Page 28 of 513
PDF/HTML Page 61 of 546
single page version
કેવલજ્ઞાનોત્પાદઃ
હૈ, અથવા કેવલજ્ઞાનસે સ્વયં અભિન્ન હોનેસે આત્મા સ્વયં હી કર્મ હૈ; અપને અનન્ત શક્તિવાલે
પરિણમન સ્વભાવરૂપ ઉત્કૃષ્ટ સાધનસે કેવલજ્ઞાનકો પ્રગટ કરતા હૈ, ઇસલિયે આત્મા સ્વયં હી
કરણ હૈ; અપનેકો હી કેવલજ્ઞાન દેતા હૈ, ઇસલિયે આત્મા સ્વયં હી સમ્પ્રદાન હૈ; અપનેમેંસે મતિ
શ્રુતાદિ અપૂર્ણ જ્ઞાન દૂર કરકે કેવલજ્ઞાન પ્રગટ કરતા હૈ, ઇસલિયે ઔર સ્વયં સહજ જ્ઞાન
સ્વભાવકે દ્વારા ધ્રુવ રહતા હૈ ઇસલિયે સ્વયં હી અપાદાન હૈ, અપનેમેં હી અર્થાત્ અપને હી આધારસે
કેવલજ્ઞાન પ્રગટ કરતા હૈ, ઇસલિયે સ્વયં હી અધિકરણ હૈ
સ્વયમેવ આવિર્ભૂત હુઆ અર્થાત્ કિસીકી સહાયતાકે બિના અપને આપ હી સ્વયં પ્રગટ હુઆ
ઇસલિયે ‘સ્વયંભૂ’ કહલાતા હૈ
તેને જ વળી ઉત્પાદધ્રૌવ્યવિનાશનો સમવાય છે
Page 29 of 513
PDF/HTML Page 62 of 546
single page version
સમવાય મિલાપ, એકત્રપના વિદ્યમાન હૈ
અભાવ હોનેસે વિનાશ રહિત હૈ; ઔર (ઉસ આત્માકે શુદ્ધોપયોગકે પ્રસાદસે હુઆ) જો
અશુદ્ધાત્મસ્વભાવસે વિનાશ હૈ વહ પુનઃ ઉત્પત્તિકા અભાવ હોનેસે, ઉત્પાદ રહિત હૈ
ઉત્પાદ રહિત વિનાશકે સાથ ઔર ઉન દોનોંકે આધારભૂત દ્રવ્યકે સાથ સમવેત (તન્મયતાસે યુક્ત
-એકમેક) હૈ
એક બાર સર્વથા નાશકો પ્રાપ્ત હોનેકે બાદ ફિ ર કભી ઉત્પન્ન નહીં હોતે, ઇસલિયે ઉનકે ઉત્પાદ
રહિત વિનાશ હૈ
ઉત્પાદ હૈ, અશુદ્ધ પર્યાયકી અપેક્ષાસે વ્યય હૈ ઔર ઉન દોનોંકે આધારભૂત આત્મત્વકી અપેક્ષાસે
ધ્રૌવ્ય હૈ
Page 30 of 513
PDF/HTML Page 63 of 546
single page version
ધ્રૌવ્યમિતિ
વળી કોઈ પર્યયથી દરેક પદાર્થ છે સદ્ભૂત ખરે
તુ ] ઔર કિસી પર્યાયસે [અર્થઃ ] પદાર્થ [સદ્ભૂતઃ ખલુ ભવતિ ] વાસ્તવમેં ધ્રુવ હૈ
Page 31 of 513
PDF/HTML Page 64 of 546
single page version
જ્ઞાનાદિવ્યક્તિરૂપસ્ય કાર્યસમયસારપર્યાયસ્યોત્પાદશ્ચ ભવતિ, તથાપ્યુભયપર્યાયપરિણતાત્મદ્રવ્યત્વેન
ધ્રૌવ્યત્વં પદાર્થત્વાદિતિ
“
“
“
“
દેતા હૈ
પદાર્થકે હોતા હૈ
Page 32 of 513
PDF/HTML Page 65 of 546
single page version
દદાતિ
હોતા હૈ ઉસ -ઉસ પ્રકારસે જ્ઞાનમેં ઉત્પાદાદિક હોતા રહતા હૈ, ઇસલિયે મુક્ત આત્માકે સમય
સમય પર ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્ય હોતા હૈ
ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્યમય વર્તતા હૈ
ઇન્દ્રિય -અતીત થયેલ આત્મા જ્ઞાનસૌખ્યે પરિણમે
Page 33 of 513
PDF/HTML Page 66 of 546
single page version
પ્રલયાદધિક કે વલજ્ઞાનદર્શનાભિધાનતેજાઃ, સમસ્તમોહનીયાભાવાદત્યન્તનિર્વિકારશુદ્ધચૈતન્ય-
સ્વભાવમાત્માનમાસાદયન્ સ્વયમેવ સ્વપરપ્રકાશકત્વલક્ષણં જ્ઞાનમનાકુ લત્વલક્ષણં સૌખ્યં ચ
ભૂત્વા પરિણમતે
પશ્ચાદિન્દ્રિયાધારેણ કિમપ્યલ્પજ્ઞાનં સુખં ચ પરિણમતિ
[અધિકતેજાઃ ]
સમસ્ત અન્તરાયકા ક્ષય હોનેસે અનન્ત જિસકા ઉત્તમ વીર્ય હૈ, સમસ્ત જ્ઞાનાવરણ ઔર
દર્શનાવરણકા પ્રલય હો જાનેસે અધિક જિસકા કેવલજ્ઞાન ઔર કેવલદર્શન નામક તેજ હૈ
સ્વભાવવાલે આત્માકા (અત્યન્ત નિર્વિકાર શુદ્ધ ચૈતન્ય જિસકા સ્વભાવ હૈ ઐસે આત્માકા )
અનુભવ કરતા હુઆ સ્વયમેવ સ્વપરપ્રકાશકતા લક્ષણ જ્ઞાન ઔર અનાકુલતા લક્ષણ સુખ હોકર
પરિણમિત હોતા હૈ
Page 34 of 513
PDF/HTML Page 67 of 546
single page version
જિસકા લક્ષણ અનાકુલતા હૈ ઐસા સુખ આત્માકા સ્વભાવ હી હૈ
જેથી અતીન્દ્રિયતા થઈ તે કારણે એ જાણજે
Page 35 of 513
PDF/HTML Page 68 of 546
single page version
નિરવશેષમોહાભાવાત્ ક્ષુધાબાધા નાસ્તિ
તતઃ કારણાત્ કેવલિનામાહારોઽસ્તીતિ
રાયકર્મનિરવશેષક્ષયાત્ પ્રતિક્ષણં પુદ્ગલા આસ્રવન્તીતિ નવકેવલલબ્ધિવ્યાખ્યાનકાલે ભણિતં તિષ્ઠતિ
ધ્યાનસિદ્ધયર્થં, ન ચ દેહમમત્વાર્થમ્
અતીન્દ્રિયતા ઉત્પન્ન હુઈ હૈ [તસ્માત્ તુ તત્ જ્ઞેયમ્ ] ઇસલિયે ઐસા જાનના ચાહિયે
Page 36 of 513
PDF/HTML Page 69 of 546
single page version
સ્યાત
ઘનકે ઘોર આઘાતોંકી પરમ્પરા નહીં હૈ (લોહેકે ગોલેકે સંસર્ગકા અભાવ હોને પર ઘનકે
લગાતાર આઘાતોં કી ભયંકર માર અગ્નિપર નહીં પડતી) ઇસીપ્રકાર શુદ્ધ આત્માકે શરીર
સમ્બન્ધી સુખ દુઃખ નહીં હૈં
Page 37 of 513
PDF/HTML Page 70 of 546
single page version
પ્રવિક સત્કેવલજ્ઞાનોપયોગીભૂય વિપરિણમતે, તતોઽસ્યાક્રમસમાક્રાન્તસમસ્તદ્રવ્યક્ષેત્રકાલ-
ભાવતયા સમક્ષસંવેદનાલમ્બનભૂતાઃ સર્વદ્રવ્યપર્યાયાઃ પ્રત્યક્ષા એવ ભવન્તિ
અથાત્મજ્ઞાનયોર્નિશ્ચયેનાસંખ્યાતપ્રદેશત્વેઽપિ વ્યવહારેણ સર્વગતત્વં ભવતીત્યાદિકથનમુખ્યત્વેન ‘આદા
ણાણપમાણં’ ઇત્યાદિગાથાપઞ્ચકમ્, તતઃ પરં જ્ઞાનજ્ઞેયયોઃ પરસ્પરગમનનિરાકરણમુખ્યતયા ‘ણાણી
ણાણસહાવો’ ઇત્યાદિગાથાપઞ્ચકમ્, અથ નિશ્ચયવ્યવહારકેવલિપ્રતિપાદનાદિમુખ્યત્વેન ‘જો હિ સુદેણ’
ઇત્યાદિસૂત્રચતુષ્ટયમ્, અથ વર્તમાનજ્ઞાને કાલત્રયપર્યાયપરિચ્છિત્તિકથનાદિરૂપેણ ‘તક્કાલિગેવ સવ્વે’
ઇત્યાદિસૂત્રપઞ્ચકમ્, અથ કેવલજ્ઞાનં બન્ધકારણં ન ભવતિ રાગાદિવિકલ્પરહિતં છદ્મસ્થજ્ઞાનમપિ, કિંતુ
રાગાદયો બન્ધકારણમિત્યાદિનિરૂપણમુખ્યતયા ‘પરિણમદિ ણેયં’ ઇત્યાદિસૂત્રપઞ્ચકમ્, અથ કેવલજ્ઞાનં
સર્વજ્ઞાનં સર્વજ્ઞત્વેન પ્રતિપાદયતીત્યાદિવ્યાખ્યાનમુખ્યત્વેન ‘જં તક્કાલિયમિદરં’ ઇત્યાદિગાથાપઞ્ચકમ્,
અથ જ્ઞાનપ્રપઞ્ચોપસંહારમુખ્યત્વેન પ્રથમગાથા, નમસ્કારકથનેન દ્વિતીયા ચેતિ ‘ણવિ પરિણમદિ’ ઇત્યાદિ
ગાથાદ્વયમ્
[પ્રત્યક્ષાઃ ] પ્રત્યક્ષ હૈં; [સઃ ] વે [તાન્ ] ઉન્હેં [અવગ્રહપૂર્વાભિઃ ક્રિયાભિઃ ] અવગ્રહાદિ
ક્રિયાઓંસે [નૈવ વિજાનાતિ ] નહીં જાનતે
અસાધારણ જ્ઞાનસ્વભાવકો હી કારણરૂપ ગ્રહણ કરનેસે તત્કાલ હી પ્રગટ હોનેવાલે
કેવલજ્ઞાનોપયોગરૂપ હોકર પરિણમિત હોતે હૈં; ઇસલિયે ઉનકે સમસ્ત દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ ઔર
ભાવકા અક્રમિક ગ્રહણ હોનેસે સમક્ષ સંવેદનકી (
ઉત્પત્તિકે બીજભૂત શુક્લધ્યાન નામક સ્વસંવેદનજ્ઞાનરૂપસે જબ આત્મા પરિણમિત હોતા હૈ તબ
Page 38 of 513
PDF/HTML Page 71 of 546
single page version
જાલરહિતસ્વસંવેદનજ્ઞાનેન યદાયમાત્મા પરિણમતિ, તદા સ્વસંવેદનજ્ઞાનફલભૂતકેવલજ્ઞાન-
પરિચ્છિત્ત્યાકારપરિણતસ્ય તસ્મિન્નેવ ક્ષણે ક્રમપ્રવૃત્તક્ષાયોપશમિકજ્ઞાનાભાવાદક્રમસમાક્રાન્તસમસ્ત-
દ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવતયા સર્વદ્રવ્યગુણપર્યાયા અસ્યાત્મનઃ પ્રત્યક્ષા ભવન્તીત્યભિપ્રાયઃ
સ્વયમેવ કેવલજ્ઞાનરૂપ પરિણમિત હોને લગતા હૈ
દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવકો યુગપત્ જાનતે હૈં
ભી [પરોક્ષં નાસ્તિ ] પરોક્ષ નહીં હૈ
ઇન્દ્રિય -અતીત સદૈવ ને સ્વયમેવ જ્ઞાન થયેલને
Page 39 of 513
PDF/HTML Page 72 of 546
single page version
સમરસતયા સમન્તતઃ સર્વૈ̄રેવેન્દ્રિયગુણૈઃ સમૃદ્ધસ્ય, સ્વયમેવ સામસ્ત્યેન સ્વપરપ્રકાશનક્ષમમનશ્વરં
લોકોત્તરજ્ઞાનં જાતસ્ય, અક્રમસમાક્રાન્તસમસ્તદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવતયા ન કિંચનાપિ પરોક્ષમેવ
સ્યાત
દૃઢયતિ
પરિણતસ્યાસ્ય ભગવતઃ પરોક્ષં કિમપિ નાસ્તીતિ ભાવાર્થઃ
ઇન્દ્રિયોંસે અતીત હુએ હૈં, જો સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ ઔર શબ્દકે જ્ઞાનરૂપ સર્વ ઇન્દ્રિય
સર્વ આત્મપ્રદેશોંસે સમાનરૂપસે જાનતે હૈં) ઔર જો સ્વયમેવ સમસ્તરૂપસે સ્વપરકા પ્રકાશન
કરનેમેં સમર્થ અવિનાશી લોકોત્તર જ્ઞાનરૂપ હુએ હૈં, ઐસે ઇન (કેવલી) ભગવાનકો સમસ્ત દ્રવ્ય-
ક્ષેત્ર -કાલ -ભાવકા અક્રમિક ગ્રહણ હોનેસે કુછ ભી પરોક્ષ નહીં હૈ
(
ભી પરોક્ષ નહીં હૈ
Page 40 of 513
PDF/HTML Page 73 of 546
single page version
લોકાલોકવિભાગવિભક્તાનન્તપર્યાયમાલિકાલીઢસ્વરૂપસૂચિતા વિચ્છેદોત્પાદધ્રૌવ્યા ષડ્દ્રવ્યી
નિશ્ચયતઃ સર્વદૈવાવ્યાબાધાક્ષયસુખાદ્યનન્તગુણાધારભૂતો યોઽસૌ કેવલજ્ઞાનગુણસ્તત્પ્રમાણોઽયમાત્મા
ને જ્ઞેય લોકાલોક, તેથી સર્વગત એ જ્ઞાન છે
જ્ઞાનપ્રમાણ હૈ, ઔર જ્ઞાન
Page 41 of 513
PDF/HTML Page 74 of 546
single page version
દ્રવ્યાર્થિકનયેન નિત્યમ્
ભણ્યતે
લોક ઔર અલોકકે વિભાગસે વિભક્ત સમસ્ત વસ્તુઓંકે આકારોંકે પારકો પ્રાપ્ત કરકે
ઇસીપ્રકાર અચ્યુતરૂપ રહને સે જ્ઞાન સર્વગત હૈ
હી હૈ ઉસી પ્રકાર જ્ઞેયકા અવલમ્બન કરનેવાલા જ્ઞાન જ્ઞેયકે બરાબર હી હૈ
ને અધિક જ્ઞાનથી હોય તો વણ જ્ઞાન ક્યમ જાણે અરે
Page 42 of 513
PDF/HTML Page 75 of 546
single page version
[ધ્રુવમ્ એવ ] અવશ્ય [જ્ઞાનાત્ હીનઃ વા ] જ્ઞાનસે હીન [અધિકઃ વા ભવતિ ] અથવા અધિક
હોના ચાહિયે
(આત્મા) જ્ઞાનસે અધિક હો તો (વહ આત્મા) [જ્ઞાનેન વિના ] જ્ઞાનકે બિના [કથં જાનાતિ ]
કૈસે જાનેગા ?
જૈસા હોનેસે નહીં જાનેગા; ઔર યદિ ઐસા પક્ષ સ્વીકાર કિયા જાયે કિ યહ આત્મા જ્ઞાનસે અધિક
હૈ તો અવશ્ય (આત્મા) જ્ઞાનસે આગે બઢ જાનેસે (
Page 43 of 513
PDF/HTML Page 76 of 546
single page version
ન કથમપીતિ
વહ જાનનેકા કામ નહીં કર સકેગા, જૈસે કિ વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ ઇત્યાદિ અચેતન ગુણ
જાનનેકા કામ નહીં કર સકતે
સકેગા, જૈસે જ્ઞાનશૂન્ય ઘટ, પટ ઇત્યાદિ પદાર્થ જાનનેકા કામ નહીં કર સકતે
[જિનઃ જ્ઞાનમયત્વાત્ ] ક્યોંકિ જિન જ્ઞાનમય હૈં [ચ ] ઔર [તે ] વે સબ પદાર્થ
[વિષયત્વાત્ ] જ્ઞાનકે વિષય હોનેસે [તસ્ય ] જિનકે વિષય [ભણિતાઃ ] કહે ગયે હૈં
જિન જ્ઞાનમય ને સર્વ અર્થો વિષય જિનના હોઇને
Page 44 of 513
PDF/HTML Page 77 of 546
single page version
વ્યપદિશ્યતે
હી (
Page 45 of 513
PDF/HTML Page 78 of 546
single page version
પરમાર્થતઃ ઉનકા એક દૂસરેમેં ગમન નહીં હોતા, ક્યોંકિ સર્વ દ્રવ્ય સ્વરૂપનિષ્ઠ (અર્થાત્ અપને-
અપને સ્વરૂપમેં નિશ્ચલ અવસ્થિત) હૈં
ચાહિએ)
વા ] (જ્ઞાન ગુણ દ્વારા) જ્ઞાન હૈ [અન્યત્ વા ] અથવા (સુખાદિ અન્ય ગુણ દ્વારા) અન્ય હૈ
Page 46 of 513
PDF/HTML Page 79 of 546
single page version
અતિ નિકટતયા (અભિન્ન પ્રદેશરૂપસે) અવલમ્બન કરકે પ્રવર્તમાન હોનેસે જ્ઞાન આત્માકે બિના
અપના અસ્તિત્વ નહીં રખ સકતા; ઇસલિયે જ્ઞાન આત્મા હી હૈ
અભાવ હો જાયેગા, (ઔર જ્ઞાનગુણકા અભાવ હોનેસે) આત્માકે અચેતનતા આ જાયેગી અથવા
વિશેષગુણકા અભાવ હોનેસે આત્માકા અભાવ હો જાયેગા
રહનેસે) નિરાશ્રયતાકે કારણ જ્ઞાનકા અભાવ હો જાયેગા અથવા (આત્મદ્રવ્યકે એક જ્ઞાનગુણરૂપ
હો જાનેસે) આત્માકી શેષ પર્યાયોંકા (
Page 47 of 513
PDF/HTML Page 80 of 546
single page version
દૂસરેમેં પ્રવૃત્તિ પાઈ જાતી હૈ
સ્વભાવ હૈ, ઐસે જ્ઞાનજ્ઞેયભાવરૂપ સમ્બન્ધકે કારણ હી માત્ર ઉનકા એક દૂસરેમેં હોના નેત્ર
જ્યમ રૂપ છે નેત્રો તણાં, નહિ વર્તતા અન્યોન્યમાં