Page 148 of 513
PDF/HTML Page 181 of 546
single page version
pacayaḥ
so upāyāntar hai
bhinna vastu nahīṁ haiṁ) [ iti upadeśaḥ ] isaprakār (jinendrakā) upadeś hai
paramasamādhikāle rāgādivikalparahitamānasapratyakṣeṇ ca tamevātmānaṁ paricchinatti, tathaivānumānen vā
guṇ -paryayono ātamā che dravya jin
Page 149 of 513
PDF/HTML Page 182 of 546
single page version
bhūtairaryanta iti vā arthā guṇāḥ, dravyāṇi kramapariṇāmeneyrati dravyaiḥ kramapariṇāmenāryanta iti
vā arthāḥ paryāyāḥ
bhed na daṁkheṁ to ‘artha’ aise ek hī vācak (-śabda) se ye tīnoṁ pahicāne jāte haiṁ ]
prāpta karate haiṁ
jñāyante
Page 150 of 513
PDF/HTML Page 183 of 546
single page version
kuṇḍalādayaḥ paryāyāḥ
dravyaguṇaparyāyeṣu guṇaparyāyāṇāṁ dravyādapr̥thagbhāvāddravyamevātmā
(-pīlāpan ityādi guṇoṁkā aur kuṇḍal ityādi paryāyoṁkā) suvarṇa hī ātmā hai, usīprakār
un dravya -guṇ -paryāyoṁmeṁ guṇ -paryāyoṁkā dravyase apr̥thaktva honese unakā dravya hī ātmā hai
(arthāt dravya hī guṇ aur paryāyoṁkā ātmā -svarūp -sarvasva -satya hai)
sarvasva) dravya hī hai
haiṁ) isaliye suvarṇa ‘artha’ hai, vaise dravya ‘artha’; jaise pīlāpan ādi āśrayabhūt suvarṇako prāpta karatā
hai athavā āśrayabhūt suvarṇadvārā prāpta kiye jāte hai (arthāt āśrayabhūt suvarṇa pīlāpan ādiko prāpta karatā
hai) isaliye pīlāpan ādi ‘artha’ haiṁ, vaise guṇ ‘artha’ haiṁ; jaise kuṇḍal ādi suvarṇako kramapariṇāmase
prāpta karate haiṁ athavā suvarṇa dvārā kramapariṇāmase prāpta kiyā jātā hai (arthāt suvarṇa kuṇḍal ādiko
kramapariṇāmase prāpta karatā hai) isaliye kuṇḍal ādi ‘artha’ haiṁ, vaise paryāyeṁ ‘artha’ haiṁ
Page 151 of 513
PDF/HTML Page 184 of 546
single page version
alpa kālameṁ [sarvaduḥkhamokṣaṁ prāpnoti ] sarva duḥkhoṁse mukta ho jātā hai
dr̥ḍhatā pūrvak usakā prahār karatā hai vahī hāthameṁ talavār liye hue manuṣyakī bhān̐ti śīghra hī
samasta duḥkhoṁse parimukta hotā hai; anya (koī) vyāpār (prayatna; kriyā) samasta duḥkhoṁse
te jīv pāme alpa kāle sarvaduḥkhavimokṣane. 88
Page 152 of 513
PDF/HTML Page 185 of 546
single page version
is anādi saṁsārameṁ mahābhāgyase jineśvaradevake upadeśarūpī tīkṣṇa talavārako prāpta karake bhī jo
jīv moh -rāg -dveṣarūpī śatruoṁ par atidr̥rḥatā pūrvak usakā prahār karatā hai vahī sarva duḥkhoṁse
mukta hotā hai anyathā nahīṁ) isīliye sampūrṇa ārambhase (-prayatnapūrvak) mohakā kṣay karaneke
liye maiṁ puruṣārthakā āśray grahaṇ karatā hūn̐
(-saṁyukta) [yadi jānāti ] jānatā hai, [saḥ ] vah [moh kṣayaṁ karoti ] mohakā kṣay
karatā hai
pātayati sa ev pāramārthikānākulatvalakṣaṇasukhavilakṣaṇānāṁ duḥkhānāṁ kṣayaṁ karotītyarthaḥ
dravyatvathī saṁbaddha jāṇe, mohano kṣay te kare. 89
Page 153 of 513
PDF/HTML Page 186 of 546
single page version
kṣapayati
karatā hai
[icchati ] cāhatā ho to [jinamārgāt ] jinamārgase [guṇaiḥ ] guṇoṁke dvārā [dravyeṣu ] dravyoṁmeṁ
[ ātmānaṁ paraṁ ca ] sva aur parako [abhigacchatu ] jāno (arthāt jināgamake dvārā viśeṣ
guṇoṁse aisā vivek karo ki
jinamārgathī dravyo mahīṁ jāṇo sva -parane guṇ vaḍe. 90
Page 154 of 513
PDF/HTML Page 187 of 546
single page version
labdhavarṇāḥ
pahāy mamātmanyev vartamānenātmīyamātmānaṁ sakalatrikālakalitadhrauvyaṁ dravyaṁ jānāmi
haiṁ aur yah paradravya haiṁ’ aisā vivek karo), joki isaprakār haiṁ :
hai usake dvārā
Page 155 of 513
PDF/HTML Page 188 of 546
single page version
dravyamākāśaṁ dharmamadharmaṁ kālaṁ pudgalamātmāntaraṁ ca niścinomi
dīpaprakāśeṣviv saṁbhūyāvasthiteṣvapi maccaitanyaṁ svarūpādapracyutamev māṁ pr̥thagavagamayati
tataḥ kāraṇādekāpavarak prabodhitānekapradīpaprakāśeṣviv saṁbhūyāvasthiteṣvapi sarvadravyeṣu mam sahajaśuddha-
cidānandaikasvabhāvasya kenāpi sah moho nāstītyabhiprāyaḥ
dhruv dravyake rūpameṁ jānā, usīprakār avagāhahetutva, gatihetutva ityādi lakṣaṇoṁse
nahīṁ hūn̐, adharma nahīṁ hūn̐, kāl nahīṁ hūn̐, pudgal nahīṁ hūn̐, aur ātmāntar nahīṁ hūn̐; kyoṁki
sakatā hai
(kyoṁki unameṁse ek dīpak bujh jāne par usī dīpakakā prakāś naṣṭa hotā hai; anya dīpakoṁke prakāś
naṣṭa nahīṁ hote) usīprakār jīvādik anek dravya ek hī kṣetrameṁ rahate haiṁ phi ra bhī sūkṣmadr̥ṣṭise dekhane par
ve sab bhinna -bhinna hī haiṁ, ekamek nahīṁ hote
Page 156 of 513
PDF/HTML Page 189 of 546
single page version
nahīṁ hotā (arthāt us śramaṇābhāsake dharma nahīṁ hotā
(dravyamunitvase) ātmākā daman karatā hai vah vāstavameṁ śramaṇ nahīṁ hai; isaliye, jaise jise
śraddhā nahi, te śramaṇ nā; temāṁthī dharmodbhav nahīṁ. 91
Page 157 of 513
PDF/HTML Page 190 of 546
single page version
takkālaṁ tammayaṁ ti paṇṇattaṁ, tamhā dhammapariṇado ādā dhammo muṇeyavvo’ iti yadātmano
cāritrasya dharmatvaṁ vyavasthāpitam
abhāvake kāraṇ muni nahīṁ hai; isaliye jaise jise retī aur svarṇakaṇakā vivek nahīṁ hai aise
dhūlako dhonevāleko, cāhe jitanā pariśram karane par bhī, svarṇakī prāpti nahīṁ hotī, usīprakār
jise sva aur parakā vivek nahīṁ hai aise us dravyamuniko, cāhe jitanī dravyamunitvakī
kriyāoṁkā kaṣṭa uṭhāne par bhī, dharmakī prāpti nahīṁ hotī
Page 158 of 513
PDF/HTML Page 191 of 546
single page version
pāvadi ṇivvāṇasuhaṁ’ iti nirvāṇasukhasādhanaśuddhopayogo‘dhikartumārabdhaḥ, śubhāśubhopayogau ca
virodhinau nirdhvastau, śuddhopayogasvarūpaṁ copavarṇitaṁ, tatprasādajau cātmano jñānānandau sahajau
samudyotayatā saṁvedanasvarūpaṁ sukhasvarūpaṁ ca prapaṁcitam, tadadhunā kathaṁ kathamapi śuddho-
payogaprasāden prasādhya paramanispr̥hāmātmatr̥ptāṁ pārameśvarīpravr̥ttimabhyupagataḥ kr̥takr̥tyatāmavāpya
nitāntamanākulo bhūtvā pralīnabhedavāsanonmeṣaḥ svayaṁ sākṣāddharma evāsmītyavatiṣṭhate
dr̥ṣṭirvidhvaṁsitadarśanamoho yaḥ
śuddhopayogakā adhikār prārambha kiyā, virodhī śubhāśubh upayogako naṣṭa kiyā (-hey
batāyā), śuddhopayogakā svarūp varṇan kiyā, śuddhopayogake prasādase utpanna honevāle aise
ātmāke sahaj jñān aur ānandako samajhāte hue jñānake svarūpakā aur sukhake svarūpakā
vistār kiyā, use (-ātmāke dharmatvako) ab kisī bhī prakār śuddhopayogake prasādase
haiṁ, (-aise bhāvameṁ niścal sthit hote haiṁ) :
Page 159 of 513
PDF/HTML Page 192 of 546
single page version
ityarthaḥ
ārūrḥ hai, [mahātmā śramaṇaḥ ] us mahātmā śramaṇako [dharmaḥ iti viśeṣitaḥ ] (śāstrameṁ) ‘dharma’
kahā haiṁ
vītarāg
Page 160 of 513
PDF/HTML Page 193 of 546
single page version
nityānandaprasarasarase jñānatattve nilīy
sphū rjajjyotiḥsahajavilasadratnadīpasya lakṣmīm
dhammamādiyadi ‘tavasiddhe ṇayasiddhe’ ityādi vandanā bhaṇyate, namo‘stviti namaskāro bhaṇyate,
“
“
“
“
svayamev dharma huā hai
prasārase rasayukta) aise jñānatattvameṁ līn hokar, atyanta avicalatāke kāraṇ, daidīpyamān
jyotimay aur sahajarūpase vilasit (-svabhāvase hī prakāśit) ratnadīpakakī niṣkaṁp-
prakāśamay śobhāko pātā hai
Page 161 of 513
PDF/HTML Page 194 of 546
single page version
prādurbhūtirna bhavati yathā jātu mohāṁku rasya
tābhyāṁ vibhavaiśvaryābhyāṁ saṁpūrṇamanorathā bhavantīti
pañcaviṁśatigāthābhirjñānakaṇḍikācatuṣṭayābhidhāno dvitīyo‘dhikāraḥ, tataśca ‘sattāsaṁbaddhede’ ityādi
samyakatvakathanarūpeṇ prathamā gāthā, ratnatrayādhārapuruṣasya dharmaḥ saṁbhavatīti ‘jo ṇihadamodiṭṭhī’ ityādi
dvitīyā ceti svatantragāthādvayam, tasya niścayadharmasaṁjñatapodhanasya yo‘sau bhaktiṁ karoti tatphalakathanen
‘jo taṁ diṭṭhā’ ityādi gāthādvayam
mātra bhī utpatti na ho
Page 162 of 513
PDF/HTML Page 195 of 546
single page version
gāthāparyantaṁ sāmānyajñeyavyākhyānaṁ, tadanantaraṁ ‘davvaṁ jīvamajīvaṁ’ ityādyekonaviṁśatigāthāparyantaṁ
viśeṣajñeyavyākhyānaṁ, athānantaraṁ ‘sapadesehiṁ samaggo logo’ ityādigāthāṣṭakaparyantaṁ sāmānyabhedabhāvanā,
[paryāyāḥ ] paryāyeṁ hotī haiṁ
vaḷī dravya -guṇathī paryayo; paryāyamūḍh parasamay che. 93
Page 163 of 513
PDF/HTML Page 196 of 546
single page version
samudāyapātanikā
sūcanagāthā ceti pīṭhikābhidhāne prathamasthale svatantragāthācatuṣṭayam
gāthātrayaparyantamutpādavyayadhrauvyalakṣaṇakathanamukhyatā, tataśca ‘pāḍubbhavadi ya aṇṇo’ ityādigāthādvayen
guṇātmak bhī haiṁ
jñān, darśan, cāritra ityādi jīvadravyake vistāraviśeṣ arthāt guṇ haiṁ
Page 164 of 513
PDF/HTML Page 197 of 546
single page version
rūpādīnāṁ jñānādīnāṁ vā svaparapratyayapravartamānapūrvottarāvasthāvatīrṇatāratamyopadarśitasvabhāv-
viśeṣānekatvāpattiḥ
sarva ev padārtho‘vasthāyinā vistārasāmānyasamudāyenābhidhāvatā‘‘yatasāmānyasamudāyen ca
prathamagāthā, dravyeṇ sah guṇaparyāyayorabhedamukhyatven ‘ṇatthi guṇo tti va koī’ ityādi dvitīyā ceti
svatantragāthādvayaṁ, tadanantaraṁ dravyasya dravyārthikanayen sadutpādo bhavati, paryāyārthikanayenāsadityādi-
kathanarūpeṇ ‘evaṁvihaṁ’ itiprabhr̥ti gāthācatuṣṭayaṁ, tataśca ‘atthi tti ya’ ityādyekasūtreṇ
nayasaptabhaṅgīvyākhyānamiti samudāyen caturviṁśatigāthābhiraṣṭabhiḥ sthalairdravyanirṇayaṁ karoti
jñānādike
usīprakār sampūrṇa padārtha ‘dravya’ nāmak avasthāyī vistārasāmānyasamudāyase aur dauṛate huye
āyatasāmānyasamudāyase racit hotā huā dravyamay hī hai
Page 165 of 513
PDF/HTML Page 198 of 546
single page version
guṇātmak ev, tathaiv ca padārtheṣvavasthāyī vistārasāmānyasamudāyo‘bhidhāvannāyat-
sāmānyasamudāyo vā dravyanāmā guṇairabhinirvartyamāno guṇebhyaḥ pr̥thaganupalambhād guṇātmak ev
cānekapudgalātmako dvayaṇukastryaṇuk iti samānajātīyo dravyaparyāyaḥ
cānekajīvapudgalātmako devo manuṣya ityasamānajātīyo dravyaparyāyaḥ
pratipattirguṇātmakaḥ svabhāvaparyāyaḥ, tathaiv ca samasteṣvapi dravyeṣu sūkṣmātmīyātmīyāguru-
nityamapi tadgatamanā bhūtvā
sūtī) to asamānajātīy dravyaparyāy kahalātā hai
yā dauṛatā huā āyatasāmānyasamudāy
anek reśamī aur sūtī paṭoṁke bane hue dvipaṭik, tripaṭik aisī asamānajātīy dravyaparyāy
hai, usīprakār anek jīvapudgalātmak dev, manuṣya aisī asamānajātīy dravyaparyāy hai
pariṇamit honeke kāraṇ anekatvakī pratipatti guṇātmak svabhāvaparyāy hai, usīprakār samasta
dravyoṁmeṁ apane -apane sūkṣma agurulaghuguṇ dvārā pratisamay pragaṭ honevālī ṣaṭsthānapatit
hānivr̥ddhirūp anekatvakī anubhūti vah guṇātmak svabhāvaparyāy hai; aur jaise paṭameṁ,
Page 166 of 513
PDF/HTML Page 199 of 546
single page version
svabhāvaparyāyaḥ
rūpādīnāṁ jñānādīnāṁ vā svaparapratyayapravartamānapūrvottarāvasthāvatīrṇatāratamyopadarśitasvabhāv-
viśeṣānekatvāpattiḥ guṇātmako vibhāvaparyāyaḥ
yasmātsamyaktvāttat paramārthaviniścayādhigamam
siddhajīvadravyaṁ, tathaiv svakīyasvakīyaviśeṣasāmānyaguṇebhyaḥ sakāśādabhinnatvāt sarvadravyāṇi
guṇātmakāni bhavanti
ānevāle svabhāvaviśeṣarūp anekatvakī āpatti vah guṇātmak vibhāvaparyāy hai, usīprakār
samasta dravyoṁmeṁ, rūpādikake yā jñānādike sva -parake kāraṇ pravartamān pūrvottar avasthāmeṁ
honevāle tāratamyake kāraṇ dekhanemeṁ ānevāle svabhāvaviśeṣarūp anekatvakī āpatti vah
guṇātmak vibhāvaparyāy hai
Page 167 of 513
PDF/HTML Page 200 of 546
single page version
guṇaparyāyāśca, tathā sarvadravyeṣu svabhāvadravyaparyāyāḥ svajātīyavijātīyavibhāvadravyaparyāyāśca, tathaiv
svabhāvavibhāvaguṇaparyāyāśca ‘jesiṁ atthi sahāo’ ityādigāthāyāṁ, tathaiv ‘bhāvā jīvādīyā’ ityādi-
gāthāyāṁ ca
ātmasvabhāvameṁ sthit haiṁ [te ] ve [svakasamayāḥ jñātavyāḥ ] svasamay jānane
ātmasvabhāve sthit je te ‘svakasamay’ jñātavya che