વકા હેતુપના ઔર
ઉનકા પૌદ્ગલિકપના... ............... ૧૪૭
પૌદ્ગલિક પ્રાણોંકી સન્તતિકી પ્રવૃત્તિકા
અન્તરંગ હેતુ.......................... ૧૫૦
પૌદ્ગલિક પ્રાણસન્તતિકી નિવૃત્તિકા
અન્તરંગ હેતુ.......................... ૧૫૧
આત્માકે અત્યન્ત વિભક્તત્વકી સિદ્ધિકે લિયે,
વ્યવહાર – જીવત્વકે હેતુ જો ગતિવિશિષ્ટ
પર્યાય ઉનકા સ્વરૂપ.... ............. ૧૫૧
પર્યાયકે ભેદ ............................... ૧૫૩ – પરકે
વિભાગકે હેતુકે રૂપમેં સમઝાતે હૈં
. ...
૧૫૪
આત્માકો અત્યન્ત વિભક્ત કરનેકે લિયે,
પરદ્રવ્યકે સંયોગકે કારણકા સ્વરૂપ....૧૫૫
શુભોપયોગ ઔર અશુભોપયોગકા
સ્વરૂપ..... ...................૧૫૭ – ૧૫૮
પરદ્રવ્યકે સંયોગકા જો કારણ ઉસકે
વિનાશકા અભ્યાસ..... .............. ૧૫૯
શરીરાદિ પરદ્રવ્ય પ્રતિ મધ્યસ્થતા પ્રગટકરતે હૈં..૧૬૦
અભાવ.... ........................... ૧૬૨
પરમાણુદ્રવ્યોંકો પિણ્ડપર્યાયરૂપ
પરિણતિકા કારણ.................... ૧૬૩
આત્માકો પુદ્ગલપિંડકે કર્તૃત્વકા અભાવ..... ૧૬૭ – રુક્ષત્વકા અભાવ
હોનેસે બન્ધ કૈસે હો સકતા – ઐસા પૂર્વપક્ષ..... ............... ૧૭૩
ઉપર્યુક્ત પૂર્વપક્ષકા ઉત્તર..... ............... ૧૭૪
ઉભયબન્ધકા સ્વરૂપ..... ............. ૧૭૭
દ્રવ્યબન્ધકા હેતુ ભાવબન્ધ.... ............... ૧૭૮
વિશિષ્ટપના સવિશેષ પ્રગટ કરતે હૈં.....૧૮૦
વિશિષ્ટ પરિણામકો, ભેદકો તથા અવિશિષ્ટ
પરિણામકો કારણમેં કાર્યકા
વિષય
ગાથા
વિષય
ગાથા
Page -4 of 513 PDF/HTML Page 29 of 546 single page version
જીવકી સ્વદ્રવ્યમેં પ્રવૃત્તિ ઔર પરદ્રવ્યસે
નિવૃત્તિકી સિદ્ધિકે લિયે સ્વ – પરકા
વિભાગ............................... ૧૮૨
સ્વદ્રવ્યમેં પ્રવૃત્તિકા ઔર પરદ્રવ્યમેં પ્રવૃત્તિકા
નિમિત્ત સ્વ – પરકે વિભાગકા જ્ઞાન
–
અજ્ઞાન હૈ
. ..............................
૧૮૩
આત્માકા કર્મ ક્યા હૈ – ઇસકા નિરૂપણ ..... ૧૮૪
‘પુદ્ગલપરિણામ આત્માકા કર્મ ક્યોં નહીં હૈ’
ઇસ સન્દેહકા નિરાકરણ..... ......... ૧૮૫
આત્મા કિસ પ્રકાર પુદ્ગલકર્મોંકે દ્વારા
ગ્રહણ કિયા જાતા હૈ ઔર છોડા
પુદ્ગલકર્મોંકી વિચિત્રતાકો કૌન કહતા હૈ ? . ૧૮૭
કરને યોગ્ય... ....................... ૧૯૨
શુદ્ધાત્માકી ઉપલબ્ધિસે ક્યા હોતા હૈ...... . ૧૯૪
નહીં લાતા..... ...................... ૧૯૬
સકલજ્ઞાની ક્યા ધ્યાતે હૈં ?.... ............ ૧૯૭
કરતે હૈં..... ........................ ૧૯૯
પ્રતિજ્ઞાકા નિર્વહણ કરતે હુએ (આચાર્યદેવ)
સ્વયં મોક્ષમાર્ગભૂત શુદ્ધાત્મપ્રવૃત્તિ
(૩) ચરણાનુયોગસૂચક
ચૂલિકા
✽
આચરણ – પ્રજ્ઞાપન
દુઃખમુક્તિકે લિયે શ્રામણ્યમેં જુડ જાનેકી
પ્રેરણા..... ............................ ૨૦૧
શ્રામણ્ય – ઇચ્છુક પહલે ક્યા
–
ક્યા
કરતા હૈ .............................. ૨૦૨
યથાજાતરૂપધરત્વક બહિરંગ – અન્તરંગ દો
લિંગ..... ............................. ૨૦૫
શ્રામણ્યકી ‘ભવતિ’ ક્રિયામેં, ઇતનેસે
શ્રામણ્યકી પ્રાપ્તિ.... .................. ૨૦૭
સામાયિકમેં આરૂઢ શ્રમણ કદાચિત્
છેદોપસ્થાપનાકે યોગ્ય.... ............. ૨૦૮
આચાર્યકે ભેદ..... .......................... ૨૧૦
પ્રતિબન્ધોંકા નિષેધ.................... ૨૧૩
શ્રામણ્યકી પરિપૂર્ણતાકા આયતન હોનેસે
સ્વદ્રવ્યમેં હી પ્રતિબન્ધ કર્તવ્ય હૈ...... . ૨૧૪
મુનિજનકો નિકટકા સૂક્ષ્મપરદ્રવ્યપ્રતિબન્ધ
ભી નિષેધ્ય..... ...................... ૨૧૫
છેદ ક્યા હૈ — ઇસકા ઉપદેશ..... ........... ૨૧૬
છેદકે અન્તરંગ – બહિરંગ
–
ઐસે દો પ્રકાર.... ... ૨૧૭
સર્વથા અન્તરંગ છેદ નિષેધ્ય હૈ..... .......... ૨૧૮
નિષેધ હૈ..... ........................ ૨૨૦
વિષય
ગાથા
વિષય
ગાથા
Page -3 of 513 PDF/HTML Page 30 of 546 single page version
‘કિસીકો કહીં કભી કિસી પ્રકાર કોઈ
ઉપધિ અનિષિદ્ધ ભી હૈ’ ઐસે અપવાદકા
અનિષિદ્ધ ઉપધિકા સ્વરૂપ..... .............. ૨૨૩ – ઉપધિકે પાલનકી
વિધિ.... ............................. ૨૨૬
યુક્તાહારવિહારી સાક્ષાત્ અનાહારવિહારી
હી હૈ..... ............................ ૨૨૭
શ્રમણકો યુક્તાહારીપનેકી સિદ્ધિ..... ........ ૨૨૮ – અપવાદકી મૈત્રી દ્વારા આચરણકા
સુસ્થિતપના.... ....................... ૨૩૦
ઉત્સર્ગ – અપવાદકે વિરોધસે આચરણકા
દુઃસ્થિતપના..... ...................... ૨૩૧
✽
મોક્ષમાર્ગ – પ્રજ્ઞાપન
✽
મોક્ષમાર્ગકે મૂલસાધનભૂત આગમમેં
વ્યાપાર...... .......................... ૨૩૨
આગમહીનકો મોક્ષાખ્ય કર્મક્ષય નહીં હોતા.... ૨૩૩
તદુભયપૂર્વક સંયતત્વકી યુગપત્તાકો
ઉક્ત તીનોંકી અયુગપત્તાકો મોક્ષમાર્ગત્વ
ઘટિત નહીં હોતા...................... ૨૩૭
ઉક્ત તીનોંકી યુગપત્તા હોને પર ભી, આત્મજ્ઞાન
મોક્ષમાર્ગકા સાધકતમ હૈ...... ....... ૨૩૮
આત્મજ્ઞાનશૂન્યકે સર્વ – આગમજ્ઞાન, તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાન
તથા સંયતત્વકી યુગપત્તા ભી
ઉક્ત તીનોંકી યુગપત્તાકે સાથ આત્મજ્ઞાનકી
યુગપત્તાકો સાધતે હૈં...... ............ ૨૪૦
ઉક્ત તીનોંકી યુગપત્તા તથા આત્મજ્ઞાનકી
યુગપત્તા જિસે સિદ્ધ હુઈ હૈ ઐસે સંયતકા
જિસકા દૂસરા નામ એકાગ્રતાલક્ષણ શ્રામણ્ય હૈ
ઐસા યહ સંયતત્વ હી મોક્ષમાર્ગ હૈ......૨૪૨
અનેકાગ્રતાકો મોક્ષમાર્ગપના ઘટિત નહીં
હોતા.................................. ૨૪૩
એકાગ્રતા વહ મોક્ષમાર્ગ હૈ ઐસા નિશ્ચય કરતે
હુએ મોક્ષમાર્ગ – પ્રજ્ઞાપનકા ઉપસંહાર..... ૨૪૪
✽
શુભોપયોગ – પ્રજ્ઞાપન
✽
શુભોપયોગિયોંકો શ્રમણરૂપમેં ગૌણતયા
બતલાતે હૈં...... ...................... ૨૪૫
શુભોપયોગી શ્રમણકા લક્ષણ.... ............. ૨૪૬
હોતી હૈં............................... ૨૪૮
સભી પ્રવૃત્તિયાઁ શુભોપયોગિયોંકે હી
હોતી હૈં............................... ૨૪૯
પ્રવૃત્તિ સંયમકી વિરોધી હોનેકા નિષેધ....... ૨૫૦
સહિત બતલાતે હૈં.... ................. ૨૫૩
શુભોપયોગકા ગૌણ – મુખ્ય વિભાગ ............ ૨૫૪
વિષય
ગાથા
વિષય
ગાથા
Page -2 of 513 PDF/HTML Page 31 of 546 single page version
શુભોપયોગકો કારણકી વિપરીતતાસે
ફલકી વિપરીતતા.... ................. ૨૫૫
અવિપરીત ફલકા કારણ ઐસા જો
‘અવિપરીત કારણ’...... .............. ૨૫૯
‘અવિપરીત કારણ’કી ઉપાસનારૂપ પ્રવૃત્તિ
સામાન્ય ઔર વિશેષરૂપસે કર્તવ્ય હૈ.....૨૬૧
શ્રમણાભાસોંકે પ્રતિ સમસ્ત પ્રવૃત્તિયોંકા
નિષેધ..... ........................... ૨૬૩
કૈસા જીવ શ્રમણાભાસ હૈ સો કહતે હૈં ...... ૨૬૪
કરનેવાલેકા વિનાશ................... ૨૬૫
જો શ્રામણ્યમેં અધિક હો ઉસકે પ્રતિ જૈસે કિ
વહ શ્રામણ્યમેં હીન હો ઐસા આચરણ
સ્વયં શ્રામણ્યમેં અધિક હોં તથાપિ અપનેસે હીન
શ્રમણ પ્રતિ સમાન જૈસા આચરણ કરે તો
વિષય
ગાથા
વિષય
ગાથા
અસત્સંગ નિષેધ્ય હૈ..... .................... ૨૬૮
✽
પઞ્ચરત્ન – પ્રજ્ઞાપન
✽
સંસારતત્ત્વ ................................... ૨૭૧
❈ ❈ ❈
✽
પરિશિષ્ટ
✽
૪૭ નયોં દ્વારા આત્મદ્રવ્યકા કથન .......... ૫૨૧
❁
Page -1 of 513 PDF/HTML Page 32 of 546 single page version
સ્વાનુભૂતિ હોનેપર જીવકો કૈસા સાક્ષાત્કાર હોતા હૈ ?
સ્વાનુભૂતિ હોનેપર, અનાકુલ – આહ્લાદમય, એક, સમસ્ત હી વિશ્વ પર
તૈરતા વિજ્ઞાનઘન પરમપદાર્થ – પરમાત્મા અનુભવમેં આતા હૈ . ઐસે અનુભવ બિના
આત્મા સમ્યક્રૂપસે દૃષ્ટિગોચર નહીં હોતા — શ્રદ્ધામેં નહીં આતા, ઇસલિયે
સ્વાનુભૂતિકે બિના સમ્યગ્દર્શનકા — ધર્મકા પ્રારમ્ભ નહીં હોતા .
ઐસી સ્વાનુભૂતિ પ્રાપ્ત કરનેકે લિયે જીવકો ક્યા કરના ?
સ્વાનુભૂતિકી પ્રાપ્તિકે લિયે જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માકા ચાહે જિસ પ્રકાર ભી
દૃઢ નિર્ણય કરના . જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માકા નિર્ણય દૃઢ કરનેમેં સહાયભૂત
તત્ત્વજ્ઞાનકા — દ્રવ્યોંકા સ્વયંસિદ્ધ સત્પના ઔર સ્વતન્ત્રતા, દ્રવ્ય – ગુણ – પર્યાય,
ઉત્પાદ – વ્યય – ધ્રૌવ્ય, નવ તત્ત્વકા સચ્ચા સ્વરૂપ, જીવ ઔર શરીરકી બિલકુલ
ભિન્ન – ભિન્ન ક્રિયાએઁ, પુણ્ય ઔર ધર્મકે લક્ષણભેદ, નિશ્ચય – વ્યવહાર ઇત્યાદિ
અનેક વિષયોંકે સચ્ચે બોધકા — અભ્યાસ કરના ચાહિય . તીર્થંકર ભગવન્તોં દ્વારા
કહે ગયે ઐસે અનેક પ્રયોજનભૂત સત્યોંકે અભ્યાસકે સાથ – સાથ સર્વ
તત્ત્વજ્ઞાનકા સિરમૌર — મુકુટમણિ જો શુદ્ધદ્રવ્યસામાન્ય અર્થાત્ પરમ
પારિણામિકભાવ અર્થાત્ જ્ઞાયકસ્વભાવી શુદ્ધાત્મદ્રવ્યસામાન્ય — જો સ્વાનુભૂતિકા
આધાર હૈ, સમ્યગ્દર્શનકા આશ્રય હૈ, મોક્ષમાર્ગકા આલમ્બન હૈ, સર્વ શુદ્ધભાવોંકા — ઉસકી દિવ્ય મહિમા હૃદયમેં સર્વાધિકરૂપસે અંકિત કરનેયોગ્ય હૈ .
ઉસ નિજશુદ્ધાત્મદ્રવ્ય -સામાન્યકા આશ્રય કરનેસે હી અતીન્દ્રિય આનન્દમય .
— પૂજ્ય ગુરુદેવ શ્રી કાનજીસ્વામી
❁
Page 0 of 513 PDF/HTML Page 33 of 546 single page version
ૐ
✾ નમઃ શ્રીસર્વજ્ઞવીતરાગાય . ✾
શાસ્ત્ર -સ્વાધ્યાયકા પ્રારંભિક મંગલાચરણ
✽
ઓંકારં બિન્દુસંયુક્તં નિત્યં ધ્યાયન્તિ યોગિનઃ .
કામદં મોક્ષદં ચૈવ ૐકારાય નમો નમઃ .. ૧ ..
અવિરલશબ્દઘનૌઘપ્રક્ષાલિતસકલભૂતલકલઙ્કા .
મુનિભિરુપાસિતતીર્થા સરસ્વતી હરતુ નો દુરિતાન્ .. ૨ ..
અજ્ઞાનતિમિરાન્ધાનાં જ્ઞાનાઞ્જનશલાકયા .
ચક્ષુરુન્મીલિતં યેન તસ્મૈ શ્રીગુરવે નમઃ .. ૩ ..
શ્રીપરમગુરવે નમઃ, પરમ્પરાચાર્યગુરવે નમઃ ..
સકલકલુષવિધ્વંસકં, શ્રેયસાં પરિવર્ધકં, ધર્મસમ્બન્ધકં, ભવ્યજીવમનઃપ્રતિબોધકારકં, ..
મઙ્ગલં ભગવાન્ વીરો મઙ્ગલં ગૌતમો ગણી .
મઙ્ગલં કુન્દકુન્દાર્યો જૈનધર્મોઽસ્તુ મઙ્ગલમ્ .. ૧ ..
સર્વમઙ્ગલમાઙ્ગલ્યં સર્વકલ્યાણકારકં .
પ્રધાનં સર્વધર્માણાં જૈનં જયતુ શાસનમ્ .. ૨ ..
❁
Page 1 of 513 PDF/HTML Page 34 of 546 single page version
મૂલ ગાથાઓં ઔર તત્ત્વપ્રદીપિકા નામક ટીકાકે ગુજરાતી અનુવાદકા
હિન્દી રૂપાન્તર
[સર્વ પ્રથમ ગ્રંથકે પ્રારંભમેં શ્રીમદ્ભગવત્કુન્દકુન્દાચાર્યદેવવિરચિત પ્રાકૃતગાથાબદ્ધ શ્રી
‘પ્રવચનસાર’ નામક શાસ્ત્રકી ‘તત્ત્વપ્રદીપિકા’ નામક સંસ્કૃત ટીકાકે રચયિતા શ્રી – ]
અર્થ : — સર્વવ્યાપી (અર્થાત્ સબકા જ્ઞાતા -દ્રષ્ટા) એક ચૈતન્યરૂપ (માત્ર ચૈતન્ય હી)
જિસકા સ્વરૂપ હૈ ઔર જો સ્વાનુભવપ્રસિદ્ધ હૈ (અર્થાત્ શુદ્ધ આત્માનુભવસે પ્રકૃષ્ટતયા સિદ્ધ .
નમઃ શ્રીસિદ્ધેભ્યઃ.
નમોઽનેકાન્તાય.
શ્રીમદ્ભગવત્કુ ન્દકુ ન્દાચાર્યદેવપ્રણીત
શ્રી
પ્રવચનસાર
– ૧ –
જ્ઞાનતત્ત્વ -પ્ર્રજ્ઞાપન
શ્રીમદમૃતચન્દ્રસૂરિકૃતતત્ત્વપ્રદીપિકાવૃત્તિસમુપેતઃ.
( અનુષ્ટુભ્ )
સર્વવ્યાપ્યેકચિદ્રૂપસ્વરૂપાય પરાત્મને .
સ્વોપલબ્ધિપ્રસિદ્ધાય જ્ઞાનાનન્દાત્મને નમઃ .. ૧ ..
શ્રીજયસેનાચાર્યકૃતતાત્પર્યવૃત્તિઃ.
નમઃ પરમચૈતન્યસ્વાત્મોત્થસુખસમ્પદે .
પરમાગમસારાય સિદ્ધાય પરમેષ્ઠિને ..
પ્ર. ૧
Page 2 of 513 PDF/HTML Page 35 of 546 single page version
[અબ અનેકાન્તમય જ્ઞાનકી મંગલકે લિયે શ્લોક દ્વારા સ્તુતિ કરતે હૈં :]અર્થ : — જો મહામોહરૂપી અંધકારસમૂહકો લીલામાત્રમેં નષ્ટ કરતા હૈ ઔર જગતકે
સ્વરૂપકો પ્રકાશિત કરતા હૈ ઐસા અનેકાંતમય તેજ સદા જયવંત હૈ .
[ અબ શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવ શ્લોક દ્વારા અનેકાંતમય જિનપ્રવચનકે સારભૂત ઇસ
‘પ્રવચનસાર’ શાસ્ત્રકી ટીકા કરનેકી પ્રતિજ્ઞા કરતે હૈં : ]
અર્થ : — પરમાનન્દરૂપી સુધારસકે પિપાસુ ભવ્ય જીવોંકે હિતાર્થ, તત્ત્વકો
(વસ્તુસ્વરૂપકો) પ્રગટ કરનેવાલી પ્રવચનસારકી યહ ટીકા રચી જા રહી હૈ .
( અનુષ્ટુભ્ )
હેલોલ્લુપ્તમહામોહતમસ્તોમં જયત્યદઃ .
પ્રકાશયજ્જગત્તત્ત્વમનેકાન્તમયં મહઃ .. ૨ ..
( આર્યા )
પરમાનન્દસુધારસપિપાસિતાનાં હિતાય ભવ્યાનામ્ .
ક્રિયતે પ્રકટિતતત્ત્વા પ્રવચનસારસ્ય વૃત્તિરિયમ્ .. ૩ ..
અથ પ્રવચનસારવ્યાખ્યાયાં મધ્યમરુચિશિષ્યપ્રતિબોધનાર્થાયાં મુખ્યગૌણરૂપેણાન્તસ્તત્ત્વબહિ-
સ્તત્ત્વપ્રરૂપણસમર્થાયાં ચ પ્રથમત એકોત્તરશતગાથાભિર્જ્ઞાનાધિકારઃ, તદનન્તરં ત્રયોદશાધિક શતગાથાભિ- . અથવા ટીકાભિપ્રાયેણ તુ સમ્યગ્જ્ઞાનજ્ઞેયચારિત્રા-
ધિકારચૂલિકારૂપેણાધિકારત્રયમ્ . તત્રાધિકારત્રયે પ્રથમતસ્તાવજ્જ્ઞાનાભિધાનમહાધિકારમધ્યે દ્વાસપ્ત-
તિગાથાપર્યન્તં શુદ્ધોપયોગાધિકારઃ કથ્યતે . તાસુ દ્વાસપ્તતિગાથાસુ મધ્યે ‘એસ સુરાસુર --’ ઇમાં
ગાથામાદિં કૃત્વા પાઠક્રમેણ ચતુર્દશગાથાપર્યન્તં પીઠિકા, તદનન્તરં સપ્તગાથાપર્યન્તં સામાન્યેન સર્વજ્ઞ- . અથ પઞ્ચવિંશતિગાથાપર્યન્તં જ્ઞાનકણ્ડિકાચતુષ્ટયપ્રતિ-
પાદકનામા દ્વિતીયોઽધિકારશ્ચેત્યધિકારદ્વયેન, તદનન્તરં સ્વતન્ત્રગાથાચતુષ્ટયેન ચૈકોત્તરશતગાથાભિઃ .
ઇદાનીં પ્રથમપાતનિકાભિપ્રાયેણ પ્રથમતઃ પીઠિકાવ્યાખ્યાનં ક્રિયતે, તત્ર પઞ્ચસ્થલાનિ ભવન્તિ;
તેષ્વાદૌ નમસ્કારમુખ્યત્વેન ગાથાપઞ્ચકં, તદનન્તરં ચારિત્રસૂચનમુખ્યત્વેન ‘સંપજ્જઇ ણિવ્વાણં’ ઇતિ . અથ શુદ્ધોપયોગધ્યાતુઃ પુરુષસ્ય
પ્રોત્સાહનાર્થં શુદ્ધોપયોગફલદર્શનાર્થં ચ પ્રથમગાથા, શુદ્ધોપયોગિપુરુષલક્ષણકથનેન દ્વિતીયા ચેતિ . એવં પીઠિકાભિધાનપ્રથમાન્તરાધિકારે સ્થલપઞ્ચકેન
ચતુર્દશગાથાભિસ્સમુદાયપાતનિકા .
તદ્યથા —
Page 3 of 513 PDF/HTML Page 36 of 546 single page version
[ઇસપ્રકાર મંગલાચરણ ઔર ટીકા રચનેકી પ્રતિજ્ઞા કરકે, ભગવાન્ કુન્દકુન્દાચાર્યદેવ-
વિરચિત પ્રવચનસારકી પહલી પાઁચ ગાથાઓંકે પ્રારમ્ભમેં શ્રી અમૃતચન્દ્રાચાર્યદેવ ઉન ગાથાઓંકી . ]
અબ, જિનકે સંસાર સમુદ્રકા કિનારા નિકટ હૈ, સાતિશય (ઉત્તમ) વિવેકજ્યોતિ પ્રગટ
હો ગઈ હૈ (અર્થાત્ પરમ ભેદવિજ્ઞાનકા પ્રકાશ ઉત્પન્ન હો ગયા હૈ) તથા સમસ્ત એકાંતવાદરૂપ ૧ અભિનિવેશ અસ્ત હો ગયા હૈ ઐસે કોઈ (આસન્નભવ્ય મહાત્માશ્રીમદ્-
ભગવત્કુન્દકુન્દાચાર્ય), પારમેશ્વરી (પરમેશ્વર જિનેન્દ્રદેવકી) અનેકાન્તવાદવિદ્યાકો પ્રાપ્ત કરકે,
૨ સર્વ પુરુષાર્થમેં સારભૂત હોનેસે આત્માકે લિયે અત્યન્ત ૩ હિતતમ ભગવન્ત પંચપરમેષ્ઠીકે ૪ પ્રસાદસે
ઉત્પન્ન હોને યોગ્ય, પરમાર્થસત્ય (પારમાર્થિક રીતિસે સત્ય), અક્ષય (અવિનાશી) મોક્ષલક્ષ્મીકો
૫ ઉપાદેયરૂપસે નિશ્ચિત કરતે હુએ પ્રવર્તમાન તીર્થકે નાયક (શ્રી મહાવીરસ્વામી) પૂર્વક ભગવંત
પંચપરમેષ્ઠીકો ૬ પ્રણમન ઔર વન્દનસે હોનેવાલે નમસ્કારકે દ્વારા સન્માન કરકે સર્વારમ્ભસે
(ઉદ્યમસે) મોક્ષમાર્ગકા આશ્રય કરતે હુએ પ્રતિજ્ઞા કરતે હૈં .
અથ ખલુ કશ્ચિદાસન્નસંસારપારાવારપારઃ સમુન્મીલિતસાતિશયવિવેકજ્યોતિરસ્તમિત-
સમસ્તૈકાંતવાદાવિદ્યાભિનિવેશઃ પારમેશ્વરીમનેકાન્તવાદવિદ્યામુપગમ્ય મુક્તસમસ્તપક્ષપરિગ્રહ- —
અથ કશ્ચિદાસન્નભવ્યઃ શિવકુમારનામા સ્વસંવિત્તિસમુત્પન્નપરમાનન્દૈકલક્ષણસુખામૃતવિપરીત-
ચતુર્ગતિસંસારદુઃખભયભીતઃ, સમુત્પન્નપરમભેદવિજ્ઞાનપ્રકાશાતિશયઃ, સમસ્તદુર્નયૈકાન્તનિરાકૃતદુરાગ્રહઃ, –
૧. અભિનિવેશ=અભિપ્રાય; નિશ્ચય; આગ્રહ .
૨. પુરુષાર્થ=ધર્મ, અર્થ, કામ ઔર મોક્ષ ઇન ચાર પુરુષ -અર્થોમેં (પુરુષ -પ્રયોજનોં મેં) મોક્ષ હી સારભૂત શ્રેષ્ઠ
તાત્વિક પુરુષ -અર્થ હૈ .
૩. હિતતમ=ઉત્કૃષ્ટ હિતસ્વરૂપ . ૪. પ્રસાદ=પ્રસન્નતા, કૃપા .
૫. ઉપાદેય=ગ્રહણ કરને યોગ્ય, (મોક્ષલક્ષ્મી હિતતમ, યથાર્થ ઔર અવિનાશી હોનેસે ઉપાદેય હૈ . )
૬. પ્રણમન=દેહસે નમસ્કાર કરના . વન્દન=વચનસે સ્તુતિ કરના . નમસ્કારમેં પ્રણમન ઔર વન્દન દોનોંકા
સમાવેશ હોતા હૈ .
Page 4 of 513 PDF/HTML Page 37 of 546 single page version
અબ, યહાઁ (ભગવત્કુન્દકુન્દાચાર્યવિરચિત) ગાથાસૂત્રોંકા અવતરણ કિયા જાતા હૈ .
સુર - અસુર - નરપતિવંદ્યને, પ્રવિનષ્ટઘાતિકર્મને,
પ્રણમન કરૂં હૂઁ ધર્મકર્ત્તા તીર્થ શ્રીમહાવીરને; ૧.
દ્ર ગ - ચારિત્ર - તપ - વીર્યાચરણસંયુક્તને. ૨.
તે સર્વને સાથે તથા પ્રત્યેકને પ્રત્યેકને,
અથ સૂત્રાવતાર : —
એસ સુરાસુરમણુસિંદવંદિદં ધોદઘાઇકમ્મમલં .
પણમામિ વડ્ઢમાણં તિત્થં ધમ્મસ્સ કત્તારં .. ૧ ..
સેસે પુણ તિત્થયરે સસવ્વસિદ્ધે વિસુદ્ધસબ્ભાવે .
સમણે ય ણાણદંસણચરિત્તતવવીરિયાયારે .. ૨ ..
તે તે સવ્વે સમગં સમગં પત્તેગમેવ પત્તેગં .
વંદામિ ય વટ્ટંતે અરહંતે માણુસે ખેત્તે .. ૩ ..
કિચ્ચા અરહંતાણં સિદ્ધાણં તહ ણમો ગણહરાણં .
અજ્ઝાવયવગ્ગાણં સાહૂણં ચેવ સવ્વેસિં .. ૪ ..
પણમામી ત્યાદિપદખણ્ડનારૂપેણ વ્યાખ્યાનં ક્રિયતે — પણમામિ પ્રણમામિ . સ કઃ . કર્તા એસ
એષોઽહં ગ્રન્થકરણોદ્યતમનાઃ સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષઃ . કં . વડ્ઢમાણં અવસમન્તાદૃદ્ધં વૃદ્ધં માનં પ્રમાણં જ્ઞાનં
યસ્ય સ ભવતિ વર્ધમાનઃ, ‘અવાપ્યોરલોપઃ’ ઇતિ લક્ષણેન ભવત્યકારલોપોઽવશબ્દસ્યાત્ર, તં . ક્વ પ્રણમામિ . પ્રથમત એવ .
કિંવિશિષ્ટં . સુરાસુરમણુસિંદવંદિદં ત્રિભુવનારાધ્યાનન્તજ્ઞાનાદિગુણાધારપદાધિષ્ઠિતત્વાત્તત્પદાભિલાષિભિસ્ત્રિ-
ભુવનાધીશૈઃ સમ્યગારાધ્યપાદારવિન્દત્વાચ્ચ સુરાસુરમનુષ્યેન્દ્રવન્દિતમ્ . પુનરપિ કિંવિશિષ્ટં . ધોદઘાઇ-
Page 5 of 513 PDF/HTML Page 38 of 546 single page version
તેસિં વિસુદ્ધદંસણણાણપહાણાસમં સમાસેજ્જ .
ઉવસંપયામિ સમ્મં જત્તો ણિવ્વાણસંપત્તી .. ૫ .. [ પણગં ]
એષ સુરાસુરમનુષ્યેન્દ્રવન્દિતં ધૌતઘાતિકર્મમલમ્ .
પ્રણમામિ વર્ધમાનં તીર્થં ધર્મસ્ય કર્તારમ્ .. ૧ ..
શેષાન્ પુનસ્તીર્થકરાન્ સસર્વસિદ્ધાન્ વિશુદ્ધસદ્ભાવાન્ .
શ્રમણાંશ્ચ જ્ઞાનદર્શનચારિત્રતપોવીર્યાચારાન્ .. ૨ ..
તાંસ્તાન્ સર્વાન્ સમકં સમકં પ્રત્યેકમેવ પ્રત્યેકમ્ .
વન્દે ચ વર્તમાનાનર્હતો માનુષે ક્ષેત્રે .. ૩ ..
કમ્મમલં પરમસમાધિસમુત્પન્નરાગાદિમલરહિતપારમાર્થિકસુખામૃતરૂપનિર્મલનીરપ્રક્ષાલિતઘાતિકર્મમલ-
ત્વાદન્યેષાં પાપમલપ્રક્ષાલનહેતુત્વાચ્ચ ધૌતઘાતિકર્મમલમ્ . પુનશ્ચ કિંલક્ષણમ્ . તિત્થં દૃષ્ટશ્રુતાનુભૂત-
વિષયસુખાભિલાષરૂપનીરપ્રવેશરહિતેન પરમસમાધિપોતેનોત્તીર્ણસંસારસમુદ્રત્વાત્ અન્યેષાં તરણોપાય- . પુનશ્ચ કિંરૂપમ્ . ધમ્મસ્સ કત્તારં નિરુપરાગાત્મતત્ત્વપરિણતિરૂપનિશ્ચયધર્મસ્યોપાદાન-
અન્વયાર્થ : — [એષઃ ] યહ મૈં [સુરાસુરમનુષ્યેન્દ્રવંદિતં ] જો ૧ સુરેન્દ્રોં, ૨ અસુરેન્દ્રોં ઔર
૩ નરેન્દ્રોંસે વન્દિત હૈં તથા જિન્હોંને [ધૌતઘાતિકર્મમલં ] ઘાતિ કર્મમલકો ધો ડાલા હૈ ઐસે
[તીર્થં ] તીર્થરૂપ ઔર [ધર્મસ્ય કર્તારં ] ધર્મકે કર્તા [વર્ધમાનં ] શ્રી વર્ધમાનસ્વામીકો[પ્રણમામિ ] નમસ્કાર કરતા હૂઁ .. ૧ ..
[પુનઃ ] ઔર [વિશુદ્ધસદ્ભાવાન્ ] વિશુદ્ધ ૪ સત્તાવાલે [શેષાન્ તીર્થકરાન્ ] શેષ
તીર્થંકરોંકો [સસર્વસિદ્ધાન્ ] સર્વ સિદ્ધભગવન્તોંકે સાથ હી, [ચ ] ઔર[જ્ઞાનદર્શનચારિત્રતપોવીર્યાચારાન્ ] જ્ઞાનાચાર, દર્શનાચાર, ચારિત્રાચાર, તપાચાર તથા વીર્યાચાર યુક્ત[શ્રમણાન્ ] ૫ શ્રમણોંકો નમસ્કાર કરતા હૂઁ .. ૨ ..
[તાન્ તાન્ સર્વાન્ ] ઉન ઉન સબકો [ચ ] તથા [માનુષે ક્ષેત્રે વર્તમાનાન્ ] મનુષ્ય ક્ષેત્રમેં
વિદ્યમાન [અર્હતઃ ] અરહન્તોંકો [સમકં સમકં ] સાથ હી સાથ — સમુદાયરૂપસે ઔર [પ્રત્યેકં
એવ પ્રત્યેકં ] પ્રત્યેક પ્રત્યેકકો — વ્યક્તિગત [વંદે ] વન્દના કરતા હૂઁ .. ૩ ..
૧ . સુરેન્દ્ર = ઊર્ધ્વલોકવાસી દેવોંકે ઇન્દ્ર . ૨. અસુરેન્દ્ર = અધોલોકવાસી દેવોંકે ઇન્દ્ર .
૩. નરેન્દ્ર = (મધ્યલોકવાસી) મનુષ્યોંકે અધિપતિ, રાજા . ૪. સત્તા=અસ્તિત્વ .
૫. શ્રમણ = આચાર્ય, ઉપાધ્યાય ઔર સાધુ .
તસુ શુદ્ધદર્શનજ્ઞાન મુખ્ય પવિત્ર આશ્રમ પામીને, .
Page 6 of 513 PDF/HTML Page 39 of 546 single page version
[અર્હદ્ભયઃ ] ઇસપ્રકાર અરહન્તોંકો [સિદ્ધેભ્યઃ ] સિદ્ધોંકો [તથા
ગણધરેભ્યઃ ] આચાર્યોંકો [અધ્યાપકવર્ગેભ્યઃ ] ઉપાધ્યાયવર્ગકો [ચ એવં ] ઔર [સર્વેભ્યઃ સર્વ સાધુઓંકો [નમઃ કૃત્વા ] નમસ્કાર કરકે [તેષાં ] ઉનકે[વિશુદ્ધદર્શનજ્ઞાનપ્રધાનાશ્રમં ] ૧ વિશુદ્ધદર્શનજ્ઞાનપ્રધાન આશ્રમકો [સમાસાદ્ય ] પ્રાપ્ત કરકે
[સામ્યં ઉપસંપદ્યે ] મૈં ૨ સામ્યકો પ્રાપ્ત કરતા હૂઁ [યતઃ ] જિસસે [નિર્વાણ સંપ્રાપ્તિઃ ] નિર્વાણકી
પ્રાપ્તિ હોતી હૈ .. ૪ -૫ ..
ટીકા : — યહ ૩ સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષ ૪ દર્શનજ્ઞાનસામાન્યસ્વરૂપ મૈં, જો સુરેન્દ્રોં, અસુરેન્દ્રોં
ઔર નરેન્દ્રોંકે દ્વારા વન્દિત હોનેસે તીન લોકકે એક (અનન્ય સર્વોત્કૃષ્ટ) ગુરુ હૈં, જિનમેં .. ૧ ..
કૃત્વાર્હદ્ભયઃ સિદ્ધેભ્યસ્તથા નમો ગણધરેભ્યઃ .
અધ્યાપકવર્ગેભ્યઃ સાધુભ્યશ્ચૈવ સર્વેભ્યઃ .. ૪ ..
તેષાં વિશુદ્ધદર્શનજ્ઞાનપ્રધાનાશ્રમં સમાસાદ્ય .
ઉપસમ્પદ્યે સામ્યં યતો નિર્વાણસમ્પ્રાપ્તિઃ .. ૫ ..
એષ સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષદર્શનજ્ઞાનસામાન્યાત્માહં સુરાસુરમનુષ્યેન્દ્રવંદિતત્વાત્ત્રિલોકૈકગુરું,
ધૌતઘાતિકર્મમલત્વાજ્જગદનુગ્રહસમર્થાનંતશક્તિપારમૈશ્વર્યં, યોગિનાં તીર્થત્વાત્તારણસમર્થં, ધર્મકર્તૃ- .. ૧ .. તદનુ વિશુદ્ધસદ્ભાવત્વાદુપાત્ત-
કારણત્વાત્ અન્યેષામુત્તમક્ષમાદિબહુવિધધર્મોપદેશકત્વાચ્ચ ધર્મસ્ય કર્તારમ્ . ઇતિ ક્રિયાકારકસમ્બન્ધઃ .
એવમન્તિમતીર્થકરનમસ્કારમુખ્યત્વેન ગાથા ગતા .. ૧ .. તદનન્તરં પ્રણમામિ . કાન્ . સેસે પુણ તિત્થયરે
સસવ્વસિદ્ધે શેષતીર્થકરાન્, પુનઃ સસર્વસિદ્ધાન્ વૃષભાદિપાર્શ્વપર્યન્તાન્ શુદ્ધાત્મોપલબ્ધિલક્ષણસર્વસિદ્ધ-
સહિતાનેતાન્ સર્વાનપિ . કથંભૂતાન્ . વિસુદ્ધસબ્ભાવે નિર્મલાત્મોપલબ્ધિબલેન વિશ્લેષિતાખિલાવરણ-
ત્વાત્કેવલજ્ઞાનદર્શનસ્વભાવત્વાચ્ચ વિશુદ્ધસદ્ભાવાન્ . સમણે ય શ્રમણશબ્દવાચ્યાનાચાર્યોપાધ્યાયસાધૂંશ્ચ .
કિંલક્ષણાન્ . ણાણદંસણચરિત્તતવવીરિયાયારે સર્વવિશુદ્ધદ્રવ્યગુણપર્યાયાત્મકે ચિદ્વસ્તુનિ યાસૌ રાગાદિ-
૧. વિશુદ્ધદર્શનજ્ઞાનપ્રધાન = વિશુદ્ધ દર્શન ઔર જ્ઞાન જિસમેં પ્રધાન (મુખ્ય) હૈં, ઐસે .
૨. સામ્ય = સમતા, સમભાવ .
૩. સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષ = સ્વાનુભવસે પ્રત્યક્ષ (દર્શનજ્ઞાનસામાન્ય સ્વાનુભવસે પ્રત્યક્ષ હૈ) .
૪. દર્શનજ્ઞાનસામાન્યસ્વરૂપ = દર્શનજ્ઞાનસામાન્ય અર્થાત્ ચેતના જિસકા સ્વરૂપ હૈ ઐસા .
Page 7 of 513 PDF/HTML Page 40 of 546 single page version
તત્પશ્ચાત્ જો વિશુદ્ધ સત્તાવાન્ હોનેસે તાપસે ઉત્તીર્ણ હુએ (અન્તિમ તાવ દિયે હુએ
અગ્નિમેંસે બાહર નિકલે હુએ) ઉત્તમ સુવર્ણકે સમાન શુદ્ધદર્શનજ્ઞાનસ્વભાવકો પ્રાપ્ત હુએ હૈં, ઐસે ૧ અતીત તીર્થંકરોંકો ઔર સર્વસિદ્ધોંકો તથા જ્ઞાનાચાર, દર્શનાચાર, ચારિત્રાચાર, તપાચાર ઔર
વીર્યાચારયુક્ત હોનેસે જિન્હોંને પરમ શુદ્ધ ઉપયોગભૂમિકાકો પ્રાપ્ત કિયા હૈ, ઐસે શ્રમણોંકો —
જો કિ આચાર્યત્વ, ઉપાધ્યાયત્વ ઔર સાધુત્વરૂપ વિશેષોંસે વિશિષ્ટ ( – ભેદયુક્ત) હૈં ઉન્હેં —
નમસ્કાર કરતા હૂઁ .. ૨ ..
તત્પશ્ચાત્ ઇન્હીં પંચપરમેષ્ઠિયોંકો, ઉસ -ઉસ વ્યક્તિમેં (પર્યાયમેં) વ્યાપ્ત હોનેવાલે સભીકો,
વર્તમાનમેં ઇસ ક્ષેત્રમેં ઉત્પન્ન તીર્થંકરોંકા અભાવ હોનેસે ઔર મહાવિદેહક્ષેત્રમેં ઉનકા સદ્ભાવ – મહાવિદેહક્ષેત્રમેં
વર્તમાન શ્રી સીમંધરાદિ તીર્થંકરોંકી ભાઁતિ માનોં સભી પંચ પરમેષ્ઠી ભગવાન વર્તમાનકાલમેં હી – ચિંતવન કરકે ઉન્હેં) યુગપદ્
યુગપદ્ અર્થાત્ સમુદાયરૂપસે ઔર પ્રત્યેક પ્રત્યેકકો અર્થાત્ વ્યક્તિગતરૂપસે ૨ સંભાવના કરતા
હૂઁ . કિસ પ્રકારસે સંભાવના કરતા હૂઁ ? મોક્ષલક્ષ્મીકે સ્વયંવર સમાન જો પરમ નિર્ગ્રન્થતાકી
દીક્ષાકા ઉત્સવ (-આનન્દમય પ્રસંગ) હૈ ઉસકે ઉચિત મંગલાચરણભૂત જો ૩ કૃતિકર્મશાસ્ત્રોપદિષ્ટ
વન્દનોચ્ચાર (કૃતિકર્મશાસ્ત્રમેં ઉપદેશે હુએ સ્તુતિવચન)કે દ્વારા સમ્ભાવના કરતા હૂઁ .. ૩ ..
પાકોત્તીર્ણજાત્યકાર્તસ્વરસ્થાનીયશુદ્ધદર્શનજ્ઞાનસ્વભાવાન્ શેષાનતીતતીર્થનાયકાન્, સર્વાન્ .. ૨ .. તદન્વેતાનેવ પંચપરમેષ્ઠિનસ્તત્તદ્વયક્તિવ્યાપિનઃ
સર્વાનેવ સાંપ્રતમેતત્ક્ષેત્રસંભવતીર્થકરાસંભવાન્મહાવિદેહભૂમિસંભવત્વે સતિ મનુષ્યક્ષેત્રપ્રવર્તિભિ-
વિકલ્પરહિતનિશ્ચલચિત્તવૃત્તિસ્તદન્તર્ભૂતેન વ્યવહારપઞ્ચાચારસહકારિકારણોત્પન્નેન નિશ્ચયપઞ્ચાચારેણ . એવં શેષત્રયોવિંશતિતીર્થકરનમસ્કાર-
મુખ્યત્વેન ગાથા ગતા .. ૨ .. અથ તે તે સવ્વે તાંસ્તાન્પૂર્વોક્તાનેવ પઞ્ચપરમેષ્ઠિનઃ સર્વાન્ વંદામિ ય વન્દે,
અહં કર્તા . કથં . સમગં સમગં સમુદાયવન્દનાપેક્ષયા યુગપદ્યુગપત્ . પુનરપિ કથં . પત્તેગમેવ પત્તેગં
પ્રત્યેકવન્દનાપેક્ષયા પ્રત્યેકં પ્રત્યેકમ્ . ન કેવલમેતાન્ વન્દે . અરહંતે અર્હતઃ . કિંવિશિષ્ટાન્ . વટ્ટંતે માણુસે
ખેત્તે વર્તમાનાન્ . ક્વ . માનુષે ક્ષેત્રે . તથા હિ ---સામ્પ્રતમત્ર ભરતક્ષેત્રે તીર્થકરાભાવાત્ પઞ્ચ-
૧. અતીત = ગત, હોગયે, ભૂતકાલીન .
૨. સંભાવના = સંભાવના કરના, સન્માન કરના, આરાધન કરના .
૩. કૃતિકર્મ = અંગબાહ્ય ૧૪ પ્રકીર્ણકોંમેં છટ્ઠા પ્રકીર્ણક કૃતિકર્મ હૈ જિસમેં નિત્યનૈમિત્તિક ક્રિયાકા વર્ણન હૈ .